خواب، پدیدهای اساسی برای حفظ سلامت جسمی و روانی انسان است. در طول خواب، بدن و ذهن استراحت کرده و برای روز آینده تجدید قوا میکنند.
با این حال، گاهی اوقات اختلالاتی در خواب رخ میدهد که کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار میدهد. یکی از این اختلالات، خواب پریشی یا پاراسومنیا است. پاراسومنیا مجموعهای از اختلالات خواب است که با بروز رفتارهای غیرعادی و ناخودآگاه در طول خواب همراه است.
این رفتارها میتوانند شامل راه رفتن در خواب، صحبت کردن در خواب، کابوسهای شبانه و حتی اعمال خشونتآمیز باشد.
در این مطلب از کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه، به بررسی ابعاد مختلف پاراسومنیا، از جمله علل، انواع، عوارض و روشهای درمان آن خواهیم پرداخت. با شناخت بهتر این اختلال، میتوانیم به افراد مبتلا به پاراسومنیا کمک کنیم تا خوابی آرام و باکیفیت داشته باشند.
اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا چیست؟
اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا یک اختلال خواب پیچیده و چندوجهی است که با وقوع رویدادها یا تجربیات غیرمعمول و نامطلوب در حین خواب یا در فرآیند انتقال بین ریتم شبانه روزی خواب و بیداری شناخته میشود.
این اختلال میتواند باعث اختلال در الگوی طبیعی خواب شده و به طور جدی کیفیت خواب فرد را تحت تأثیر قرار دهد.
پاراسومنیا ممکن است قبل از خواب، در طول مراحل مختلف خواب، یا هنگام بیدار شدن از خواب رخ دهد. این اختلال معمولاً شامل رفتارهایی مانند حرکات غیرمعمول، صحبت کردن در خواب، ابراز احساسات یا انجام کارهای غیرعادی است که به نظر میرسد با هوشیاری همراه باشد، در حالی که فرد در واقع در خواب عمیق به سر میبرد.
یکی از ویژگیهای جالب و گاهی چالشبرانگیز اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا این است که فرد مبتلا، اغلب از رفتارها و اعمال خود در طول این دورهها آگاهی ندارد.
حتی ممکن است این رفتارها برای شریک رختخواب یا اطرافیان گیجکننده به نظر برسد، زیرا به اشتباه تصور میکنند که فرد بیدار است و به صورت آگاهانه عمل میکند.
پاراسومنیا میتواند طیف وسیعی از رفتارها را شامل شود، از راه رفتن در خواب گرفته تا ترسهای شبانه و حتی فعالیتهایی که ممکن است خطرآفرین باشند. مدیریت این اختلال نیازمند شناسایی دقیق علائم و استفاده از درمانهای تخصصی برای کاهش تأثیر آن بر زندگی روزمره است.
آیا پاراسومنیا انواع مختلفی دارد؟
پاراسومنیاها بر اساس مرحله خواب که در آن اتفاق میافتد، دستهبندی میشوند. خواب به دو مرحله اصلی تقسیم میشود: خواب غیر حرکتی سریع چشم (Non-REM) و خواب حرکتی سریع چشم (REM). همچنین پاراسومنیاهای دیگری دارند که در دسته «سایر» قرار می گیرند.
اختلالات خواب در مرحلهی غیر REM (NREM)
خواب غیر REM، که شامل سه مرحلهی ابتدایی خواب میشود، تقریباً در نیمهی اول شب رخ میدهد. اختلالاتی که در این مرحله از خواب بروز میکنند، به عنوان اختلالات برانگیختگی نیز شناخته میشوند.
این اختلالات، که پاراسومنیاهای غیر REM نامیده میشوند، شامل فعالیتهای فیزیکی و کلامی هستند که فرد در طول آنها کاملاً هوشیار و آگاه نیست و معمولاً پس از بیداری، رویدادها را به خاطر نمیآورد یا فقط بخشهایی از آن را به یاد میآورد.
این نوع اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا بیشتر در افراد بین ۵ تا ۲۵ سال و همچنین در افرادی که سابقهی خانوادگی مشابه دارند، دیده میشود.
