آیا تاکنون با فردی مواجه شده‌اید که به شدت پرانرژی و سرخوش باشد و ناگهان در دوره‌ای دیگر به شدت افسرده و منزوی شود؟ این نوسانات خلقی اغلب به عنوان نشانه‌ای از اختلال دوقطبی شناخته می‌شوند، اما آیا می‌دانید که دو نوع اصلی این اختلال وجود دارد؟ که اختلال دوقطبی نوع یک و دو نوع شناخته می‌شود.
اما در واقع فرق دوقطبی نوع یک و دو چیست؟ در حالی که هر دو نوع اختلال دوقطبی شامل نوسانات خلقی بین حالت‌های مانیک یا هیپومانیک و افسردگی هستند، تفاوت‌های ظریفی بین این دو وجود دارد که می‌تواند بر شدت علائم و نحوه تشخیص تأثیر بگذارد. در این مطلب از کلینیک روان شناسی و مشاوره جوانه، به بررسی این تفاوت‌ها می‌پردازیم و بررسی می‌کنیم که چگونه هر نوع دوقطبی می‌تواند به شکل متفاوتی بر زندگی فرد تأثیر بگذارد.
فرق دوقطبی نوع یک و دو چیست؟
فرق دوقطبی نوع یک و دو چیست؟ اختلال دوقطبی با دوره‌های نوسان خلقی مشخص می‌شود. در این اختلال، فرد گاهی احساس انرژی و هیجان زیادی دارد که به آن “اپیزود شیدایی” گفته می‌شود و در مواقعی هم دچار افسردگی عمیق می‌شود. با این حال، تمام انواع دوقطبی الزاماً شامل دوره‌های افسردگی نیستند.
فرق دوقطبی نوع یک و دو در شدت دوره‌های شیدایی است. در دوقطبی نوع یک، فرد یک دوره شیدایی کامل را تجربه می‌کند که می‌تواند زندگی روزمره‌اش را مختل کند. اما در دوقطبی نوع دو، فرد به جای شیدایی کامل، یک دوره “هیپومانیک” را تجربه می‌کند؛ این حالت شبیه شیدایی است؛ اما شدت کمتری دارد. در حالی که فرد مبتلا به دوقطبی نوع یک ممکن است دوره افسردگی را تجربه کند یا نه فرد مبتلا به دوقطبی نوع دو حتماً با دوره‌های افسردگی اساسی روبرو می‌شود.
معیارهای تشخیصی فرق دوقطبی نوع یک و دو شامل موارد زیر است:
معیار | دوقطبی نوع I | دوقطبی نوع II |
افسردگی | دوره افسردگی که حداقل دو هفته طول بکشد. | دوره افسردگی که حداقل دو هفته طول بکشد و معمولاً طولانی‌تر است. |
شیدایی | حداقل یک دوره شیدایی که حداقل یک هفته طول بکشد یا نیاز به بستری شدن داشته باشد. | بدون تجربه اپیزود شیدایی. |
هیپومانیا | ممکن است علائم هیپومانیا را تجربه کند. | حتماً علائم هیپومانیا را تجربه می‌کند. |
علائم سایکوز | ممکن است دچار هذیان یا توهم شود. | معمولاً هذیان یا توهم را تجربه نمی‌کند. |
بستری شدن در بیمارستان | احتمال بستری شدن به دلیل شدت علائم وجود دارد. | معمولاً نیازی به بستری شدن ندارد. |
تأثیر بر زندگی روزمره | به طور معمول به‌شدت بر عملکرد روزانه تأثیر می‌گذارد. | تأثیر کمتری بر توانایی مدیریت امور روزانه دارد. |
درمان | شامل دارو و روان‌درمانی است؛ برخی ممکن است به داروهای ضد روان‌پریشی نیاز داشته باشند. | شامل ترکیبی از دارو و روان‌درمانی است. |
دو قبطی نوع یک چیست؟
فرق دوقطبی نوع یک و دو این است که افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نوع یک معمولاً دوره‌های شدیدی از افسردگی و شیدایی را تجربه می‌کنند.
