اختلالات ارتباطی (Communication Disorders) به مجموعه مشکلاتی گفته می‌شود که توانایی فرد را در برقراری تعامل مؤثر با دیگران مختل می‌کنند. این مسائل می‌توانند شامل دشواری در فهمیدن پیام‌ها یا انتقال آن‌ها به شکل کلامی یا غیرکلامی باشند.
طیف این اختلالات گسترده است و مواردی نظیر اختلال زبان، اختلال صوت، لکنت زبان و چالش‌ها در تعاملات اجتماعی را در بر می‌گیرد.
خوشبختانه، انواع مختلف اختلالات ارتباطی قابل درمان هستند و تشخیص زودهنگام و انتخاب روش درمانی مناسب، کلید موفقیت در این مسیر است.
در ادامه این مطلب از مجله کلینیک سلامت روان جوانه، به بررسی عمیق‌تر اختلالات ارتباطی از منظر روانشناسی خواهیم پرداخت.
اختلالات ارتباطی به چه معناست؟
اختلالات ارتباطی به مجموعه‌ای از دشواری‌ها در فهم، دریافت، پردازش یا استفاده از زبان گفتاری، نوشتاری و همچنین ارتباطات غیرکلامی گفته می‌شود که فرد را در برقراری ارتباط موثر با دیگران دچار مشکل می‌کند.
این اختلالات می‌توانند به دلایل گوناگونی از جمله مشکلات زبانی، شناختی، عاطفی یا حتی عوامل فیزیکی نظیر ناشنوایی یا اختلالات گفتاری به وجود آیند.
این مسائل ممکن است در سنین کودکی یا بزرگسالی ظهور کنند و ریشه‌های آن‌ها می‌تواند از نوع رشدی، عصبی یا روان‌شناختی باشد.
اختلالات ارتباطی نه تنها بر کیفیت روابط اجتماعی تاثیر می‌گذارند، بلکه می‌توانند احساس تنهایی و انزوا را نیز در فرد ایجاد کنند. افرادی که با این نوع اختلالات دست و پنجه نرم می‌کنند، ممکن است در برقراری ارتباط با همسالان، خانواده و حتی در محیط کار دچار چالش‌های فراوانی شوند.
این مشکلات می‌تواند به‌طور مستقیم بر اعتماد به نفس آن‌ها اثر بگذارد و به مرور زمان منجر به احساس ناکارآمدی یا ناتوانی در ابراز خود شود.
در بسیاری از موارد، تشخیص به موقع و مداخله مناسب می‌تواند به بهبود وضعیت فرد کمک کند. درمان‌های مختلفی از جمله گفتار درمانی، مشاوره و حتی تکنیک‌های آموزشی خاص می‌توانند به افراد کمک کنند تا مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کرده و در مواجهه با چالش‌ها، راهکارهای موثری پیدا کنند. این فرآیند نه تنها به تقویت توانایی‌های زبانی کمک می‌کند، بلکه به بهبود روابط اجتماعی و احساسی فرد نیز می‌انجامد.
از سوی دیگر، خانواده‌ها و جامعه نیز باید آگاهی و حساسیت بیشتری نسبت به این اختلالات داشته باشند. توانمندسازی افرادی که با اختلالات ارتباطی مواجه هستند، به حمایت و درک عمیق‌تری نیاز دارد. ایجاد فضایی امن و پذیرنده، می‌تواند به این افراد کمک کند تا بدون ترس از قضاوت یا طرد شدن، احساس راحتی کنند و به ابراز خود بپردازند.
در نهایت، اختلالات ارتباطی به عنوان یک چالش جدی در زندگی فردی و اجتماعی افراد، نیازمند توجه و تلاش دسته‌جمعی است. از طریق آموزش، حمایت و همدلی می‌توان به بهبود کیفیت زندگی افرادی که با این اختلالات مواجه‌اند، کمک کرد و آن‌ها را به سمت یک زندگی پرمعنا و موفق هدایت نمود.
