اختلالات سازگاری یا انطباقی (Adjustment Disorders) یکی از مشکلات شایع در حوزه سلامت روان به شمار می‌رود که در آن شخص به دلیل مواجهه با شرایط استرس‌زا، واکنش‌های شدیدی مانند افکار منفی، احساسات قوی و تغییر رفتار را تجربه می‌کند.
این واکنش‌ها نسبت به اتفاقات استرس‌زا خیلی شدیدتر از حد معمول است و می‌تواند در روابط با دیگران، کار یا تحصیل مشکل ایجاد کند. این اختلال در هر سنی، از کودکان تا بزرگسالان، ممکن است رخ دهد.
در این مقاله از دکترتو این موضوع را به‌طور کامل بررسی می‌کنیم. اگر این علائم را دیدید، بهتر است هرچه زودتر با یک روانشناس یا روانپزشک مشورت کنید.
می‌توانید از خدمات نوبت‌دهی کلینیک سلامت روان جوانه برای گرفتن وقت یا مشاوره آنلاین (تلفنی) با پزشک مورد نظر خود استفاده کنید.
اختلالات انطباقی یا سازگاری چیست؟
اختلالات سازگاری یا انطباقی، از مشکلات شایع روانشناختی هستند که در پاسخ به رویدادها یا عوامل استرس‌زای مشخص در زندگی فرد بروز می‌کنند.
این اختلالات با واکنش‌های هیجانی و رفتاری غیرمعمول و شدیدتر از حد انتظار، مانند اضطراب، افسردگی یا اختلال در عملکرد اجتماعی، تحصیلی و شغلی، شناخته می‌شوند.
برای مثال، وقایعی مانند تغییر شغل، ازدواج، جدایی، بیماری یا از دست دادن عزیزان می‌تواند فرد را به نقطه بحرانی رسانده و علائم این اختلال را تحریک کند.
گاهی یک رویداد و گاهی ترکیبی از چند عامل استرس‌زا این واکنش‌ها را به دنبال دارد. معمولاً این علائم ظرف شش ماه کاهش می‌یابند، اما در صورت تداوم، مشاوره با روانشناس یا روانپزشک ضروری است.
انطباق‌پذیری، به عنوان توانایی تطبیق با شرایط جدید محیطی یا تغییرات درونی، مفهومی کلیدی در روانشناسی و سایر علوم است که برای بقا و موفقیت در محیط‌های متغیر اهمیت دارد. اختلالات سازگاری زمانی رخ می‌دهند که این توانایی مختل شده و فرد نمی‌تواند به‌طور مؤثر با استرس مقابله کند.
انواع اختلالات انطباقی را بشناسید!
اختلالات انطباقی به چند دسته تقسیم می‌شوند که شامل موارد زیر است:
۱. اختلال انطباقی با خلق افسرده
۲. اختلال سازگاری با اضطراب
۳. اختلال سازگاری ترکیبی از افسردگی و اضطراب
۴. اختلال سازگاری با مشکلات رفتاری
۵. اختلال انطباقی با ترکیب اختلالات احساسی و رفتاری
۶. اختلال سازگاری نامشخص
۱. اختلال انطباقی با خلق افسرده
این نوع اختلال انطباقی به حالتی اشاره دارد که فرد پس از مواجهه با یک رویداد یا عامل استرس‌زا، به نشانه‌های افسردگی دچار می‌شود. در چنین شرایطی، فرد ممکن است پس از تجربه تغییراتی مانند جابجایی شغف، ازدواج، طلاق، بیماری یا از دست دادن عزیزان، احساساتی نظیر غم، ناامیدی، بی‌انگیزگی و افت عملکرد را تجربه کند.
۲. اختلال سازگاری با اضطراب
در این حالت، فرد با احساس نگرانی و اضطراب شدید مواجه می‌شود و قادر به تمرکز بر روی افکارش نخواهد بود. یکی از نمونه‌های شایع این اختلال، اضطراب جدایی در کودکان است.
۳. اختلال انطباقی با خلق افسرده و اضطراب
این نوع اختلال انطباقی به وضعیتی اشاره دارد که فرد پس از مواجهه با یک رویداد یا عامل استرس‌زا، همزمان به نشانه‌های افسردگی و اضطراب دچار می‌شود.
این افراد معمولاً پس از وقوع تغییراتی مانند جابجایی شغف، ازدواج، طلاق، بیماری یا از دست دادن عزیزان، احساساتی مانند غم، ناامیدی و بی‌انگیزگی را تجربه کرده و در کنار این نشانه‌ها، نگرانی، ترس و بی‌قراری نیز بر آن‌ها غلبه می‌کند.
