تشخیص اختلال روان پریشی به طور معمول توسط متخصصان حوزه روان‌پزشکی و روان‌شناسی انجام می‌شود. با این حال، فرد می‌تواند با آگاهی از علائم اولیه این اختلال، قدم‌های مهمی برای شناخت و پیگیری درمان بردارد. 

در خانه، برخی نشانه‌های کلیدی می‌توانند نشان‌دهنده احتمال ابتلا به روان پریشی باشند، اما تشخیص نهایی باید توسط پزشک و با استفاده از ابزارهای تشخیصی مناسب صورت گیرد. در ادامه به مراحل تشخیص در خانه و ابزارهای مورد استفاده توسط پزشکان می‌پردازیم.

۱. نشانه‌های اولیه روان پریشی در خانه

فرد یا اطرافیان او می‌توانند برخی از نشانه‌های رایج روان پریشی را در رفتار و حالات روحی فرد مشاهده کنند. این نشانه‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• توهمات: یکی از بارزترین نشانه‌های روان پریشی، تجربه توهمات است. فرد ممکن است صداهایی بشنود یا تصاویری ببیند که دیگران قادر به دیدن یا شنیدن آن‌ها نیستند.
• هذیان‌ها: در این حالت، فرد باورهای غلط و بی‌اساسی دارد که حتی با شواهد مخالف نیز نمی‌توان او را متقاعد کرد. مثلاً ممکن است باور کند تحت تعقیب است یا قدرت‌های خاصی دارد.
• گسستگی از واقعیت: افراد مبتلا به روان پریشی معمولاً ارتباط خود با واقعیت را از دست می‌دهند و نمی‌توانند بین واقعیت و خیال تمایز قائل شوند.
• تفکر نامنظم: ممکن است فرد به‌صورت پراکنده و بدون انسجام صحبت کند یا از موضوعی به موضوع دیگر بپرد، بدون اینکه ارتباط منطقی بین گفته‌هایش وجود داشته باشد.
• تغییرات رفتاری: تغییرات شدید در رفتار، از جمله کناره‌گیری اجتماعی، بی‌انگیزگی، یا بی‌توجهی به بهداشت شخصی می‌تواند یکی از علائم روان پریشی باشد.

۲. بررسی توسط پزشک

اگر فرد یا اطرافیانش متوجه علائم بالا شدند، قدم بعدی مراجعه به یک پزشک یا متخصص روان‌پزشکی است. پزشک پس از بررسی تاریخچه بیماری و شرایط فعلی فرد، از روش‌های مختلفی برای تشخیص دقیق استفاده می‌کند.

۱. ارزیابی بالینی و مصاحبه روان‌پزشکی

پزشک ابتدا از طریق یک مصاحبه کامل با بیمار و خانواده او سعی می‌کند اطلاعات دقیقی درباره علائم، مدت زمان بروز آن‌ها، سابقه پزشکی و شرایط زندگی فرد به دست آورد. این مصاحبه شامل سؤالاتی درباره تجربه توهمات، هذیان‌ها، وضعیت عاطفی و خلق و خوی فرد می‌شود.

۲. استفاده از ابزارهای تشخیصی استاندارد

پزشکان معمولاً از تست‌ها و ابزارهای روان‌شناختی استاندارد برای ارزیابی سطح روان پریشی استفاده می‌کنند. برخی از این ابزارها عبارت‌اند از:

• مقیاس سنجش علائم روان پریشی (PANSS): این آزمون شامل ۳۰ سؤال است که توسط روان‌پزشک یا روان‌شناس تکمیل می‌شود و میزان شدت علائم روان پریشی را ارزیابی می‌کند.
• مصاحبه ساختاریافته بالینی برای اختلالات DSM-5 (SCID): این ابزار مصاحبه‌ای دقیق است که پزشک بر اساس آن تشخیص می‌دهد که آیا فرد به معیارهای بالینی اختلال روان پریشی در DSM-5 که دستورالعمل‌های تشخیصی بین‌المللی است، می‌خورد یا خیر.

۳. آزمایش‌های فیزیکی و تصویربرداری

برای تشخیص دقیق‌تر و همچنین رد سایر بیماری‌های جسمانی که ممکن است علائمی مشابه روان پریشی داشته باشند، پزشک ممکن است از آزمایش‌های فیزیکی و تصویربرداری مغزی استفاده کند:

• آزمایش خون و ادرار: پزشک از این آزمایش‌ها برای بررسی اینکه آیا مصرف مواد مخدر یا داروهای خاصی در بروز علائم نقش دارند استفاده می‌کند. همچنین بررسی وضعیت جسمی فرد، مانند عملکرد تیروئید و سطح هورمون‌ها، در این مرحله انجام می‌شود.
• اسکن مغزی (MRI یا CT اسکن): این تصویربرداری‌ها به پزشک کمک می‌کند تا هرگونه ناهنجاری مغزی مانند تومور، ضربه به سر، یا مشکلات ساختاری را که ممکن است باعث بروز علائم روان پریشی شود، بررسی کند.

۴. تست‌های روان‌شناختی پیشرفته

برخی از تست‌های روان‌شناختی پیشرفته برای ارزیابی عملکرد شناختی فرد استفاده می‌شوند. این تست‌ها شامل بررسی حافظه، توانایی تمرکز، تفکر منطقی و حل مسئله است. افرادی که به روان پریشی مبتلا هستند ممکن است در این زمینه‌ها دچار مشکل شوند.

تشخیص افتراقی

پزشک باید مطمئن شود که علائم روان پریشی نتیجه یک بیماری دیگر نیست. برخی از اختلالات مانند افسردگی شدید، اختلالات دوقطبی، صرع یا زوال عقل می‌توانند علائمی مشابه با روان پریشی ایجاد کنند؛ بنابراین، تشخیص افتراقی یک مرحله حیاتی در فرآیند تشخیص است.

تشخیص روان پریشی نیازمند توجه به علائم رفتاری، استفاده از ابزارهای استاندارد تشخیصی و انجام آزمایش‌های پزشکی است. اگر فرد یا اطرافیان او به بروز این علائم شک دارند، مراجعه به یک پزشک متخصص اولین و مهم‌ترین قدم برای تشخیص و درمان به موقع است. درمان زودهنگام می‌تواند به بهبود وضعیت و کنترل علائم کمک کند.