علائم و نشانه های اختلالات ارتباطی چیست؟
علائم اختلالات ارتباطی می‌توانند بسته به نوع و شدت مشکل متفاوت باشند، اما به طور کلی شامل موارد زیر هستند:
- مشکل در گفتار: لکنت، تلفظ نادرست، کندی یا شتاب بیش از حد در صحبت کردن.
- مشکل در درک زبان: عدم فهم جملات یا کلمات ساده، سردرگمی در پیروی از دستورالعمل‌ها.
- مشکل در بیان احساسات و نیازها: ناتوانی در بیان خواسته‌ها و احساسات به دیگران.
- استفاده نامناسب از زبان بدن: عدم برقراری تماس چشمی، ژست‌های غیرمنظم یا نامتناسب با موقعیت.
- مشکل در ارتباط اجتماعی: عدم توانایی در شروع یا ادامه مکالمه، ضعف در تبادل اطلاعات و تعاملات اجتماعی.
- تکرار کلمات یا جملات: استفاده مکرر و غیرعادی از برخی عبارات یا کلمات.
- مشکل در نوشتار: اشتباهات زیاد نوشتاری یا ناتوانی در سازماندهی افکار به صورت نوشتاری.
تاریخچه اختلالات ارتباطی چیست؟
مشکلات در حرف زدن یا فهمیدن حرف دیگران از گذشته وجود داشته‌اند. اما در زمان‌های قدیم، کسانی که این مشکلات را داشتند، اغلب فکر می‌کردند که کندذهن، تنبل یا بی‌ادب هستند.
این به این دلیل بود که مردم و حتی پزشکان آن زمان نمی‌دانستند که این مشکلات ممکن است از مغز یا رشد فرد نشأت بگیرند. آن‌ها فکر نمی‌کردند این‌ها بیماری‌هایی هستند که نیاز به درمان دارند.
اما در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، با پیشرفت علم روانشناسی و درمان‌های گفتاری و شناخت بیشتر در مورد مغز، متخصصان فهمیدند که این مشکلات واقعاً بیماری‌های پزشکی هستند.
آن‌ها متوجه شدند که می‌توان این اختلالات را تشخیص داد و تا حدودی درمان کرد. بعداً، وقتی کتاب DSM (راهنمای رسمی تشخیص بیماری‌های روانی) منتشر شد، اختلالات ارتباطی هم به عنوان یک بیماری روانی رسمی شناخته شدند. این اتفاق کمک زیادی کرد تا این مشکلات جدی گرفته شوند و افراد بیشتری به دنبال کمک باشند.
اختلال ارتباطی در کودکان چیست؟
اختلال ارتباطی در کودکان به معنای ناتوانی در بیان درست خواسته‌ها، احساسات یا افکار است، همچنین این کودکان ممکن است در درک صحیح پیام‌های اطرافیان دچار مشکل شوند. این نوع مشکلات معمولاً در سنین پیش‌دبستانی یا دبستان مشاهده می‌شود.
این اختلال می‌تواند به شکل گفتار نامشخص، جملات ناقص یا عدم توانایی در پاسخ‌گویی مناسب در موقعیت‌های اجتماعی بروز کند. در برخی موارد، این مشکلات در کودکان با نیازهای ویژه، نظیر کودکان دارای کم‌توانی ذهنی یا اوتیسم، با شدت بیشتری مشاهده می‌شود و در این موارد به اصطلاح اختلال ارتباطی در کودکان استثنایی اشاره می‌شود.
تشخیص به‌موقع و مداخلات درمانی زودهنگام می‌توانند تأثیرات مثبتی در بهبود اختلال‌های ارتباطی کودکان داشته باشند. شناسایی و درمان سریع به این کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های زبانی و اجتماعی لازم برای برقراری ارتباط مؤثر با دیگران را توسعه دهند.