۴. اختلال سازگاری با رفتار غیرانطباقی
اختلال سازگاری با رفتار غیرانطباقی نوعی اختلال انطباقی به شمار می‌آید که در آن فرد پس از مواجهه با یک رویداد یا عامل استرس‌زا مانند تغییر شغل، ازدواج، طلاق یا از دست دادن نزدیکان، رفتارهای ناپسند و ناسازگار از خود بروز می‌دهد. این رفتارها می‌تواند شامل پرخاشگری، اقدامات ضداجتماعی، بزهکاری یا سرپیچی از قوانین باشد.
۵. اختلال سازگاری با ترکیبی از اختلالات عاطفی و رفتاری
این نوع اختلال انطباقی زمانی رخ می‌دهد که فرد پس از وقوع یک حادثه نامطلوب یا تنش‌زا، با مشکلات همزمان عاطفی و رفتاری مواجه می‌شود. به عبارت دیگر، فرد هم نشانه‌های افسردگی و اضطراب را تجربه می‌کند و هم رفتارهای ناپسند و ناسازگار از خود نشان می‌دهد.
۶. اختلال سازگاری غیرمشخص
اختلال سازگاری غیرمشخص به وضعیتی اشاره دارد که در آن فرد علائمی از خود بروز می‌دهد که به وضوح نمی‌توان آن‌ها را در هیچ یک از زیرمجموعه‌های اختلالات سازگاری طبقه‌بندی کرد. در این حالت، فرد به دنبال حوادث استرس‌زا با مشکلاتی نظیر اضطراب، افسردگی، اختلال در عملکرد اجتماعی یا رفتارهای پرخطر در ابعاد اجتماعی، شغلی یا سایر جنبه‌های زندگی مواجه می‌شود.
تمایز این اختلال با سایر انواع اختلالات سازگاری در این است که علائم فرد نمی‌توانند به طور مشخص به یک زیرگروه خاص نسبت داده شوند. به واقع، نشانه‌های فرد ترکیبی از چند نوع اختلال سازگاری را شامل می‌شود.
علائم و نشانه‌های اختلالات انطباقی چیست؟
نشانه‌های جسمانی و روانی ناشی از اختلالات انطباقی معمولاً در هنگام مواجهه با یک واقعه تنش‌زا یا بلافاصله پس از آن بروز می‌کنند. اگرچه این اختلال معمولاً بیشتر از شش ماه ادامه پیدا نمی‌کند، اما در صورتی که منبع تنش همچنان وجود داشته باشد، نشانه‌ها ممکن است باقی بمانند.
برخی افراد تنها یک علامت را تجربه می‌کنند، در حالی که دیگران ممکن است با مجموعه‌ای از علائم مواجه شوند. نشانه‌های روانی این اختلالات شامل موارد زیر است:
– رفتارهای ناگهانی یا سرکش
– اضطراب
– احساس غم، ناامیدی یا گرفتار بودن
– گریه
– انزوا
– مشکل در تمرکز
– کاهش عزت نفس
– افکار خودکشی
یک نوع دیگر از اختلالات انطباقی وجود دارد که علاوه بر علائم روانی، نشانه‌های جسمی نیز ایجاد می‌کند. علائم فیزیکی این اختلالات شامل موارد زیر است:
– بی‌خوابی
– لرزش
– انقباض یا لرزش عضلات
– خستگی
– درد در نواحی مختلف بدن
– مشکلات گوارشی
علت بروز اختلالات انطباقی چیست؟
اختلالات سازگاری معمولاً پس از وقوع حوادث استرس‌زا به وجود می‌آیند. برخی از عوامل اصلی که می‌توانند موجب بروز این اختلالات شوند عبارتند از:
- جدایی، از دست دادن شغل، فوت نزدیکان
- مشکلات جسمی و بیماری‌ها
- تحولات بزرگ در زندگی نظیر تغییر محل سکونت
- سابقه اختلالات روانی
- کمبود حمایت اجتماعی
- عدم وجود منابع کافی برای مدیریت استرس
- فشارهای اجتماعی و شغلی زیاد
این عوامل می‌توانند به‌صورت جداگانه یا در ترکیب با یکدیگر، باعث ظهور اختلالات انطباقی گردند. به‌طور کلی، توانایی فرد در سازگاری با حوادث استرس‌زا در بروز این اختلالات تأثیر بسزایی دارد.
عوامل خطر ابتلا به اختلال سازگاری
اختلال سازگاری می‌تواند بر افراد در تمام سنین، از جمله کودکان، تأثیر بگذارد، اما زنان بیشتر از مردان در معرض خطر قرار دارند. از جمله عوامل مؤثر در بروز این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خصوصیات شخصیتی و حال و هوای فرد
- تجربیات و وقایع زندگی
- سابقه خانوادگی بیولوژیک و ژنتیکی
- بیماری‌های روانی نظیر افسردگی، اضطراب یا اختلال استرس پس از سانحه
چگونه بفهمیم به اختلال انطباقی مبتلا هستیم؟
برای تشخیص اختلال انطباقی، یک کارشناس سلامت روان ابتدا با انجام یک معاینه فیزیکی و پرسش از شما درباره نشانه‌هایتان، وضعیت کلی‌تان را بررسی می‌کند.