پاراسومنیاهایی که در طول خواب غیر REM رخ میدهند عبارتند از:
۱. وحشت خواب:
فرد مبتلا به طور ناگهانی با حالت وحشتزده از خواب بیدار میشود. ممکن است از ترس فریاد بزند یا گریه کند. این حالت معمولاً کوتاه (حدود ۳۰ ثانیه) است، اما میتواند تا چند دقیقه نیز طول بکشد. از دیگر علائم آن میتوان به تپش قلب، گشاد شدن مردمک چشم، تنفس سریع و تعریق اشاره کرد.
۲.راه رفتن در خواب (سومنامبولیسم):
فرد در حالت خواب از رختخواب بلند میشود و با چشمان باز حرکت میکند، در حالی که در واقع خواب است. ممکن است زمزمه کند یا صحبت کند (صحبت کردن در خواب).
گاهی اوقات فعالیتهای پیچیدهای مانند رانندگی یا نواختن ساز انجام میدهد یا رفتارهای عجیب و غریبی مانند جستجوی وسایل در کمد از خود نشان میدهد.
راه رفتن در خواب میتواند خطرناک باشد و منجر به آسیب شود، زیرا فرد از محیط اطراف خود آگاه نیست و ممکن است با اشیاء برخورد کند یا زمین بخورد.
۳.برانگیختگیهای گیج کننده:
فرد تا حدی بیدار به نظر میرسد، اما در زمان و مکان گیج و سردرگم است. معمولاً در رختخواب میماند، ممکن است بنشیند، چشمان خود را باز کند و حتی گریه کند.
به آهستگی صحبت میکند و ممکن است در درک سؤالات یا پاسخ دادن منطقی به آنها مشکل داشته باشد. این حالت میتواند از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد و در کودکان شایعتر است و با افزایش سن، کاهش مییابد.
۴. اختلال خوردن مرتبط با خواب:
فرد در حالی که نیمه بیدار است، غذا میخورد و مینوشد. ممکن است غذاها یا ترکیبات غذایی را مصرف کند که در حالت بیداری نمیخورد (مانند مرغ نپخته یا کره).
خطرات این اختلال شامل خوردن مواد غیرخوراکی یا سمی، مصرف بیش از حد یا غذای ناسالم و آسیبهای ناشی از آمادهسازی یا پخت غذا است.
اختلال خواب با حرکات سریع چشم (REM)
خواب با حرکات سریع چشم یا REM، مرحلهای از چرخه خواب است که پس از مراحل خواب غیر REM رخ میدهد.
در این مرحله، چشمان فرد به سرعت در زیر پلکها حرکت میکنند و تغییراتی در بدن از جمله افزایش ضربان قلب، تنفس و فشار خون رخ میدهد.
این مرحله، زمان وقوع رویاهای واضح و اغلب به یادماندنی است. چرخه خواب REM و غیر REM به طور متناوب هر ۹۰ تا ۱۱۰ دقیقه یکبار تکرار میشود.
برخی از اختلالات خواب، که به عنوان اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا شناخته میشوند، در این مرحله از خواب رخ میدهند و میتوانند تجربههای ناخوشایندی را برای فرد رقم بزنند.
این اختلالات معمولاً در اواخر شب و در طول خواب REM بروز میکنند و در صورت بیدار شدن فرد در حین وقوع آنها، ممکن است بخش یا تمامی رویای خود را به خاطر بیاورد.
از جمله پاراسومنیاهایی که در خواب REM رخ میدهند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. اختلال کابوس:
کابوسها رویاهای واضح و ترسناکی هستند که احساسات شدیدی مانند ترس، وحشت و اضطراب را در فرد ایجاد میکنند. در این حالت، فرد ممکن است احساس خطر برای بقا یا امنیت خود داشته باشد. ب
یدار شدن در طول کابوس معمولاً با به یاد آوردن جزئیات آن همراه است و میتواند باعث دشواری در به خواب رفتن مجدد شود. استرس، تجربیات آسیبزا، بیماری، تب، خستگی شدید و مصرف الکل از عوامل مؤثر در بروز کابوسها هستند.
فلج خواب منفرد مکرر:
در این اختلال، فرد در هنگام خواب یا بیدار شدن، قادر به حرکت دادن بدن یا اندامهای خود نیست. به نظر میرسد این حالت به دلیل طولانی شدن مرحله REM و عدم خروج به موقع بدن از حالت فلج عضلانی این مرحله رخ میدهد.
فلج خواب میتواند از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد و با احساس ناراحتی، اضطراب و ترس همراه باشد. صحبت کردن یا لمس شدن توسط فرد دیگر میتواند به پایان این حالت کمک کند.
