آیا تا به حال مشاهده کرده‌اید که کودکی در جمع، خجالت بکشد و ساکت باشد؟ یا شاید کودکی را دیده باشید که هنگام جدا شدن از والدینش به شدت گریه می‌کند؟ این رفتارها می‌تواند نشان‌دهنده‌ی یکی از انواع اضطراب در کودکان باشد. اضطراب در کودکان امری طبیعی است، اما گاهی اوقات ممکن است این احساسات به حدی برسند که مانع فعالیت‌های روزمره و سلامت روانی آنان شود.
کودکانی که با اضطراب مواجه هستند، ممکن است نشانه‌هایی چون نگرانی‌های بی‌پایان، بی‌قراری یا ترس از محیط‌های ناآشنا را نشان دهند که این موارد به مرور می‌تواند کیفیت زندگی و تعاملات اجتماعی آنها را تحت تاثیر قرار دهد.
چرا برخی کودکان بیشتر از دیگران دچار اضطراب می‌شوند؟ آیا این مشکل صرفاً ناشی از ویژگی‌های شخصیتی است یا به عوامل محیطی و خانوادگی نیز بستگی دارد؟ با شناخت انواع اضطراب در کودکان، می‌توان راه‌های بهتری برای مدیریت و کاهش این نگرانی‌ها پیدا کرد.
در این مطلب از کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه، به بررسی انواع اضطراب در کودکان و علل و علائم هر یک خواهیم پرداخت تا بهتر بتوانیم کودکانمان را در مسیر رشد و سلامت روانی همراهی کنیم.
۹ مورد از انواع اضطراب در کودکان را بشناسید!
همه ما گاهی دچار احساس اضطراب می‌شویم، اما برخی از کودکان با اضطرابی روبه‌رو می‌شوند که به قدری شدید است که می‌توان آن را یک اختلال در نظر گرفت. اگر اضطراب یک کودک ویژگی‌های زیر را داشته باشد، احتمال دارد که دچار اختلال اضطرابی باشد:
نامعقول و دور از واقعیت باشد
به خودی خود از بین نرود
باعث شود کودک از فعالیت‌های روزمره فاصله بگیرد
در ادامه، انواع اضطراب در کودکان که ممکن است در کودکان شناسایی شود برای شما توضیح می‌دهیم:
۱.اختلال اضطراب جدایی
کودکانی که با اضطراب جدایی دست و پنجه نرم می‌کنند، زمانی که از والدین یا مراقبان اصلی خود جدا می‌شوند، احساس ناراحتی شدیدی می‌کنند.
این ناراحتی فراتر از گریه‌های معمول هنگام خداحافظی است و به صورت نگرانی شدید، ترس و وحشت از جدایی بروز می‌کند. این کودکان ممکن است تصور کنند که هرگز دوباره والدین خود را نخواهند دید و این جدایی دائمی است.
این احساسات شدید و مداوم می‌تواند بر زندگی روزمره کودک، از جمله خواب، اشتها و روابط اجتماعی او تأثیر منفی بگذارد.
برخی از علائم این انواع اضطراب در کودکان شامل موارد زیر است:
- نگرانی بیش‌ازحد در مورد بیمار شدن یا از دست دادن والدین
- ترس از گم‌شدن یا ربوده‌شدن
- امتناع از رفتن به مدرسه
۲.اختلال اضطراب اجتماعی
انواع اضطراب در کودکان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی اغلب حساسیت زیادی نسبت به قضاوت دیگران دارند و از توجه و نگاه دیگران به خودشان آگاه هستند.
این حساسیت زیاد موجب می‌شود که از حضور در جمع‌های همسالان یا شرکت در فعالیت‌های کلاسی دوری کنند، زیرا نگران‌اند که مورد ارزیابی یا انتقاد قرار گیرند.
این ترس می‌تواند حتی در موقعیت‌های ساده‌ای مثل گفت‌وگو با دوستان یا بلند شدن برای پاسخ‌دادن در کلاس بروز کند و موجب احساس شرمندگی یا خجالت در آنها شود.
