خواب، مثل یک شارژر برای بدن ماست. وقتی خوب نخوابیم، بدن و مغزمان خسته و کسل می‌شوند. حالا تصور کنید کودکی که از همان ابتدا انرژی زیادی دارد و مدام در حرکت است، به اندازه کافی نخوابد!
این همان چیزی است که در کودکان بیش فعال اتفاق می‌افتد. اختلالات خواب در این کودکان بسیار شایع است و می‌تواند مشکلات دیگری را هم برایشان ایجاد کند.
کودکان بیش فعال معمولاً مشکلاتی مثل به سختی به خواب رفتن، زود از خواب بیدار شدن، خواب‌های آشفته و کابوس دیدن را تجربه می‌کنند.
این مشکلات نه تنها روی روحیه و رفتار آنها تاثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند باعث شود که در طول روز تمرکزشان را از دست بدهند، یادگیری‌شان سخت‌تر شود و حتی مشکلات رفتاری بیشتری پیدا کنند.
پس برای اینکه کودکان بیش فعال بتوانند بهترین عملکرد را داشته باشند، داشتن یک خواب خوب و باکیفیت از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
آیا می‌خواهید بدانید چه عواملی باعث اختلال خواب در کودکان بیش فعال می‌شود و چه راهکارهایی برای بهبود کیفیت خواب آنها وجود دارد؟ در ادامه این مطلب از کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه با ما همراه باشید.
ارتباط بین اختلال خواب در کودکان بیش فعال چگونه است؟
با شروع دوران بلوغ، افراد مبتلا به بیش فعالی بیشتر احتمال دارد که با مشکلات خواب مواجه شوند. این افراد ممکن است زمان خواب کمتری داشته باشند، با مشکل به خواب رفتن روبه‌رو شوند، یا در طول شب خوابشان به هم بریزد.
همچنین، احتمال ابتلا به اختلالات خواب در این افراد بیشتر است. برای کودکان مبتلا به بیش فعالی، کابوس‌ها نیز رایج‌تر است.
مشکلات خواب در افرادی که دچار بیش فعالی هستند، معمولا با افزایش سن بدتر می‌شود. حتی در کودکان کم‌سن، مشکلات خواب می‌تواند نشانه‌ای از ابتلا به بیش فعالی در آینده باشد.
نوع بیش فعالی نیز در کیفیت خواب تاثیر دارد. افرادی که علائم اصلی آنها بی‌توجهی است، معمولا بیشتر دچار مشکل در به خواب رفتن می‌شوند.
در حالی که کسانی که علائم بیشتر تکانشی و بیش‌فعالی دارند، معمولا مشکلاتی مانند بی‌خوابی دارند. افرادی که هم بیش فعالی دارند و هم بی‌توجه هستند، معمولا خوابشان کیفیت پایین‌تری دارد و دیرتر به خواب می‌روند.
جالب است بدانید بسیاری از علائم بیش فعالی شبیه به علائم کمبود خواب هستند. برای مثال، بزرگسالانی که مشکلات خواب دارند، ممکن است فراموشکار شده و در طول روز برای تمرکز با مشکل مواجه شوند.
در کودکان، خستگی می‌تواند به شکل رفتارهای بیش‌فعال و تکانشی ظاهر شود. بنابراین، تشخیص اینکه مشکلات خواب ناشی از بیش فعالی است یا کمبود خواب می‌تواند دشوار باشد. این موضوع ممکن است منجر به تشخیص اشتباه شود یا ممکن است مشکلات خواب شناسایی نشود.
به همین دلیل، متخصصان معمولاً توصیه می‌کنند که قبل از تجویز دارو برای درمان بیش فعالی، افراد به‌طور کامل از نظر مشکلات خواب بررسی شوند.
برای اطلاعات بیشتر به مقاله انواع بیش فعالی مراجعه کنید.
ارتباط پنهان بین مغز بیش فعال و خواب کم چیست؟
ارتباط بین اختلال خواب در کودکان بیش فعال ممکن است به دلیل اختلالاتی در تنظیم فعالیت‌های مغز مثل برانگیختگی و هوشیاری باشد.
برخی محققان معتقدند این مشکلات خواب ممکن است به دلیل تغییرات در ریتم شبانه‌روزی بدن و تولید دیرتر ملاتونین باشد. اگرچه مشکلات خواب شباهت‌هایی با علائم بیش فعالی دارند، اما تحقیقات نتوانسته‌اند الگوی مشخصی از مشکلات خواب را در این افراد پیدا کنند.