چه زمانی باید نگران مشکلات حرف زدن در کودکان باشید؟
هر تأخیر یا مشکل کوچکی در حرف زدن کودک شما به معنای وجود یک مشکل جدی نیست. خیلی از چیزهایی که پدر و مادرها را نگران می‌کنند، بخشی از رشد طبیعی گفتار کودک هستند. مثلاً:
- اگر کودک دو ساله شما هنوز جمله نمی‌سازد، اما کلمه‌های ساده مثل «مامان» یا «آب» را می‌گوید، طبیعی است. در این سن، او در حال یادگیری کلمات است و بیشتر بچه‌ها تا سه سالگی شروع به جمله‌سازی می‌کنند.
- اگر یک کودک سه ساله بعضی صداها را اشتباه تلفظ می‌کند (مثلاً به جای «تاتی» می‌گوید «کاکی»)، این اشتباهات بخشی از مراحل طبیعی رشد هستند و معمولاً تا پنج یا شش سالگی خودبه‌خود برطرف می‌شوند.
- اگر کودک شما در جمع حرف نمی‌زند ولی در خانه خوب صحبت می‌کند، این هم لزوماً نشانه مشکل نیست. ممکن است به خاطر خجالتی بودن یا ناآشنایی با محیط باشد و با کمی حمایت بهتر شود.
چه زمانی باید نگران باشید و کمک بگیرید؟
اگر شرایط زیر را مشاهده کردید، بهتر است با یک متخصص گفتاردرمانی یا روانشناس کودک مشورت کنید:
- کودک دو ساله شما هنوز حتی یک کلمه واضح هم نمی‌گوید.
- فرزندتان در سه یا چهار سالگی نمی‌تواند جمله‌های دو یا سه کلمه‌ای بسازد.
- گفتار کودک (نسبت به سنش) آن‌قدر نامفهوم است که حتی اعضای خانواده‌اش هم نمی‌فهمند چه می‌گوید.
- به نظر می‌رسد کودک اصلاً نمی‌خواهد ارتباط برقرار کند؛ مثلاً به صورت شما نگاه نمی‌کند یا به اسم خودش پاسخ نمی‌دهد.
- اگر تا سن مدرسه، نمی‌تواند یک داستان ساده تعریف کند یا به سوالات ابتدایی پاسخ دهد.
انواع مشکلات ارتباطی چیست؟
مشکلات مربوط به ارتباط برقرار کردن به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند. هر کدام از این دسته‌ها نشانه‌ها، دلایل و راه‌حل‌های خاص خودشان را دارند. مهم‌ترین این دسته‌ها عبارت‌اند از:
۱. مشکل در زبان (Language Disorder)
این مشکل باعث می‌شود که فرد در فهمیدن زبان (درک آنچه دیگران می‌گویند) یا استفاده درست از کلمات، جمله‌ها و قواعد زبان دچار سختی شود. این مشکل را می‌توان به سه زیرشاخه اصلی تقسیم کرد:
- مشکل در بیان زبان: در این حالت، فرد برای بیان کردن افکار و احساساتش مشکل دارد.
- مشکل در درک زبان: در اینجا، فرد برای فهمیدن حرف‌های دیگران چالش دارد.
- مشکل هم در بیان و هم در درک زبان: در این حالت، فرد هم در بیان کردن و هم در فهمیدن زبان مشکل دارد که به آن اختلال زبانی دریافتی-بیانی گفته می‌شود.
به طور کلی، نشانه‌های مشکل در زبان را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- گفتن جمله‌های ناقص یا اشتباه
- سختی در یادگیری کلمات جدید
- مشکل در تعریف کردن، داستان‌گویی یا توضیح دادن
برای مثال، این نوع مشکل ارتباطی در کودکان باعث می‌شود که آن‌ها نتوانند جمله‌های ساده‌ای مثل «من تشنه‌ام» را بسازند یا حرف‌های دیگران را درست بفهمند.
۲. مشکل در تلفظ یا ناتوانی در بیان درست صداها (اختلال بیان گفتاری)
در این مشکل، فرد نمی‌تواند بعضی از صداها را به درستی تلفظ کند. نشانه‌های آن ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- جابه‌جا گفتن صداها: مثلاً به جای اینکه بگوید “ر” بگوید “ل”.