برخی از نشانه‌های این انواع اضطراب در کودکان عبارتند از:
- اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی: این کودکان معمولاً به هر طریقی سعی می‌کنند از موقعیت‌های اجتماعی که نیاز به تعامل دارند دوری کنند، زیرا این موقعیت‌ها باعث استرس شدید آنها می‌شود.
- احساس وحشت در موقعیت‌های اجتماعی: در موقعیت‌های اجتماعی، کودکان بزرگ‌تر ممکن است علائمی چون لرزش، تعریق زیاد، یا حتی تنگی نفس را تجربه کنند که نشانه‌های یک حمله اضطرابی است. در کودکان کوچک‌تر، این اضطراب می‌تواند با واکنش‌هایی نظیر عصبانیت یا گریه شدید بروز کند.
- نگرانی از قضاوت دیگران: این کودکان نگران‌اند که دیگران آنها را به دلیل اضطراب و خجالتشان سرزنش یا تمسخر کنند، و همین نگرانی آنها را از ورود به موقعیت‌های اجتماعی باز می‌دارد.
این علائم می‌توانند بر روابط کودک با همسالان و همچنین بر عملکرد تحصیلی او اثر منفی بگذارند و او را از فعالیت‌های اجتماعی و یادگیری بازدارند.
۳. لالی انتخابی
کودکان مبتلا به لالی انتخابی (Selective Mutism) در برخی محیط‌ها، مانند مدرسه، دچار اضطراب شدیدی می‌شوند که آنها را از صحبت‌کردن بازمی‌دارد.
این اضطراب بسیار شدیدتر از کمرویی معمولی است و به حدی می‌رسد که کودک در برخی شرایط، حتی اگر به‌شدت بخواهد، قادر به حرف‌زدن نیست.
این وضعیت می‌تواند موجب شود که کودک در محیط‌های خاص احساس “یخ‌زدگی” کرده و عملاً زبانش از کار بیفتد. این کودکان ممکن است در خانه یا در کنار افراد آشنا به راحتی صحبت کنند، اما در مکان‌هایی که اضطراب بیشتری دارند، مانند کلاس درس یا در حضور افراد ناآشنا، به‌طور کامل سکوت کنند.
این عدم توانایی در صحبت‌کردن اغلب باعث می‌شود کودک در برقراری ارتباط و روابط اجتماعی دچار مشکل شود و حتی در یادگیری و پیشرفت تحصیلی نیز با چالش‌های جدی روبرو شود.
برخی از علائم لالی انتخابی عبارتند از:
- احساس “یخ‌زدگی” ناشی از اضطراب و ناتوانی در صحبت‌کردن
- توانایی صحبت در برخی مکان‌ها اما نه در مکان‌های دیگر (مانند مدرسه یا اطراف افراد خاص)
۴. اختلال اضطراب فراگیر
کودکان مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر (GAD) به طور مداوم نگران مسائل روزمره زندگی هستند و نگرانی‌های آنها فراتر از حد معمول است. این اضطراب می‌تواند شامل نگرانی‌های مفرط در مورد کارهای مدرسه، روابط اجتماعی، یا حتی سلامت خود و خانواده باشد.
این کودکان معمولاً در تلاش‌اند تا همه چیز را به بهترین شکل ممکن انجام دهند، اما این کمال‌گرایی می‌تواند موجب استرس و نگرانی‌های بیش از حد شود.
به‌طور معمول، اضطراب این کودکان به اندازه‌ای شدید است که احساس می‌کنند کنترل اوضاع از دستشان خارج شده و نمی‌توانند بر آن تسلط یابند. این مشکلات می‌توانند بر کیفیت خواب آنها تأثیر بگذارند و باعث بیدار شدن مکرر در شب یا دشواری در به خواب رفتن شوند.
برخی از علائم این انواع اضطراب فراگیر عبارتند از:
- کمال‌گرایی و تمایل به انجام هر کار به بهترین شکل ممکن
- احساس اضطراب شدید و غیرقابل کنترل در مورد مسائل مختلف
- مشکلات خواب، مانند بی‌خوابی یا بیدار شدن در طول شب
۵. اختلال هراس یا حمله پانیک
کودکان مبتلا به اختلال پانیک (حمله وحشت) معمولاً سابقه حملات پانیک را تجربه می‌کنند. حمله پانیک یک موج شدید و ناگهانی از ترس و اضطراب است که ممکن است در مدت زمان کوتاهی بروز کند و علائمی چون ضربان قلب سریع، تعریق زیاد، و احساس گیجی و سرگیجه را به همراه داشته باشد.