۲. اختلال رفتاری خواب REM (RSBD):
افراد مبتلا به این اختلال، رویاهای خود را به صورت حرکتی بروز میدهند. این میتواند شامل صداهایی مانند صحبت کردن، فحش دادن، خندیدن یا فریاد زدن و همچنین حرکات فیزیکی مانند مشت زدن، لگد زدن یا چنگ زدن باشد.
این اختلال بیشتر در افراد مسن و افرادی که به بیماریهای تخریب عصبی مانند پارکینسون، زوال عقل لویی، آتروفی سیستم چندگانه یا سکته مبتلا هستند، دیده میشود.
علاوه بر موارد ذکر شده، پاراسومنیاهای دیگری نیز وجود دارند که میتوانند در مراحل مختلف خواب، از جمله REM، رخ دهند:
۳. سندرم انفجار سر:
در این حالت، فرد هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن، صدایی بلند یا انفجاری را در سر خود میشنود. ممکن است با این صدا، تصاویر نوری خیالی یا تکانهای ناگهانی عضلانی نیز همراه باشد.
۴. شب ادراری در خواب (شبادراری):
این حالت به شب ادراری در کودکانی که از سنین معمول شبادراری عبور کردهاند (۵ سال به بالا) اطلاق میشود و باید حداقل دو بار در هفته و به مدت حداقل سه ماه رخ دهد تا به عنوان یک اختلال در نظر گرفته شود.
۵. توهمات مرتبط با خواب:
این توهمات میتوانند در هنگام به خواب رفتن یا بیدار شدن رخ دهند و شامل دیدن، شنیدن، حس کردن یا احساس حرکت چیزهایی باشند که در واقعیت وجود ندارند.
این تجربهها میتوانند بسیار واقعی به نظر برسند و باعث ترس و فرار فرد از محیط خواب شوند.
۶. نالههای مرتبط با خواب (کاتاترنیا):
این اختلال با دورههای مکرر صداهای ناله (نالههای طولانی به دنبال آه یا غرغر) در طول خواب مشخص میشود.
۷. سکسومنیا:
در این اختلال، فرد رفتارهای جنسی را در طول خواب انجام میدهد که میتواند شامل مقاربت، خودارضایی، لمس کردن شریک جنسی یا ایجاد صداهای جنسی باشد.
شیوع اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا در جنسیتهای مختلف
در پاسخ به این سوال که آیا برخی از انواع پاراسومنیا در یک جنسیت خاص شایعتر هستند، میتوان گفت که برخی از مطالعات نشان دادهاند که الگوهای متفاوتی در بروز این اختلالات خواب بین زنان و مردان وجود دارد.
به عنوان مثال، به نظر میرسد که کابوسها بیشتر در زنان رخ میدهند. این میتواند به عوامل مختلفی از جمله تفاوتهای هورمونی، تجربیات زندگی و نحوه پردازش احساسات مرتبط باشد.
در مقابل، سکسومنیا (انجام رفتارهای جنسی در خواب) بیشتر در مردان دیده میشود. دلایل این تفاوت هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما ممکن است به تفاوتهای بیولوژیکی و اجتماعی مرتبط با جنسیت مربوط باشد.
همچنین، اختلال رفتار خواب REM (RSBD) بیشتر در مردان بالای ۵۰ سال گزارش شده است. این اختلال که با بروز حرکات فیزیکی و رفتارهای پیچیده در طول خواب REM همراه است، به نظر میرسد با افزایش سن در مردان شیوع بیشتری پیدا میکند.
در مورد سایر انواع اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا مانند وحشت خواب، برانگیختگیهای گیج کننده و راه رفتن در خواب، به نظر میرسد که شیوع آنها در مردان و زنان تقریباً یکسان است. این نشان میدهد که عوامل دیگری غیر از جنسیت نیز در بروز این اختلالات نقش دارند.
به طور خلاصه، در حالی که برخی از انواع پاراسومنیا مانند کابوس و سکسومنیا به طور مشخص در یک جنسیت بیشتر دیده میشوند، برخی دیگر مانند وحشت خواب و راه رفتن در خواب، الگوی شیوع مشابهی در هر دو جنس دارند. تحقیقات بیشتری برای درک کامل این تفاوتها و عوامل مؤثر بر آنها مورد نیاز است.
در صورت تجربه هر یک از این اختلالات، مراجعه به پزشک متخصص خواب برای تشخیص دقیق و دریافت درمان مناسب توصیه میشود.