- حرف زدن نامفهوم: طوری حرف می‌زند که فقط افراد خانواده‌اش متوجه می‌شوند و دیگران نمی‌فهمند چه می‌گوید.
- برای نمونه، کودکی که به جای گفتن “کتاب” می‌گوید “بتاب”.
یادتان باشد، برخی از این نشانه‌ها در سنین پایین کاملاً طبیعی هستند. اما اگر این مشکلات خیلی شدید باشند، برای مدت طولانی ادامه پیدا کنند یا در توانایی کودک برای ارتباط برقرار کردن اختلال ایجاد کنند، حتماً باید به یک گفتاردرمانگر یا روانشناس کودک مراجعه کنید.
۳. اختلال روان‌گویی یا لکنت زبان (Fluency Disorder)
این مشکل در گفتار به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
- لکنت زبان: در این حالت، فرد نمی‌تواند یک بخش از کلمه یا یک کلمه را به راحتی بگوید.
- بیان کلمات نامفهوم: ممکن است فرد خیلی تند صحبت کند، کلمات را قاطی کند یا بخش‌هایی از کلمه‌ها را بریده‌بریده بگوید.
نشانه‌های معمول این مشکل عبارتند از:
- توقف‌های غیرعادی در هنگام حرف زدن.
- تکرار کلمات، مثلاً “من من من می‌خوام…”.
- کشیدن صداها، مثلاً “مممممن”.
یک نکته مهم این است که استرس و نگرانی می‌توانند لکنت زبان را بدتر کنند، اما علت اصلی لکنت فقط مشکل روانی نیست. ممکن است ترکیبی از عوامل ژنتیکی و نحوه کارکرد مغز باشد.
۴. اختلال ارتباط اجتماعی (مشکل در برقراری ارتباط در جمع)
در این نوع اختلال، فرد نمی‌تواند به خوبی از زبان در موقعیت‌های اجتماعی استفاده کند؛ یعنی نمی‌داند چطور باید در جمع حرف بزند. به همین دلیل ممکن است گاهی به آن “اختلال رفتار ارتباطی” هم بگویند، هرچند این اسم خیلی رایج نیست. نشانه‌های این مشکل عبارت‌اند از:
- سخت بودن شروع یا ادامه دادن یک گفتگو.
- رعایت نکردن نوبت در صحبت کردن.
- متوجه نشدن لحن حرف‌ها، کنایه یا شوخی‌های دیگران.
- حرف زدن بیش از حد، بدون اینکه متوجه شود طرف مقابل علاقه‌ای به ادامه گفتگو ندارد یا دوست ندارد بیشتر گوش کند.
۵. اختلال صوتی در گفتار (Voice Disorder)
اختلال صوتی مشکلی است که بر کیفیت، بلندی، یا آهنگ صدا تأثیر می‌گذارد. به همین دلیل، صدای فرد ممکن است خشن، گرفته، لرزان، خیلی بلند یا خیلی آهسته به گوش برسد.
در واقع، صدا با توجه به سن و جنسیت فرد، غیرعادی و متفاوت از حالت طبیعی خود به نظر می‌رسد. این مشکل می‌تواند به دلایل جسمی، عصبی یا حتی عادت‌های غلط ایجاد شود و توانایی فرد را در ارتباط مؤثر با دیگران تحت تأثیر قرار دهد.
برخی از نشانه‌های رایج اختلال صوتی عبارتند از:
- گرفتگی یا خش‌دار بودن صدا
- صدای خیلی بلند یا خیلی ضعیف
- احساس خستگی زودرس هنگام حرف زدن
- قطع و وصل شدن یا لرزش صدا
- صحبت کردن تودماغی
- ناهمخوانی بین صدا با سن و جنسیت فرد
۶. آفازی یا مشکلات زبانی بعد از آسیب مغزی (Aphasia)
این مشکل معمولاً در بزرگسالان دیده می‌شود و به دلیل آسیب به مغز، مثل سکته مغزی یا ضربه به سر، اتفاق می‌افتد. نشانه‌های آن شامل موارد زیر است:
- فراموش کردن کلمات
- سختی در ساختن جمله
- مشکل در خواندن یا نوشتن
- نتوانستن حرف‌های دیگران را فهمید یا خواندن و نوشتن.