این دوره‌ها می‌توانند آن‌قدر طولانی و عمیق باشند که زندگی روزمره آنها را به شدت تحت تأثیر قرار دهند. اما بین این اوج و فرودها، ممکن است برای مدتی به یک حالت خلق و خوی عادی برگردند، حالتی که به آن “اتیمیا” می‌گویند. اتیمیا می‌تواند هم در دوقطبی نوع یک و هم نوع دو دیده شود.
به گفته دکتر الکساندر در مجله clevelandclinic درباره فرق دوقطبی نوع یک و دو این است که چرخه‌های خلقی در هر فرد متفاوت است. برخی از افراد خیلی سریع از حالت افسردگی به شیدایی تغییر می‌کنند، بدون اینکه فرصتی برای رسیدن به خلق و خوی عادی داشته باشند. در حالی که برخی دیگر پس از هر دوره افسردگی یا شیدایی به حالت اتیمیا بازمی‌گردند. به همین دلیل، اختلال دوقطبی از نظر الگوی نوسانات خلقی بسیار متغیر است و در هر فرد به شکلی خاص ظاهر می‌شود.
افراد مبتلا به دوقطبی نوع یک معمولاً دوره‌های افسردگی را تجربه می‌کنند که دست‌کم دو هفته طول می‌کشد و همچنین دست‌کم یک دوره شیدایی دارند که ممکن است یک هفته یا بیشتر طول بکشد و گاهی نیاز به بستری شدن داشته باشد. دکتر الکساندر اضافه می‌کند که این افراد اغلب به دلیل شدت اختلال، با مشکلات جدی در حفظ روابط شخصی و شغلی روبه‌رو می‌شوند.
فرق دوقطبی نوع یک و دو هر کدام ویژگی‌ها و معیارهای تشخیصی خاص خود را دارند که تأثیرات متفاوتی بر زندگی افراد مبتلا می‌گذارند. در ادامه، به مقایسه این دو نوع اختلال پرداخته می‌شود.
افسردگی در دوقطبی نوع یک
در مرحله افسردگی اختلال دوقطبی نوع یک، افراد با احساساتی بسیار عمیق‌تر از “ناراحتی” یا غمگینی مواجه می‌شوند.
آنها ممکن است احساس بی‌ارزشی کنند، علاقه خود را به فعالیت‌های روزمره از دست بدهند، و تغییرات عمده‌ای در رفتار و خلق و خوی خود مشاهده کنند.
این حالت افسردگی نه تنها طولانی‌مدت است، بلکه می‌تواند به قدری شدید باشد که فرد در انجام کارهای روزانه و حفظ روابط اجتماعی خود با مشکل مواجه شود.
برخلاف حالت شیدایی که اغلب با انرژی و فعالیت بالا همراه است، افسردگی در دوقطبی نوع یک حالتی سنگین و ناتوان‌کننده است که گاهی هفته‌ها ادامه می‌یابد.
محققان معتقدند افراد مبتلا به اختلال دوقطبی در بیشتر مواقع در دوره‌های افسردگی قرار دارند تا حالت‌های شیدایی یا هیپومانیک (نیمه شیدایی). این وضعیت باعث می‌شود که زندگی آنها به شدت تحت تأثیر قرار بگیرد و نیاز به درمان مداوم داشته باشند.
شیدایی در اختلال دوقطبی نوع یک
علاوه بر دوره‌های افسردگی، افراد مبتلا به دوقطبی نوع یک دوره‌های شیدایی را نیز تجربه می‌کنند. شیدایی حالتی است که در آن فرد احساس انرژی بسیار زیاد، خوشحالی افراطی، یا حتی تحریک‌پذیری شدید می‌کند.
در این حالت، ممکن است رفتار فرد بسیار غیر قابل پیش‌بینی شود و او احساس کند که شکست‌ناپذیر است. به همین دلیل، افراد در دوره شیدایی ممکن است وارد رفتارهای پرخطر مانند قمار، رانندگی بی‌پروا، مصرف الکل یا مواد مخدر شوند.
یکی از جنبه‌های خطرناک شیدایی، فاصله گرفتن از واقعیت یا “روان‌پریشی” است. در این حالت، فرد ممکن است دچار توهمات شود، مثلاً باور کند که تحت نظارت دولت قرار دارد یا چیزهایی را ببیند و بشنود که وجود خارجی ندارند.