برخی از افراد ممکن است با داروهای محرک که برای درمان بیش فعالی تجویز می‌شود، راحت‌تر بخوابند، زیرا این داروها اثر آرام‌بخش دارند.
اما برای دیگران، این داروها ممکن است باعث مشکلات خواب بیشتری شوند. عوامل دیگری مثل اضطراب، افسردگی، سوء مصرف مواد یا رعایت نکردن اصول بهداشت خواب نیز می‌توانند در بروز مشکلات خواب نقش داشته باشند.
چگونه مشکلات خواب مرتبط با بیش فعالی بر زندگی روزمره تأثیر می‌گذارد؟
اگرچه تحقیقات درباره ارتباط اختلال خواب در کودکان بیش فعال محدود است، اما کودکان و بزرگسالانی که هم به بیش فعالی و هم مشکلات خواب مبتلا هستند، معمولاً علائم شدیدتری از بیش فعالی را تجربه کرده و کیفیت زندگی پایین‌تری گزارش می‌دهند.
این افراد ممکن است بیشتر از دیگران از افسردگی، اضطراب، بیش فعالی، بی‌توجهی، مشکل در پردازش اطلاعات و وزن بدن بالاتر رنج ببرند. کمبود خواب طولانی‌مدت نیز می‌تواند باعث آسیب‌پذیری بیشتر در برابر مشکلات جسمانی شود.
خواب‌آلودگی در طول روز می‌تواند تأثیرات جدی بر عملکرد در مدرسه و محل کار داشته باشد. افراد مبتلا به بیش فعالی ممکن است به دلیل خوابیدن در زمان‌های نامناسب قضاوت شوند، بدون آنکه دیگران بدانند که این مشکل جزئی از وضعیت آنها است و پیشگیری از آن بسیار دشوار است.
احساس خواب‌آلودگی ناگهانی هنگام رانندگی یا انجام فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز و هوشیاری دارند، می‌تواند خطرناک باشد.
کیفیت پایین خواب همچنین می‌تواند منجر به خستگی در طول روز شود. افرادی که با کم‌خوابی ناشی از بیش فعالی دست و پنجه نرم می‌کنند، ممکن است احساس بدخلقی، تحریک‌پذیری، بی‌قراری یا خستگی کنند، یا در مدرسه یا محل کار با مشکل توجه مواجه شوند.
گاهی اوقات، این علائم ممکن است با اختلالات خلقی اشتباه گرفته شوند. علاوه بر این، اضطراب و مشکلات رفتاری در کودکان مبتلا به بیش فعالی می‌تواند منجر به مشکلات خواب بیشتری شود.
این مشکلات همچنین بر خانواده‌ها و مراقبان افراد مبتلا به بیش فعالی تأثیر می‌گذارد. تحقیقات نشان می‌دهد که مراقبان کودکان مبتلا به بیش فعالی و مشکلات خواب احتمال بیشتری دارد که از افسردگی، اضطراب، استرس رنج ببرند و دیر به محل کار برسند.
انواع اختلال خواب در کودکان بیش فعال: دلایل و راهکارها
افراد مبتلا به بیش فعالی معمولاً مشکلات خواب بیشتری دارند. به دلیل شباهت علائم بین بیش فعالی و اختلالات خواب، این مشکلات ممکن است نادیده گرفته شوند.
به‌ویژه در کودکان، ممکن است مشکلات خواب باعث تشخیص نادرست بیش فعالی شوند، در حالی که مشکل اصلی اختلالات خواب است. در برخی موارد، افراد ممکن است همزمان به بیش فعالی و اختلال خواب مبتلا باشند.
۱. بی‌خوابی
افرادی که در طول روز کمتر فعال هستند، ممکن است شب‌ها دچار افکار سریع و انرژی زیاد شوند که خوابیدن را دشوار می‌کند.
برخی افراد شب‌ها بیشتر به پروژه‌های خود توجه می‌کنند چون در شب حواس‌پرتی کمتری دارند، ولی این باعث اختلال در خواب شبانه می‌شود. با گذشت زمان، این مشکلات می‌توانند منجر به احساس استرس هنگام خواب شوند و مشکلات بی‌خوابی بدتر شوند.