- تلاش زیاد برای گفتن یک جمله ساده
برخلاف مشکلات رشدی که از کودکی همراه فرد هستند، آفازی معمولاً ناگهانی و بعد از یک آسیب به مغز بروز می‌کند.
دلیل مشکلات ارتباطی چیست؟
دلیل دقیق مشکلات ارتباطی معمولاً یک چیز مشخص نیست. در واقع، این مشکلات بیشتر اوقات نتیجه ترکیب چند عامل هستند:
چیزهایی که از پدر و مادر به ارث می‌بریم (ژنتیک)، نحوه رشد مغز، و محیطی که کودک در آن بزرگ می‌شود. یعنی یک دلیل واحد وجود ندارد، بلکه چند عامل دست به دست هم می‌دهند و روی توانایی فرد برای حرف زدن و ارتباط برقرار کردن تأثیر می‌گذارند. مهم‌ترین این دلایل شامل موارد زیر هستند:
۱. عوامل ارثی:
گاهی اوقات، مشکلات حرف زدن یا زبان، در خانواده‌ها به ارث می‌رسند. مثلاً اگر پدر یا مادر در کودکی دچار لکنت زبان بوده‌اند، احتمال دارد که فرزندشان هم با مشکل مشابهی روبرو شود.
۲. مشکلات رشد مغزی و عصبی :
بعضی از بیماری‌های مغزی می‌توانند در رشد زبان و گفتار اختلال ایجاد کنند، مانند:
- اوتیسم: که در آن فرد در ارتباط اجتماعی و استفاده از زبان دچار مشکل است.
- بیش‌فعالی: می‌تواند باعث مشکل در تمرکز و مرتب کردن جملات شود.
- فلج مغزی: که به ماهیچه‌های لازم برای حرف زدن آسیب می‌رساند.
- سندرم داون: که اغلب باعث تأخیر در رشد گفتار و زبان می‌شود.
۳. مشکلات شنیداری (کم‌شنوایی یا ناشنوایی)
مشکلات شنیداری، مانند کم‌شنوایی یا ناشنوایی، می‌توانند تأثیر زیادی بر توانایی کودک در یادگیری و تولید گفتار بگذارند. اگر کودک نتواند صداها را به خوبی بشنود، طبیعی است که در یادگیری و تلفظ آن‌ها نیز دچار مشکل شود.
یک مثال رایج، عفونت‌های مکرر گوش میانی در دوران کودکی است که می‌توانند به طور موقت یا حتی بلندمدت بر شنوایی و در نتیجه بر رشد گفتار کودک آسیب بزنند.
این عفونت‌ها می‌توانند باعث شوند مایع در گوش میانی جمع شود و صداها به درستی به مغز نرسند، که مانع از درک و تقلید صحیح کلمات می‌شود. بنابراین، توجه به سلامت شنوایی کودکان برای رشد گفتاری آن‌ها بسیار حیاتی است.
۴. عوامل محیطی و روانی مؤثر بر گفتار
علاوه بر مسائل جسمی، محیطی که کودک در آن رشد می‌کند و همچنین وضعیت روانی او نیز نقش مهمی در تاخیر گفتاری دارد. یک محیط ناامن و پر از استرس، نبود فرصت‌های کافی برای حرف زدن و تعامل کلامی، یا فشارهای روحی شدید می‌توانند باعث شوند که کودک در یادگیری صحبت کردن تأخیر داشته باشد. مثلاً:
- کودکانی که در محیط‌های پرتنشی مثل خانواده‌هایی با خشونت خانوادگی بزرگ می‌شوند، ممکن است به دلیل استرس و کمبود احساس امنیت، کمتر حرف بزنند.