برخی از افراد در شیدایی به احساس بزرگی و خودبزرگ‌بینی دچار می‌شوند؛ مثلاً باور می‌کنند که می‌توانند به لیگ حرفه‌ای بسکتبال بپیوندند، در حالی که هیچ تجربه‌ای در بسکتبال ندارند، یا فکر می‌کنند که درمان سرطان را کشف کرده‌اند بدون داشتن هیچ دانشی در زمینه پزشکی.
علائم شیدایی می‌توانند بسیار خطرناک و حتی تهدیدکننده زندگی باشند. افراد در این حالت معمولاً به دلیل شدت رفتارهایشان نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارند.
شیدایی نه تنها خطر آسیب‌دیدگی خود فرد را بالا می‌برد، بلکه ممکن است او را به انجام کارهای غیرقانونی سوق دهد که باعث دستگیری یا بستری شدن در بیمارستان می‌شود.
در بسیاری از موارد، اطرافیان مانند خانواده یا دوستان، فرد را تشویق می‌کنند که به دلیل رفتارهای غیرمنطقی خود به دنبال کمک پزشکی فوری باشد.
دوقطبی نوع دو چیست؟
در سال ۱۹۹۴، فرق دوقطبی نوع یک و دو به عنوان تشخیصی جدا از یکدیگر شناخته شد. افرادی که با دوقطبی نوع دو زندگی می‌کنند، همچنان دوره‌های افسردگی را تجربه می‌کنند که دست‌کم دو هفته طول می‌کشد.
اما برخلاف دوقطبی نوع I، آنها وارد حالت شیدایی نمی‌شوند. به جای آن، دوره‌هایی به نام “هیپومانیا” دارند که مشابه شیدایی است، اما شدت کمتری دارد. مثل دوقطبی نوع I، ممکن است بین این دوره‌ها به حالت طبیعی خود بازگردند یا در نوسان باقی بمانند.
افراد مبتلا به دوقطبی نوع دو معمولاً بهتر از افراد مبتلا به دوقطبی نوع یک می‌توانند شغل ثابت داشته باشند و روابط سالم‌تری را حفظ کنند، زیرا شدت علائم آنها معمولاً کمتر است و باعث اختلالات بزرگ در زندگی روزمره نمی‌شود.
افسردگی در دوقطبی نوع دو
اما فرق دوقطبی نوع یک و دو را اگر بخواهیم به طور دقیق برای دوره افسردگی بیان کنیم می‌توان گفت افرادی که با دوقطبی نوع دو زندگی می‌کنند، مانند کسانی که دوقطبی نوع یک دارند، دوره‌های افسردگی را تجربه می‌کنند که حداقل دو هفته به طول می‌انجامد. با این حال، برخی از آنها ممکن است دوره‌های افسردگی طولانی‌تر و ناتوان‌کننده‌تری نسبت به افراد مبتلا به دوقطبی نوع یک داشته باشند.
این افسردگی‌ها می‌توانند به شدت بر کیفیت زندگی آنها تأثیر بگذارند و باعث شوند فرد در انجام کارهای روزمره با دشواری‌های بیشتری روبه‌رو شود.
هیپومانیا در دوقطبی نوع دو
درکل فرق دوقطبی نوع یک و دو این است که افرادی که با دوقطبی نوع دو زندگی می‌کنند، دوره‌های شیدایی را تجربه نمی‌کنند. در عوض، آنها بین دوره‌های افسردگی و هیپومانیا نوسان دارند.
هیپومانیا حالتی مشابه شیدایی است، اما شدت کمتری دارد. در این دوره‌ها ممکن است فرد احساس انرژی و خوشحالی غیرعادی کند یا به طور غیرمعمول هیجان‌زده باشد.
اما بر خلاف شیدایی، افراد مبتلا به دوقطبی نوع دو در هیپومانیا دچار علائم روان‌پریشی مانند هذیان یا توهم نمی‌شوند. هرچند ممکن است رفتارهای پرخطر انجام دهند یا تصمیمات عجولانه بگیرند، اما این رفتارها به اندازه شیدایی شدید و مخرب نیستند.