این حملات می‌توانند کودک را به شدت نگران کنند و ممکن است او احساس کند که در حال مرگ یا دیوانه شدن است. چنین احساساتی می‌تواند برای کودک بسیار آزاردهنده باشد و حتی در بعضی مواقع باعث شود که کودک از رفتن به مکان‌های خاص یا شرکت در فعالیت‌ها اجتناب کند، زیرا ترس از حمله بعدی وجود دارد.
برخی از علائم اختلال پانیک عبارتند از:
- ضربان قلب تند یا سریع
- تعریق شدید
- لرزش یا تکان خوردن
- سرگیجه یا احساس سبکی سر
- تنگی نفس یا مشکل در نفس کشیدن
- حالت تهوع یا احساس ناراحتی در معده
۶. اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)
کودکان مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) با افکار یا نگرانی‌های ناخواسته‌ای روبه‌رو می‌شوند که به آنها “وسواس” گفته می‌شود.
این افکار ممکن است به شدت آزاردهنده باشند و اضطراب زیادی را به کودک وارد کنند. برای کاهش این اضطراب، کودک ممکن است اقداماتی تکراری و غیرضروری انجام دهد که به آنها “اجبار” گفته می‌شود.
این اقدامات می‌تواند شامل کارهایی باشد که هیچ ارتباطی با نتیجه‌گیری وسواس‌گونه ندارند اما برای کودک به‌عنوان راهی برای کاهش اضطراب ظاهر می‌شوند. این چرخه وسواس و اجبار می‌تواند زندگی روزمره کودک را تحت تأثیر قرار دهد و باعث شود او زمان زیادی را صرف انجام این کارها کند.
برخی از علائم اختلال وسواس فکری-عملی عبارتند از:
- ترس از انجام کاری “بد” یا نادرست
- درخواست مکرر برای دریافت اطمینان از دیگران
- شستن مکرر دست‌ها یا مرتب‌سازی وسایل به‌طور وسواس‌گونه
۷. فوبیای خاص
کودکان مبتلا به فوبیای خاص دچار ترس شدید از یک شیء یا موقعیت خاص هستند. این ترس‌ها معمولاً از چیزهایی ناشی می‌شود که از نظر واقعیت خطرناک نیستند، اما برای کودک بسیار ترسناک و تهدیدآمیز به نظر می‌رسند.
این نوع ترس‌ها می‌تواند به شدت بر فعالیت‌های روزمره کودک تأثیر بگذارد و او را از مواجهه با موقعیت‌های خاص بازدارد.
فوبیای خاص به شکل‌های مختلفی بروز می‌کند و انواع اضطراب در کودکان وجود دارد که در آن کودک ممکن است از مواجهه با موقعیت‌ها یا اشیاء خاصی اجتناب کند.
پنج نوع متداول فوبیای خاص عبارتند از:
- فوبیای حیوانات: ترس از حیوانات یا حشرات
- فوبیای محیط طبیعی: ترس از پدیده‌هایی مانند طوفان، ارتفاعات یا آب
- فوبیای آسیب تزریق خون: ترس از خون، تزریق واکسن یا مشاهده صحنه‌های مشابه
- فوبیای موقعیتی: ترس از مکان‌ها یا موقعیت‌هایی مانند پرواز، تونل‌ها یا پل‌ها
- فوبیای دیگر: ترس از چیزهایی مانند صداهای بلند، خفگی، استفراغ یا شخصیت‌های لباس پوشیده
۸. اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
کودکان مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) ممکن است ترس و اضطراب شدیدی را تجربه کنند، به صورت عاطفی بی‌حس شوند، یا به راحتی تحریک پذیر شوند.