- بی‌توجهی والدین یا نداشتن زمان کافی برای بازی، صحبت کردن و خواندن کتاب برای کودک نیز می‌تواند باعث شود او فرصت‌های لازم برای تمرین و تقویت مهارت‌های زبانی خود را از دست بدهد.
- در خانواده‌هایی که دو زبان صحبت می‌شود، اگر پشتیبانی زبانی کافی برای کودک فراهم نشود، ممکن است کودک در هر دو زبان دچار تاخیر گفتاری شود، چرا که مغزش مجبور است همزمان با دو سیستم زبانی کنار بیاید.
- خجالت زیاد یا اضطراب شدید اجتماعی نیز می‌تواند باعث شود کودک در موقعیت‌های مختلف از حرف زدن خودداری کند و این امر به مرور زمان بر مهارت‌های ارتباطی او تأثیر بگذارد.
۵. مشکلات فیزیکی دهان و صورت
گاهی اوقات، تاخیر در گفتار ناشی از ناهنجاری‌های جسمی در دهان و صورت است که بر توانایی فرد در تولید صداها تأثیر می‌گذارد. این مشکلات می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- شکاف کام یا لب (لب‌شکری): این یک نقص مادرزادی است که در آن سقف دهان یا لب به طور کامل بسته نشده است. این وضعیت باعث می‌شود هوا هنگام صحبت کردن به بینی نشت کند و صداها نامفهوم شوند.
- ناهنجاری‌های زبان: مانند کوتاهی فرنوم زبان (بند زیر زبان)، که به آن “زبان گره‌خورده” هم می‌گویند. وقتی این بند خیلی کوتاه است، حرکت زبان محدود می‌شود و کودک نمی‌تواند صداهایی که نیاز به حرکت دقیق زبان دارند (مانند “ر” یا “ل”) را به درستی تلفظ کند.
- مشکلات فک یا دندان‌ها: ناهماهنگی در فک‌ها یا مشکلات دندانی جدی نیز می‌توانند بر نحوه قرار گرفتن زبان و لب‌ها تأثیر بگذارند و تولید برخی صداها را دشوار کنند.
در هر یک از این موارد، تشخیص زودهنگام و مراجعه به متخصصان مربوطه (مانند گفتاردرمانگر، متخصص گوش و حلق و بینی، یا جراح فک و صورت) می‌تواند به بهبود قابل توجهی در توانایی‌های گفتاری کودک منجر شود.
درمان اختلالات ارتباطی: راهکارهای جامع برای بهبود
بسیاری از مشکلات مربوط به ارتباط برقرار کردن قابل درمان هستند، به خصوص اگر زود تشخیص داده شوند و درمان مناسب آغاز شود. در اینجا به مهم‌ترین روش‌های درمانی می‌پردازیم:
۱. گفتاردرمانی (Speech Therapy)
گفتاردرمانی اولین و معمولاً مؤثرترین راه برای تقریباً همه انواع اختلالات ارتباطی است. یک گفتاردرمانگر می‌تواند به طرق مختلفی به فرد کمک کند:
- بهبود تلفظ و بیان صحیح کلمات: کمک می‌کند تا صداها و کلمات به درستی تلفظ شوند.
- تقویت مهارت جمله‌سازی و استفاده از کلمات مناسب: فرد یاد می‌گیرد چگونه جملات کامل بسازد و از دایره لغات خود بهتر استفاده کند.
- بالا بردن درک زبانی و بهبود توانایی مکالمه: کمک می‌کند تا هم صحبت دیگران را بهتر بفهمند و هم بتوانند گفت‌وگوهای مؤثرتری داشته باشند.
- افزایش روانی گفتار در افراد دارای لکنت: به افرادی که لکنت دارند کمک می‌کند تا راحت‌تر و روان‌تر صحبت کنند.
- آموزش مهارت‌های گفت‌وگو و رعایت نوبت در مکالمه: این مورد به ویژه برای کودکان دارای اوتیسم یا مشکلات اجتماعی مفید است تا یاد بگیرند چگونه در بحث‌ها شرکت کنند و به نوبت صحبت کنند.