برای مثال، ممکن است بدون برنامه‌ریزی به خریدهای غیرضروری بپردازند، سرمایه‌گذاری‌های عجولانه کنند یا به طور ناگهانی تصمیم بگیرند خانه خود را رنگ‌آمیزی کنند.
از طرفی، شیدایی در دوقطبی نوع I می‌تواند بسیار خطرناک و آشکار باشد و به سرعت تشخیص داده شود. اما اپیزودهای هیپومانیک معمولاً به اندازه شیدایی مشخص و برجسته نیستند.
به همین دلیل، بسیاری از افراد در ابتدا متوجه نمی‌شوند که این حالت می‌تواند بخشی از اختلال دوقطبی باشد و اغلب به دلیل آن به دنبال درمان نمی‌روند.
این مسئله باعث می‌شود که افرادی که با دوقطبی نوع دو زندگی می‌کنند، ابتدا به اشتباه به عنوان افسرده تشخیص داده شوند، زیرا دوره‌های افسردگی آنها بیشتر آشکار و مشکل‌ساز است و آنها را وادار به دریافت کمک پزشکی می‌کند.
دو قطبی نوع ۱ و ۲ در مقابل سیکلوتایمیا چیست؟
سیکلوتیمیا نوعی اختلال خلقی است که در آن فرد دچار نوسانات مداوم و مزمن بین دوره‌های افسردگی خفیف و هیپومانیا می‌شود، اما این نوسانات به اندازه‌ای نیستند که به‌عنوان اختلال دوقطبی نوع یک یا دو تشخیص داده شوند.
به عبارت دیگر، افراد مبتلا به سیکلوتیمیا نوسانات خلقی دارند که شدت کمتری نسبت به دوقطبی دارند و علائم آنها به سطح کامل افسردگی یا شیدایی نمی‌رسد.
در مقایسه با دوقطبی نوع یک و دو که می‌تواند زندگی افراد را به طور چشمگیری تحت تأثیر قرار دهد، سیکلوتیمیا معمولاً به شکل خفیف‌تر و کمتر ناتوان‌کننده ظاهر می‌شود. افراد مبتلا به سیکلوتیمیا ممکن است برای مدت‌های طولانی احساس افسردگی خفیف یا سرخوشی ملایم داشته باشند، اما این تغییرات خلقی آن‌قدر شدید نیست که باعث ناتوانی در انجام کارهای روزمره یا نیاز به بستری شدن شود.
یکی از چالش‌های سیکلوتیمیا این است که علائم آن به مرور زمان ممکن است نامحسوس باقی بمانند و افراد یا اطرافیانشان متوجه آن نشوند.
این مسئله می‌تواند تشخیص این اختلال را به تأخیر بیندازد و بسیاری از مبتلایان ممکن است تا سال‌ها به‌درستی تحت درمان قرار نگیرند.
با این حال، در صورت عدم درمان، سیکلوتیمیا می‌تواند پیشرفت کند و به اختلال دوقطبی نوع یک یا دو تبدیل شود.
به طور خلاصه افراد مبتلا به سیکلوتیمیا نیز نوسانات خلقی را تجربه می‌کنند، اما علائم آنها به اندازه کافی شدید نیست که معیارهای بالینی برای تشخیص دوره‌های افسردگی، شیدایی یا هیپومانیا را برآورده کند. سیکلوتیمیا در مقایسه با دوقطبی نوع یک و دو شدت کمتری دارد و معمولاً با علائم خفیف‌تر و ناپایدارتر همراه است که ممکن است تشخیص آن را سخت‌تر کند.
روش‌های تشخیص اختلال دو قطبی نوع یک از نوع دو چیست؟
تشخیص و فرق دوقطبی نوع یک و دو بر اساس تفاوت‌های کلیدی در علائم و شدت آنها انجام می‌شود. پزشکان و متخصصان سلامت روان با بررسی دقیق دوره‌های شیدایی، هیپومانیا و افسردگی این دو نوع اختلال را از هم تفکیک می‌کنند. روش‌های تشخیص و فرق دوقطبی نوع یک و دو به صورت زیر است:
- بررسی دوره‌های شیدایی و هیپومانیا: تفاوت اصلی بین دوقطبی نوع یک و دو در وجود شیدایی است. افراد مبتلا به دوقطبی نوع یک حداقل یک دوره شیدایی کامل را تجربه می‌کنند که شدت بالایی دارد و ممکن است نیاز به بستری شدن داشته باشد. اما در دوقطبی نوع II، شیدایی رخ نمی‌دهد و فرد فقط دوره‌های هیپومانیا دارد که خفیف‌تر از شیدایی است و معمولاً کمتر باعث مشکلات جدی در زندگی روزمره می‌شود.