ممکن است شما را به یک متخصص روانشناسی یا روان‌پزشکی معرفی کنند تا بر اساس معیارهای تشخیصی مندرج در DSM-5-TR، به طور کامل و دقیق علائم شما را ارزیابی کنند، مانند تغییرات خلق، اضطراب و اختلال در فعالیت‌های روزمره را مورد ارزیابی قرار دهد. این ارزیابی به تعیین شدت مشکلات شما در سازگاری با موقعیت‌های استرس‌زا کمک می‌کند.
این معیارها شامل بروز نشانه‌های عاطفی یا رفتاری پس از یک رویداد استرس‌زا، شدت این نشانه‌ها و تأثیر آن‌ها بر زندگی روزمره شما و همچنین عدم تطابق آن‌ها با سایر اختلالات روانی می‌باشد.
علاوه بر این، مدت‌زمان بروز این نشانه‌ها می‌تواند به‌صورت حاد (کمتر از شش ماه) یا مزمن (شش ماه یا بیشتر) دسته‌بندی شود. در فرآیند تشخیص، عوامل فرهنگی و هنجارهای اجتماعی نیز مد نظر قرار می‌گیرند.
به طور خلاصه، پزشک ابتدا به شکل کلی شما را معاینه می‌کند و سپس یک متخصص سلامت روان با در نظر گرفتن علائم و رویدادهای استرس‌زا در زندگی‌تان و با استفاده از معیارهای تخصصی، تشخیص نهایی را ارائه می‌دهد.
انواع روش‌های درمانی اختلالات انطباقی یا سازگاری چیست؟
درمان اختلالات انطباقی به ترکیبی از روش‌های روانشناختی و دارویی متکی است:
- روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT): این شیوه به افراد یاری می‌رساند تا الگوهای فکری و رفتاری نامناسب خود را شناسایی و اصلاح کنند. هدف اصلی آن ارتقاء مهارت‌های سازگاری و روش‌های مقابله با استرس است.
- درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT): این رویکرد بر پذیرش تجارب درونی و تعهد به اقداماتی که بر اساس ارزش‌ها شکل می‌گیرد، تأکید دارد و به افراد کمک می‌کند تا به شیوه‌ای انعطاف‌پذیر با چالش‌های زندگی روبه‌رو شوند.
- مشاوره خانواده و گروهی: این روش‌ها به تقویت روابط و فراهم‌سازی حمایت‌های اجتماعی برای فرد می‌پردازند.
در صورت بروز علائم شدید خلقی یا اضطرابی، درمان‌های دارویی با استفاده از داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب نیز ممکن است مورد استفاده قرار گیرد.
درمان اختلالات انطباقی با دارودرمانی
درمان دارویی اختلالات سازگاری، جزئی از یک رویکرد درمانی چندوجهی محسوب می‌شود. هنگامی که علائم بالینی شدید هستند یا مداخلات روانشناختی به تنهایی کافی نیستند، پزشکان ممکن است داروهای مناسبی را برای کاهش علائم تجویز کنند:
نوع دارو | مثال‌ها |
داروهای ضد افسردگی | مانند سیتالوپرام، فلوکستین یا پاروکستین برای کاهش علائم خلقی، اضطراب و اختلال عملکرد روزانه |
ضد اضطراب | برای علائم شدید اضطراب، ممکن است از بنزودیازپین‌ها استفاده شود. |
تثبیت‌کننده‌های خلق و خو | مانند لیتیوم |
این داروها بر اساس مشخصات و شدت علائم خاص انتخاب می‌شوند تا از اثربخشی کلی درمان پشتیبانی کنند.
درمان اختلالات سازگاری از طریق گفتار درمانی
گفتار درمانی می‌تواند نقش اساسی در روند درمانی جامع اختلالات سازگاری ایفا کند. متخصصان گفتار درمانی قادرند به بیماران در تقویت مهارت‌های شنیداری، بیان احساسات و افکار، و برقراری ارتباط مؤثر با دیگران یاری رسانند. این توانمندی‌ها به ارتقاء روابط اجتماعی و کاهش تنش‌های میان فردی کمک می‌کنند.
متخصصان گفتار درمانی می‌توانند روش‌های مانند تنفس عمیق، تجسم خلاق و تکنیک‌های آرامش‌بخش را به بیماران آموزش دهند تا به آن‌ها در مدیریت بهتر واکنش‌های هیجانی در موقعیت‌های استرس‌زا کمک شود. در مواردی که اختلالات انطباقی با مشکلات گفتاری و زبانی همراه باشد، این متخصصان می‌توانند در بهبود این مهارت‌ها نیز مؤثر باشند. ایجاد شبکه‌ای از حمایت از سوی خانواده و دوستان بیمار می‌تواند به تقویت حمایت روانی-اجتماعی و بهبود سازگاری فرد کمک کند.