۲. درمان‌های گروهی (Group Therapy)
در برخی موارد، شرکت در جلسات گروهی برای تمرین صحبت کردن یا کنترل اضطراب در جمع بسیار مؤثر است. این روش به ویژه برای موارد زیر کاربرد دارد:
- کودکان با مشکلات در ارتباطات اجتماعی.
- افرادی که دچار لکنت زبان هستند.
- بزرگسالانی که پس از سکته مغزی دچار مشکلاتی در گفتار (آفازی) شده‌اند.
۳. کاردرمانی (Occupational Therapy)
اگر کودک علاوه بر مشکلات گفتاری، در حرکت، تمرکز یا حس‌های خود نیز مشکلاتی داشته باشد، کاردرمانی می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.
به عنوان مثال، کودکی که در طیف اوتیسم قرار دارد ممکن است همزمان به گفتاردرمانی و کاردرمانی نیاز داشته باشد تا مهارت‌های حرکتی و حسی‌اش نیز بهبود یابد.
۴. آموزش والدین و فراهم کردن محیط درمانی مناسب
نقش والدین در درمان مشکلات ارتباطی فرزندشان بسیار مهم و حیاتی است. گفتاردرمانگر معمولاً به والدین آموزش می‌دهد که چگونه:
- به درستی با کودک خود تعامل کنند: راه‌های مؤثر برای برقراری ارتباط با کودکشان را یاد می‌گیرند.
- فرصت صحبت کردن به کودک بدهند: محیطی فراهم می‌کنند که کودک تشویق شود تا صحبت کند و خودش را بیان کند.
- بازی‌های زبانی انجام دهند: از طریق بازی‌های سرگرم‌کننده، مهارت‌های زبانی کودک را تقویت می‌کنند.
- از تصحیح تند یا تمسخر خودداری کنند: به والدین یاد داده می‌شود که با صبوری و بدون ناراحت کردن کودک، او را راهنمایی کنند.
۵. دارودرمانی (Medication)
دارو درمانی معمولاً راه حل اصلی برای اختلالات ارتباطی نیست، اما در برخی شرایط خاص می‌تواند کمک‌کننده باشد. مثلاً:
- کودکان بیش‌فعال (ADHD): دارو می‌تواند به بهبود تمرکز آن‌ها در جلسات گفتاردرمانی کمک کند.
- افراد دارای اضطراب اجتماعی شدید یا افسردگی: در این موارد، دارو ممکن است به آن‌ها کمک کند تا راحت‌تر و بدون استرس صحبت کنند.
- کنترل صرع یا اختلالات عصبی خاص: اگر مشکلات ارتباطی ناشی از این بیماری‌ها باشند، دارو در کنترل آن‌ها مؤثر است. توجه داشته باشید که تجویز دارو فقط توسط روانپزشک کودک یا متخصص مغز و اعصاب انجام می‌شود.
۶. فناوری‌ها و وسایل ارتباط کمکی
در مواردی که کودک اصلاً توانایی صحبت کردن ندارد، مثلاً در اوتیسم شدید یا فلج مغزی، پزشک استفاده از ابزارهایی را برای برقراری ارتباط جایگزین پیشنهاد می‌کند:
- مبادله تصویر (PECS): کودک از طریق تصاویر، خواسته‌های خود را بیان می‌کند.
- تبلت با نرم‌افزار گفتاری: دستگاه‌هایی که متن را به گفتار تبدیل می‌کنند یا با لمس تصاویر، کلمات را بیان می‌کنند.
- زبان اشاره ساده: یادگیری اشاره‌های ساده برای بیان نیازها و افکار.