همچنین، آنها ممکن است پس از تجربه یا شاهد بودن یک رویداد آسیب‌زا یا تهدیدکننده زندگی از مکان‌ها، افراد یا فعالیت‌های خاصی اجتناب کنند. این اختلال می‌تواند بر زندگی روزمره کودک تأثیر زیادی بگذارد و او را از انجام کارهای عادی بازدارد.
لازم به ذکر است که همه کودکانی که یک رویداد آسیب‌زا را تجربه می‌کنند، دچار PTSD نمی‌شوند. ترس، غم یا اضطراب پس از چنین رویدادهایی معمول است و بسیاری از کودکان طی مدت کوتاهی از این احساسات رهایی می‌یابند.
کودکانی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به PTSD هستند، معمولاً کسانی هستند که مستقیماً شاهد یک رویداد آسیب‌زا بوده‌اند یا خودشان آسیب جسمی یا روانی دیده‌اند (مثل مرگ یا آسیب والدین) و به دلیل عدم داشتن حمایت اجتماعی مناسب، قادر به مقابله با این تجربیات نیستند.
علاوه بر این، کودکانی که در معرض خشونت خانگی قرار دارند نیز بیشتر در معرض خطر ابتلا به PTSD پس از یک رویداد آسیب‌زا هستند.
۹. اضطراب مبتنی بر مدرسه
برخی از کودکان ممکن است از رفتن به مدرسه دچار اضطراب شوند. این انواع اضطراب در کودکان می‌تواند ناشی از مسائل مختلفی مانند تکالیف مدرسه، روابط دوستانه یا حتی موضوعاتی چون قلدری باشد، به‌ویژه زمانی که کودک در حال تغییر مدرسه یا ارتقاء سطح تحصیلی است.
این کودکان ممکن است همیشه نگرانی‌های خود را با شما در میان نگذارند و به جای آن، از علائمی مانند درد شکم یا احساس بیماری شکایت کنند. یکی از نشانه‌های رایج، گریه کردن یا احساس خستگی زیاد در صبح است.
اگر این انواع اضطراب در کودکان به‌طور قابل توجهی بر زندگی روزمره کودک تأثیر بگذارد، ممکن است نیاز باشد که این مشکل مورد توجه قرار گیرد و راه‌حلی برای آن پیدا شود.
چه زمانی اضطراب به یک اختلال تبدیل می‌شود که به درمان نیاز دارد؟
اضطراب زمانی به یک اختلال تبدیل می‌شود که نیاز به درمان داشته باشد، و در این صورت باید برای کمک اقدام کنید اگر:
- احساس می‌کنید که اضطراب فرزندتان بهبود پیدا نکرده یا بدتر شده است و تلاش‌های شما برای کمک به او مؤثر نبوده است.
- تصور می‌کنید که اضطراب تأثیر منفی بر رشد طبیعی فرزندتان دارد یا بر تحصیلات و روابط اجتماعی او اثرات قابل توجهی گذاشته است.
- اضطراب به طور مداوم اتفاق می‌افتد یا فرزندتان دائماً احساس نگرانی و اضطراب می‌کند.
- این اضطراب باعث می‌شود که فرزندتان به طور فیزیکی احساس ناخوشایندی مانند بیماری یا سردردهای مکرر داشته باشد.
- فرزند شما از ارتباطات اجتماعی دوری می‌کند و در مواجهه با فعالیت‌هایی که قبلاً از آنها لذت می‌برد، احساس اضطراب می‌کند.
این اختلال چقدر می‌تواند جدی باشد؟
انواع اضطراب در کودکان می‌تواند مزمن باشد و به طور قابل توجهی بر رشد شخصی، روابط خانوادگی و تحصیل کودک تأثیر منفی بگذارد.
اختلالات اضطرابی که از دوران کودکی شروع می‌شوند، معمولاً تا دوران نوجوانی و اوایل بزرگسالی ادامه پیدا می‌کنند.
نوجوانان مبتلا به اختلال اضطراب همچنین ممکن است:
- افسردگی شدید را تجربه کنند
- احساس ناامیدی کنند
- به سوء مصرف مواد مخدر روی آورند
تفاوت بین اضطراب و ترس در کودکان چیست؟
خیلی وقت‌ها، کلمات ترس و اضطراب را به جای هم استفاده می‌کنیم، اما این دو احساس، با وجود شباهت‌ها، تفاوت‌های مهمی دارند.