مدت زمان درمان اختلالات انطباقی به چه عواملی وابسته است؟
مدت زمان لازم برای درمان اختلالات انطباقی به چندین عامل بستگی دارد، از جمله:
– شدت و پیچیدگی مشکلات
– نوع روش درمانی
– میزان همکاری و التزام بیمار به فرآیند درمان
– سطح حمایت‌های اجتماعی و خانوادگی
عوارض اختلال سازگاری یا انطباقی چیست؟
عوارض اختلالات سازگاری شامل موارد زیر است:
- کاهش عملکرد در روابط اجتماعی و محیط کار
- چالش‌هایی در ارتباطات بین‌فردی و فعالیت‌های حرفه‌ای
- پایین آمدن کیفیت زندگی و افت کارایی
- افزایش احتمال بروز اختلالات اضطرابی و خلقی همراه با این اختلال
- خطر بالای افکار خودکشی یا اقدام به آن
- گرایش به مصرف الکل یا مواد مخدر برای مقابله با مشکلات
- شدت یافتن علائم اختلال سازگاری
- مشکلات جسمانی مانند بی‌خوابی، کاهش اشتها و خستگی مداوم
- بالا رفتن احتمال ابتلا به بیماری‌های جسمی به دلیل استرس مزمن
- ایجاد تنش در روابط خانوادگی و اجتماعی
- انزوای اجتماعی و کاهش حمایت‌های محیطی
مقابله با اختلال سازگاری و انطباقی چیست؟
اگر متوجه شده‌اید که به اندازه‌ای که می‌خواهید از یک موقعیت استرس‌زا فاصله نمی‌گیرید، می‌توانید اقداماتی برای تقویت انعطاف‌پذیری خود انجام دهید و احساس بهتری پیدا کنید. این روش‌ها ممکن است به شما در مواجهه با چالش‌های تنظیمی کمک کنند:
- به فعالیت‌های تفریحی بپردازید: انجام کارهای لذت‌بخش می‌تواند به کاهش استرس شما کمک کند. فعالیت‌هایی را که برای سلامت شما سودمندند شناسایی کنید و زمانی را برای آن‌ها اختصاص دهید.
- مراقبت از خود را جدی بگیرید: خواب کافی، تغذیه سالم و فعالیت بدنی منظم را در برنامه روزانه خود قرار دهید.
- از مهارت‌های مقابله‌ای مثبت بهره‌مند شوید: چه با گوش دادن به موسیقی استرس را کاهش دهید و چه با مدیتیشن صبحگاهی، راهکارهایی پیدا کنید که به شما کمک کند آرامش پیدا کنید و روحیه‌تان را بهبود ببخشید.
- روش‌های مقابله‌ای مضر را کنار بگذارید: اگر به راهکارهایی روی آورده‌اید که بیشتر به شما آسیب می‌زنند تا کمک کنند (مانند پرخوری یا مصرف الکل)، تلاش کنید به‌طور آگاهانه آن‌ها را کاهش دهید. استفاده از روش‌های ناسالم تنها به بروز مشکلات جدید در آینده منجر می‌شود.
سخن پایانی
زندگی پر از چالش‌های پیوسته و غیرمنتظره است که تجربه‌های مختلف، چه مثبت و چه منفی، می‌توانند منجر به استرس شدید و ایجاد اختلالات انطباقی شوند.
داشتن حمایت عاطفی از سوی دوستان، خانواده و همچنین مراجعه به کلینیک سلامت روان جوانه، جایی که می‌توانید به درمانگر مورد اعتمادی تکیه کنید، در مواجهه با شرایط پراسترس و پرتنش بسیار مؤثر است و به بازیابی طبیعی احساسات کمک می‌کند.
اگر با اختلالات انطباقی دست و پنجه نرم می‌کنید، از درخواست کمک نترسید. هر فرد واکنش متفاوتی به بحران‌های زندگی دارد و اگر احساس می‌کنید نمی‌توانید فشارهای روانی را تحمل کنید، بهتر است از مشاوره یا درمان تخصصی روانشناسان و روانپزشکان کمک بگیرید.
اگر فرصت مراجعه حضوری ندارید، کلینیک سلامت روان جوانه خدمات آنلاین و مشاوره غیرحضوری ارائه می‌دهد که می‌تواند مسیر بهبودی شما را تسهیل کند و در کنار شما باشد.
منبع: my.clevelandclinic، mayoclinic، mayoclinic، webmd، healthline،cedarcresthospital،millcreekofmagee