جمع بندی
اختلالات ارتباطی موضوعی پیچیده و چندوجهی هستند که از زوایای گوناگون مورد بررسی قرار می‌گیرند؛ از جمله در علوم اعصاب که به بررسی مغز و سیستم عصبی می‌پردازد، در روانشناسی که به ذهن و رفتار انسان می‌پردازد، در گفتاردرمانی که روی مشکلات گفتار و زبان تمرکز دارد، و حتی در حوزه آموزش و پرورش. این مشکلات می‌توانند دلایل مختلفی داشته باشند، مانند مسائل مربوط به رشد کودک، مشکلات عصبی، عاطفی یا حتی شرایط خاصی مانند اوتیسم.
خبر خوب این است که بسیاری از این اختلالات قابل تشخیص و درمان هستند، به خصوص اگر خانواده‌ها زود متوجه علائم شوند و به موقع از متخصصان کمک بگیرند. هرچه زودتر این مشکلات شناسایی و درمان شوند، نتایج بهتری خواهیم داشت.
برای کمک به شما در این مسیر، کلینیک سلامت روان جوانه امکان دسترسی به متخصصان مجرب را فراهم کرده است. شما می‌توانید با مراجعه به وب‌سایت درمانکده، با بهترین روانشناسان به صورت آنلاین مشاوره داشته باشید.
این امکان به شما اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به مراجعه حضوری، در هر زمان و مکانی که برایتان راحت است، با متخصص صحبت کنید و راهنمایی‌های لازم را دریافت کنید.
علاوه بر این، کلینیک سلامت روان جوانه سیستم نوبت‌دهی آنلاین را نیز در اختیار شما قرار داده است تا بتوانید به راحتی برای مراجعه حضوری به دکتر روانشناس مورد نظرتان نوبت بگیرید و درمان را آغاز کنید.
منبع: medicalnewstoday | cincinnatichildrens | psychologytoday
سوالات متداول
نشانه‌های اختلالات ارتباطی بسته به نوع آن متفاوت می‌باشد. به عنوان مثال، اختلال ارتباطی زبانی ممکن است با ویژگی‌های زیر همراه باشد:
– دشواری در فهم مطالب
– ناتوانی در به کارگیری واژگان مناسب
– مشکل در ساخت جملات صحیح و منطقی
– عدم توانایی در بیان افکار به‌صورت روان
در این شرایط، کودک با دو نوع اختلال مواجه است:
۱. اختلال ارتباطی که در آن کودک در زمینه گفتار، زبان یا مهارت‌های اجتماعی کلامی با مشکلاتی روبه‌رو است.
۲. اختلال یادگیری که این مورد منجر به بروز چالش‌هایی در آموختن مهارت‌های تحصیلی مانند خواندن، نوشتن یا ریاضی می‌شود.
این کودکان نیاز به برنامه‌های درمانی چند جانبه دارند تا بهبود یابند.
این اصطلاح به‌نظر رسمی نمی‌رسد، اما به احتمال زیاد به اختلالات شخصیتی با الگوهای ارتباطی نامناسب اشاره دارد. برخی از اختلالات شخصیتی می‌توانند باعث ایجاد مشکلات ارتباطی پایدار در بزرگسالی شوند، از جمله:
– اختلال شخصیت اجتنابی، که با ترس از طرد شدن مشخص می‌شود
– اختلال شخصیت وابسته، که در آن فرد ناتوان از تصمیم‌گیری مستقل است
– اختلال شخصیت مرزی، که با نوسانات در هیجانات و روابط بین‌فردی همراه است
خیر. اوتیسم خود به‌عنوان یک اختلال ارتباطی شناخته نمی‌شود، بلکه یک اختلال رشدی عصبی است. با این حال، درون اوتیسم، اختلالات ارتباطی رایج و مهمی وجود دارد، به همین علت بسیاری از افراد اوتیسم را با اختلالات ارتباطی در کودکان اشتباه می‌کنند.
در DSM-5، اختلالات ارتباطی در دسته اختلالات رشد عصبی قرار دارند.
به نظر می‌رسد که در ایران انجمن خاصی برای اختلالات ارتباطی به‌طور مشخص موجود نیست، اما برخی نهادها و انجمن‌های مرتبط با روابط عمومی و گفتاردرمانی به بررسی مسائل ارتباطی می‌پردازند.