۲. اختلالات ریتم شبانه‌روزی خواب
افراد مبتلا به بیش فعالی، به‌ویژه نوجوانان، معمولاً شب‌ها هوشیارتر هستند. این موضوع می‌تواند مشکلاتی در انجام فعالیت‌های روزانه مانند مدرسه یا کار ایجاد کند.
تغییرات در ساعت داخلی بدن، کاهش اندازه غده صنوبری، و تولید دیرتر ملاتونین می‌تواند به اختلال در خواب شبانه‌روزی کمک کند.
اختلال فاز خواب-بیداری تاخیری (DSPS) یکی از شایع‌ترین اختلال خواب در کودکان بیش فعال است که باعث می‌شود افراد دو ساعت یا بیشتر تأخیر در خوابیدن داشته باشند و این می‌تواند فعالیت‌های روزانه را مختل کند.
۳. اختلالات تنفسی در خواب
اختلالات تنفسی خواب مثل خروپف و آپنه خواب می‌تواند تا یک سوم از افراد مبتلا به بیش فعالی را تحت تأثیر قرار دهد. این اختلالات باعث اختلال در خواب و خواب‌آلودگی در طول روز می‌شود و می‌تواند علائم بیش فعالی را تشدید کند.
درمان این اختلالات می‌تواند نیاز به داروهای محرک را کاهش دهد. به‌عنوان مثال، جراحی برای برداشتن لوزه‌ها ممکن است در کودکان کمک‌کننده باشد.
۴.سندرم پای بی‌قرار
افراد مبتلا به سندرم پای بی‌قرار (RLS) احساس سوزش و بی‌قراری در پاها دارند که خوابیدن را سخت می‌کند. این اختلال در حدود ۵۰ درصد از افراد مبتلا به بیش فعالی مشاهده می‌شود.
این افراد معمولاً در خواب سبک‌تر هستند و خوابشان به اندازه کافی ترمیمی نیست. تحقیقات نشان می‌دهند که کمبود آهن و دوپامین، که با بیش فعالی در ارتباط است، می‌تواند عامل بروز RLS باشد.
۵. نارکولپسی
افراد مبتلا به نارکولپسی به‌طور ناگهانی در طول روز به خواب می‌روند و ممکن است در شب هم دچار مشکلات خواب شوند.
در بزرگسالان، این اختلال بیشتر از کودکان باعث بروز علائم بیش فعالی می‌شود. برخی محققان معتقدند که مشکلات خواب ناشی از نارکولپسی می‌تواند علائم بیش فعالی را تشدید کند.
تشخیص و درمان اختلالات خواب
تشخیص و درمان می‌تواند به اختلال خواب در کودکان بیش فعال کمک کند. اگر فکر می‌کنید ممکن است به اختلالات خواب مبتلا باشید، از پزشک خود بخواهید که یک مطالعه خواب انجام دهد تا هرگونه اختلال خواب ثانویه که نیاز به درمان دارد شناسایی شود.
پزشک متخصص باید به طور منظم مشکلات خواب را کنترل کند، زیرا این مشکلات ممکن است در طول زمان ایجاد شوند.
برای اطلاعات بیشتر به مقاله انواع اختلال خواب مراجعه کنید.
راهکاری امیدوارکننده برای بهبود خواب و علائم بیش فعالی
تحقیقات نشان داده‌اند که بهبود کیفیت خواب می‌تواند نه تنها خواب را بهتر کند، بلکه به بهبود علائم بیش فعالی (ADHD) و اثرات داروهای مرتبط با آن نیز کمک کند.
تحقیقات اولیه حاکی از این است که مداخلات مرتبط با خواب می‌توانند به بهبود علائم بیش فعالی، کارایی روزانه، رفتار و حافظه کمک کنند.
برای کودکان، نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به بیش فعالی، ایجاد یک روال ثابت قبل از خواب و رعایت اصول بهداشت خواب سالم می‌تواند ارتباط بهتری میان تخت خواب و خواب برقرار کند.
برای رسیدن به این هدف، بهتر است تغییرات تدریجی ایجاد کرده و پیشرفت‌ها را به دقت پیگیری کنید تا سیستمی پیدا کنید که برای شما کار کند.