تصور کنید کودکی از سگ می‌ترسد. این ترس، واکنش طبیعی به یک تهدید مشخص (سگ) است. اما اضطراب، بیشتر شبیه به نگرانی مداوم درباره چیزی است که ممکن است در آینده اتفاق بیفتد. مثلاً، کودکی که از امتحان بعدی می‌ترسد، ممکن است مدام نگران باشد که نتواند سوالات را جواب دهد یا مورد تمسخر قرار بگیرد. این نگرانی مداوم، نشانه اضطراب است.
به زبان ساده‌تر، ترس واکنش به یک تهدید مشخص و موجود در لحظه است، در حالی که اضطراب ناشی از نگرانی درباره اتفاقاتی است که ممکن است در آینده رخ دهند. ترس معمولاً کوتاه‌مدت است و با از بین رفتن تهدید، از بین می‌رود. اما اضطراب می‌تواند طولانی‌تر باشد و زندگی روزمره کودک را تحت تأثیر قرار دهد.
یک مثال دیگر: تصور کنید کودکی باید به خانه جدیدی نقل مکان کند. ترس از ناشناخته‌ها و تغییرات می‌تواند باعث شود که او از این تغییر بترسد. اما اگر این کودک مدام نگران باشد که در خانه جدید دوستان جدیدی پیدا نکند یا مورد آزار و اذیت قرار بگیرد، این نشانه اضطراب است.
در کل، ترس یک واکنش طبیعی است و همه ما گاهی اوقات احساس ترس می‌کنیم. اما اضطراب زمانی مشکل‌ساز می‌شود که شدید باشد و زندگی روزمره کودک را مختل کند.
سوالات متداول
اختلال اضطراب جدایی زمانی است که کودک از جدا شدن از والدین یا مراقبین خود احساس نگرانی شدید می‌کند. این اضطراب ممکن است به شکلی ظاهر شود که کودک از مدرسه یا سایر فعالیت‌های اجتماعی اجتناب کند و احساس ترس از بیماری یا مرگ والدین داشته باشد.
کودکان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی معمولاً در موقعیت‌های اجتماعی احساس ناراحتی شدید می‌کنند. آنها ممکن است از ملاقات با همکلاسی‌ها یا شرکت در فعالیت‌های گروهی اجتناب کنند و ممکن است علائمی مانند عرق کردن، لرزش یا احساس ترس داشته باشند.
بله، اضطراب می‌تواند باعث بروز علائم جسمانی در کودکان شود. برخی از کودکان ممکن است احساس بیماری، سردرد یا درد شکم کنند و این علائم می‌توانند ناشی از اضطراب شدید باشند که نیاز به توجه و درمان دارند.
اگر اضطراب کودک به طور مداوم و شدید ادامه پیدا کند، زندگی روزمره او را مختل کند یا علائم جسمانی و روانی قابل توجهی ایجاد کند، باید به متخصص مراجعه کنید. درمان می‌تواند به کاهش اضطراب و بهبود کیفیت زندگی کودک کمک کند.
سخن پایانی
انواع اضطراب در کودکان می‌توانند تأثیرات عمیقی بر زندگی روزمره آنها بگذارند و در صورت عدم درمان، مشکلاتی در زمینه رشد شخصی، تحصیل و روابط اجتماعی ایجاد کنند.
از اختلال اضطراب جدایی گرفته تا اضطراب اجتماعی و فوبیاهای خاص، هر نوع اضطراب نیازمند توجه و درمان ویژه‌ای است. تشخیص زودهنگام و مداخله مناسب می‌تواند به کودکان کمک کند تا با اضطراب خود بهتر کنار بیایند و توانایی‌های اجتماعی و تحصیلی خود را بهبود بخشند.
بنابراین، اگر علائم اضطراب در کودک شما به مدت طولانی ادامه یافت یا بر عملکرد روزمره او تأثیر منفی گذاشت، مشاوره با یک متخصص می‌تواند گام مهمی در فرآیند درمان و بهبود وضعیت کودک باشد.
منبع: childmind