- مدت و شدت دوره‌های افسردگی: هر دو نوع دوقطبی شامل دوره‌های افسردگی هستند، اما در دوقطبی نوع دو معمولاً دوره‌های افسردگی شدیدتر و طولانی‌تر از دوقطبی نوع یک است؛ بنابراین، بررسی مدت و شدت این دوره‌ها به تشخیص نوع اختلال کمک می‌کند.
- وجود علائم روان‌پریشی (سایکوز): در دوقطبی نوع I، فرد ممکن است در دوره‌های شیدایی دچار هذیان یا توهم شود که به عنوان علائم روان‌پریشی شناخته می‌شود. اما در دوقطبی نوع II، علائم روان‌پریشی معمولاً مشاهده نمی‌شود.
- تأثیر بر زندگی روزمره: دوره‌های شیدایی در دوقطبی نوع یک معمولاً تأثیر شدیدی بر زندگی روزمره، شغل، و روابط فرد می‌گذارد. در حالی که دوقطبی نوع دو با وجود تأثیر بر زندگی، به دلیل شدت کمتر علائم، معمولاً اختلال کمتری در عملکرد روزانه ایجاد می‌کند.
- بررسی تاریخچه خانوادگی و سابقه پزشکی: پزشکان با بررسی سوابق خانوادگی و پزشکی فرد، تشخیص دقیق‌تری می‌دهند. اگر در خانواده فرد سابقه اختلال دوقطبی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به یکی از این انواع بیشتر می‌شود.
تشخیص دقیق این دو نوع اختلال دوقطبی نیازمند ارزیابی دقیق از سوی پزشکان متخصص است که با توجه به علائم بالینی، مدت زمان آنها و تأثیرشان بر زندگی فرد انجام می‌شود.
کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه می‌تواند در زمینه تشخیص و درمان اختلالات دوقطبی و سایر مشکلات روان‌شناختی به شما کمک کند.
درمان اختلال نوع یک و نوع دو چیست؟
درمان اختلال دوقطبی نوع یک و دو معمولاً شامل ترکیبی از داروها، روان‌درمانی و تغییرات در سبک زندگی است. افرادی که دچار اختلال دوقطبی نوع یک هستند، ممکن است در طول دوره‌های شیدایی نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشند.
از آنجایی که این اختلال یک بیماری مزمن و طولانی‌مدت است، درمان نیز معمولاً به‌صورت بلندمدت ادامه می‌یابد. بسیاری از افراد ممکن است تیم درمانی شامل روان‌شناس، روان‌پزشک، درمانگر و پرستار روان‌پزشکی داشته باشند.
۱. داروها
پزشکان ممکن است داروهایی مانند لیتیوم که تثبیت‌کننده‌های خلق هستند را برای کنترل اختلال دوقطبی تجویز کنند. همچنین، داروهای ضد روان‌پریشی برای کنترل دوره‌های شیدایی و داروهای ضد افسردگی برای مدیریت افسردگی ممکن است تجویز شود. از آنجا که داروهای ضد افسردگی ممکن است در برخی افراد باعث ایجاد دوره‌های شیدایی شوند، پزشکان اغلب ترکیبی از این داروها را تجویز می‌کنند تا به کاهش افسردگی کمک کرده و در عین حال خلق و خو را تثبیت کنند.
برای افرادی که با اضطراب یا مشکلات خواب مواجه هستند، داروهای ضد اضطراب مانند بنزودیازپین‌ها ممکن است مفید باشند، اما این نوع داروها ممکن است خطر وابستگی داشته باشند. تیم درمانی می‌تواند با توجه به علائم و واکنش‌های فرد به داروها، دوز و نوع داروها را تنظیم کند. رعایت دقیق دستورات پزشک در مصرف دارو برای کنترل این اختلال بسیار مهم است.