در اینجا چند نکته مفید برای بهبود اختلال خواب در کودکان بیش فعال آورده شده است:
- قطع مصرف قند، کافئین و الکل چند ساعت قبل از خواب
- حداقل یک ساعت قبل از خواب از تماشای تلویزیون یا استفاده از دستگاه‌های دیجیتال خودداری کنید
- از انجام فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز زیاد دارند (مثل پروژه‌های پیچیده) در ساعات عصر خودداری کنید
- تخت را در محیطی آرام و مناسب برای خواب و استراحت قرار دهید
- ورزش کافی و نور خورشید در طول روز دریافت کنید
- برای قبل از خواب یک روتین لذت‌بخش مثل خواندن کتاب، وقت‌گذرانی با حیوانات خانگی یا حمام آب گرم ایجاد کنید
- اتاق خواب را تاریک، خنک و ساکت نگه دارید؛ در صورت نیاز از دستگاه نویز سفید برای جلوگیری از صداهای مزاحم استفاده کنید
- هر روز در ساعت معینی به رختخواب بروید و از خواب بیدار شوید؛ زمانی را انتخاب کنید که با نیازهای سنی شما برای خواب هماهنگ باشد
- استفاده از پتوی وزن دار ممکن است به برخی افراد کمک کند
چگونه از خواب راحتر بیدار شویم؟
اختلال خواب در کودکان بیش فعال اغلب هنگام بیدار شدن در صبح با مشکل روبرو هستند. برای کمک به بیدار شدن راحت‌تر، می‌توانید از نور درمانی استفاده کنید یا فعالیت‌های لذت‌بخش مثل ورزش یا خوردن یک صبحانه خوشمزه را برنامه‌ریزی کنید تا فرآیند بیدار شدن برای شما جذاب‌تر شود.
استفاده از سیستم‌های پاداش برای کودکان مبتلا به بیش فعالی
برای اختلال خواب در کودکان بیش فعال، استفاده از سیستم مبتنی بر پاداش می‌تواند مفید باشد. این روش می‌تواند به مدیریت مشکلات خواب و تقویت روال‌های خواب سالم کمک کند. همچنین، مراقبان می‌توانند با بررسی مکرر فرزند خود به او احساس امنیت و آرامش دهند.
راه‌های کاهش استرس زمان خواب
برای افراد مبتلا به بیش فعالی در هر سنی، صحبت با یک فرد مورد اعتماد، استفاده از دفتر خاطرات نگرانی یا تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند تصویرسازی هدایت‌شده می‌تواند به کاهش استرس زمان خواب کمک کند.
درمان‌های دارویی و مشاوره
داروهای خواب معمولاً برای افراد مبتلا به بیش فعالی مناسب نیستند، اما برخی افراد ممکن است با مشورت با پزشک و افزودن مکمل‌های خاص یا تنظیم برنامه دارویی خود، به بهبود کیفیت خواب خود کمک کنند.
برخی از افراد مبتلا به بیش فعالی گزارش می‌دهند که مصرف داروهایشان یک ساعت پس از بیدار شدن از خواب به بهبود سطح هوشیاری در طول روز کمک می‌کند.
درمان شناختی-رفتاری برای بی‌خوابی
نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به مشکلات خواب ممکن است از درمان شناختی-رفتاری برای بی‌خوابی (CBT-I) بهره‌مند شوند، که می‌تواند در بهبود خواب و کیفیت زندگی کمک‌کننده باشد.
سخن پایانی
در نهایت،اختلال خواب در کودکان بیش فعال می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر عملکرد روزانه، رشد و سلامت روانی آنها داشته باشد.
این مشکلات خواب نه تنها می‌تواند علائم بیش فعالی را تشدید کند، بلکه می‌تواند به مشکلات رفتاری، تمرکز و یادگیری نیز منجر شود.
بنابراین، توجه به خواب سالم و ایجاد روتین‌های مناسب خواب از اهمیت زیادی برخوردار است. استفاده از مداخلات رفتاری، اصلاح عادات خواب و مشاوره می‌تواند در بهبود کیفیت خواب و کاهش علائم بیش فعالی مؤثر باشد.
به علاوه، همکاری نزدیک با پزشک و متخصصین خواب می‌تواند در شناسایی علل زمینه‌ای مشکلات خواب و انتخاب درمان‌های مناسب کمک‌کننده باشد.
با رویکردی صحیح و تدریجی، می‌توان به کودکان مبتلا به بیش فعالی کمک کرد تا خواب بهتری داشته باشند و در نتیجه، کیفیت زندگی و عملکردشان در روزهای بعد بهبود یابد.
منبع: sleepfoundation.org
