انواع مشکلات جسمی که ریشه روانی دارند، عبارتند از:

۱. مشکل تغییر کارکرد بدن (اختلال تبدیلی)

افرادی که دچار این مشکل می‌شوند، علائمی شبیه به بیماری‌های عصبی پیدا می‌کنند، مثل اینکه ناگهان بینایی یا شنوایی‌شان را از دست می‌دهند، ضعیف می‌شوند، فلج می‌شوند یا دست و پاهایشان بی‌حس می‌شود. نکته مهم اینجاست که این علائم هیچ دلیل پزشکی مشخصی ندارند و نتیجه مستقیم استرس شدید یا اتفاقات ناراحت‌کننده هستند.

فرض کنید یک نفر در موقعیت بسیار پراسترسی قرار می‌گیرد؛ به جای اینکه استرسش را به صورت عریانی حس کند، بدنش به طور ناخودآگاه آن را به یک علامت جسمی تبدیل می‌کند. مثلاً ممکن است بعد از یک اتفاق بسیار ناراحت‌کننده، ناگهان پایش بی‌حس شود و نتواند راه برود، در حالی که از نظر پزشکی کاملاً سالم است.

معمولاً این علائم بعد از چند هفته خودبه‌خود از بین می‌روند، اما گاهی اوقات ممکن است برای بعضی افراد به یک مشکل طولانی‌مدت تبدیل شوند. این مشکل بیشتر در افراد ۱۸ تا ۳۰ ساله دیده می‌شود.

۲. نارضایتی از ظاهر بدن (اختلال بدریختی بدن)

در این مشکل، افراد بخش زیادی از وقتشان را به فکر کردن درباره ظاهرشان اختصاص می‌دهند. آن‌ها فکر می‌کنند که یک عیب یا نقص بزرگ در بدنشان دارند، در حالی که این نقص واقعاً وجود ندارد یا اگر هم هست، آنقدر کوچک و ناچیز است که دیگران اصلاً متوجه آن نمی‌شوند یا برایشان مهم نیست.

مثلاً ممکن است فردی به شدت نگران این باشد که پوستش پر از لک است یا بینی‌اش بسیار زشت است، در حالی که وقتی دیگران به او نگاه می‌کنند، نه لکه‌ای می‌بینند و نه بینی‌اش را زشت می‌دانند. یا شاید یک جوش کوچک روی صورتش دارد، اما آنقدر بزرگنمایی می‌کند که احساس می‌کند تمام صورتش پر از جوش‌های وحشتناک است.

این افراد ممکن است ساعت‌ها جلوی آینه خود را نگاه کنند و به دنبال این “عیب” بگردند، یا سعی کنند با آرایش زیاد آن را بپوشانند. نگرانی آن‌ها درباره ظاهرشان خیلی بیشتر از چیزی است که واقعاً هست و زندگی روزمره‌شان را مختل می‌کند.

۳. مشکل درد (Pain Disorder)

در این حالت، فرد دردهای مزمن و طولانی‌مدتی را در یک یا چند قسمت از بدنش حس می‌کند، اما هرچه پزشکان بررسی می‌کنند، هیچ دلیل پزشکی مشخصی برای این درد پیدا نمی‌کنند. به عبارت دیگر، بدن درد می‌کند، اما هیچ بیماری جسمی‌ای که بتواند این درد را توضیح دهد، وجود ندارد.

این دردها می‌توانند زندگی فرد را مختل کنند و او را بسیار آزار دهند. معمولاً عوامل روانی مثل استرس، اضطراب یا افسردگی نقش مهمی در شروع، شدت و مدت زمان این دردها دارند. یعنی گاهی اوقات ذهن است که باعث ایجاد یا تشدید درد در بدن می‌شود.

۴. مشکل علائم جسمی آزاردهنده (Somatic Symptom Disorder)

افرادی که دچار این مشکل هستند، علائم جسمی متنوعی مثل سردرد، دل‌درد، مشکلات گوارشی، خستگی شدید یا مشکلات جنسی را تجربه می‌کنند. چیزی که این مشکل را خاص می‌کند این است که فرد این علائم را خیلی وحشتناک و غیرقابل تحمل توصیف می‌کند و معتقد است این علائم تأثیر بسیار زیادی روی زندگی‌اش گذاشته‌اند.

باز هم، نکته مهم اینجاست که پزشکان نمی‌توانند دلیل مشخصی برای این همه علامت پیدا کنند. ممکن است این علائم به طور ناخودآگاه راهی برای جلب کمک یا توجه باشند. گاهی اوقات این مشکل در چندین عضو از یک خانواده دیده می‌شود، که نشان می‌دهد ممکن است یک زمینه خانوادگی داشته باشد.

۵. خود بیمار پنداری (Hypochondriasis)

در این مشکل، فرد به شدت نگران بیمار بودن خود است، در حالی که یا اصلاً بیمار نیست یا علائم خیلی خفیفی دارد که بی‌خطر هستند. مثلاً یک سردرد ساده را نشانه‌ای از تومور مغزی می‌داند، یا یک جوش کوچک روی پوست را سرطان پوست تلقی می‌کند، یا حتی صدای عادی شکمش را به یک بیماری خطرناک ربط می‌دهد.

این افراد زمان زیادی را صرف فکر کردن به علائمشان می‌کنند و ترس‌های زیادی از بیماری‌های جدی دارند. با وجود اینکه پزشکان به آن‌ها اطمینان می‌دهند که سالم هستند یا مشکل خاصی ندارند، این افراد معمولاً حرف پزشک را قبول نمی‌کنند و فکر می‌کنند پزشک نتوانسته بیماری آن‌ها را تشخیص دهد. 

این باور غلط به قدری قوی است که از بین بردن آن برای پزشکان بسیار سخت است. این مشکل شباهت زیادی به “مشکل علائم جسمی آزاردهنده” دارد، با این تفاوت که در خود بیمار پنداری، تمرکز اصلی روی ترس از ابتلا به یک بیماری جدی است.