۲. روان‌درمانی
روان‌درمانی بخش مهمی از درمان اختلالات دوقطبی است و می‌تواند به‌صورت حضوری یا از راه دور انجام شود. چند نوع روش درمانی برای اختلال دو قطبی نوع یک و دو که معمولاً مؤثرند، عبارتند از:
- ریتم درمانی بین فردی و اجتماعی (IPSRT): این روش به ایجاد یک روال ساختاریافته برای کمک به مدیریت علائم فرد کمک می‌کند.
- درمان شناختی رفتاری (CBT): CBT به افراد کمک می‌کند تا افکار منفی خود را شناسایی و با افکار واقعی‌تر و مثبت‌تر جایگزین کنند.
- درمان‌های خانواده محور: این نوع درمان به تقویت ارتباط با اعضای خانواده و افزایش حمایت خانواده کمک می‌کند.
روان‌درمانی معمولاً به‌عنوان یک روش مکمل در کنار داروها استفاده می‌شود و می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد.
۳. تغییرات در سبک زندگی
تغییرات در سبک زندگی می‌تواند به افراد مبتلا به اختلال دوقطبی کمک کند تا علائم خود را مدیریت کرده و خلق و خوی خود را تثبیت کنند. این تغییرات شامل موارد زیر است:
- پرهیز از الکل و مواد مخدر
- ورزش منظم
- رژیم غذایی متعادل
- برقراری یک روال خواب منظم
- شرکت در گروه‌های حمایتی برای افراد مبتلا به اختلالات خلق و خو
- تمرین ذهن‌آگاهی و مدیتیشن
- کاهش استرس در حد امکان
- افزایش آگاهی از وضعیت خود
همچنین، نگهداری یک دفتر خاطرات خلقی می‌تواند برای شناسایی الگوها در افکار، حالات و رفتارها مفید باشد و به شناسایی محرک‌های دوره‌های شیدایی یا افسردگی کمک کند.
این می‌تواند به افراد کمک کند تا در صورت تغییرات کوچک در خلق و خوی خود، اقدامات لازم را قبل از وخیم‌تر شدن وضعیت انجام دهند.
جمع بندی
فرق دوقطبی نوع یک و دو در شدت و نوع علائم آنها است. افراد مبتلا به دوقطبی نوع یک دوره‌های شیدایی شدیدتری را تجربه می‌کنند، در حالی که افراد مبتلا به دوقطبی نوع دو معمولاً فقط علائم هیپومانیا را دارند و دوره‌های افسردگی مشخصی را تجربه می‌کنند.
مقایسه اختلال دوقطبی نوع یک و دو
ویژگی | دوقطبی نوع I | دوقطبی نوع II |
شیدایی | بله دوره‌های شیدایی شدید | نه هیچ دوره شیدایی کامل وجود ندارد |
هیپومانیا | ممکن است تجربه شود | بله دوره‌های هیپومانیک وجود دارد |
افسردگی | ممکن است وجود داشته باشد | بله دوره‌های افسردگی حتماً وجود دارد |
روان‌پریشی | محتمل‌تر در دوره‌های شیدایی | کمتر محتمل در دوره‌های افسردگی |
بستری شدن | بله به‌ویژه در دوره‌های شیدایی | ممکن است در دوره‌های افسردگی نیاز به بستری باشد |
درمان | شامل تثبیت‌کننده‌های خلق و داروهای ضد روان‌پریشی | شامل تثبیت‌کننده‌های خلق و درمان |
این تفاوت‌ها نشان‌دهنده این است که افراد مبتلا به دوقطبی نوع یک ممکن است نیاز به مراقبت بیشتری داشته باشند، به ویژه در زمان‌هایی که علائم شیدایی شدید هستند. برعکس، افرادی که دچار دوقطبی نوع دو هستند، علائم کمتری دارند؛ ولی همچنان می‌توانند از افسردگی شدید رنج ببرند.
اگر شما یا کسی که می‌شناسید مبتلا به این اختلالات است، توجه داشته باشید که این وضعیت‌ها قابل مدیریت هستند و مشاوره با پزشک یا متخصص می‌تواند کمک‌کننده باشد.
منابع: healthline, clevelandclinic