آیا پاراسومنیا در کودکان رخ میدهد؟
بله، اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا در کودکان بسیار شایعتر از بزرگسالان است. در کودکان، اختلالات خواب غیر REM (مرحلهای از خواب که حرکات سریع چشم در آن وجود ندارد) بیشتر از اختلالات REM (مرحلهای که رویاهای واضح در آن رخ میدهند) دیده میشود.
این بدان معناست که مشکلاتی مانند راه رفتن در خواب و وحشت شبانه، که در مراحل عمیق خواب غیر REM اتفاق میافتند، در کودکان بیشتر دیده میشوند.
شایعترین انواع پاراسومنیا در کودکان زیر ۱۵ سال عبارتند از:
۱. برانگیختگی گیج کننده:
کودک در این حالت از خواب بیدار میشود، اما کاملاً هوشیار نیست و ممکن است گیج، سردرگم و یا تحریکپذیر باشد. ممکن است به سؤالات پاسخ ندهد یا رفتارهای نامناسبی از خود نشان دهد.
۲. راه رفتن در خواب:
کودک در حالی که خواب است، از رختخواب خود بلند شده و راه میرود. ممکن است کارهای دیگری نیز انجام دهد، مانند لباس پوشیدن یا خوردن. معمولاً صبح روز بعد چیزی از این اتفاقات به یاد نمیآورد.
۳. وحشت خواب:
کودک ناگهان از خواب میپرد و با فریاد و وحشت زیاد از خواب بیدار میشود. ممکن است علائمی مانند تپش قلب، تعریق و تنفس سریع نیز داشته باشد. پس از چند دقیقه، معمولاً دوباره به خواب میرود و صبح روز بعد چیزی از این اتفاق به یاد نمیآورد.
۴. کابوس:
رویاهای ترسناک و واضح که باعث بیدار شدن کودک از خواب میشوند. بر خلاف وحشت خواب، کودک معمولاً میتواند جزئیاتی از کابوس خود را به یاد بیاورد و ممکن است به سختی دوباره به خواب برود.
نکته مهم این است که اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا بیشتر در کودکانی دیده میشود که مشکلات سلامت عصبی یا روانپزشکی زمینهای دارند. این مشکلات میتوانند شامل موارد زیر باشند:
- صرع: یک اختلال عصبی که با تشنجهای مکرر مشخص میشود.
- اختلال کمتوجهی بیشفعالی (ADHD): یک اختلال رشدی عصبی که با مشکلاتی در توجه، تمرکز و کنترل تکانهها مشخص میشود.
- مشکلات رشدی: تأخیر در رشد مهارتهای حرکتی، زبانی یا شناختی.
اگر کودک شما هر یک از علائم پاراسومنیا را نشان میدهد، بهتر است با پزشک متخصص اطفال یا متخصص خواب مشورت کنید.
پزشک میتواند با بررسی وضعیت کودک و در صورت لزوم انجام آزمایشهای تکمیلی، تشخیص دقیق را تعیین کرده و راهکارهای مناسب برای مدیریت این مشکلات را ارائه دهد.
در بسیاری از موارد، پاراسومنیا با افزایش سن کودک بهبود مییابد و نیازی به درمان خاصی نیست. با این حال، در برخی موارد ممکن است مداخلاتی مانند مشاوره، رفتاردرمانی یا دارو تجویز شود.
علل بروز پاراسومنیا چیست؟
علل بروز اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا را میتوان به دو دسته کلی تقسیم کرد: عواملی که خواب را مختل میکنند و سایر مشکلات مرتبط با سلامت. در واقع، پاراسومنیا میتواند ناشی از اختلال در مکانیسمهای پیچیده تنظیم خواب و بیداری در مغز باشد.
الف) عواملی که خواب را مختل میکنند:
این دسته شامل مواردی است که به طور مستقیم بر کیفیت و ساختار خواب تأثیر میگذارند و میتوانند زمینه را برای بروز اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا فراهم کنند:
۱. انتقال ناقص از بیداری به مراحل خواب:
در حالت عادی، مغز به صورت منظم بین مراحل مختلف خواب و بیداری جابجا میشود. اختلال در این انتقالها، به خصوص گذار بین مراحل خواب غیر REM و REM یا بیداری، میتواند منجر به بروز رفتارهای غیرطبیعی در خواب شود.
۲. کمبود خواب و برنامه خواب نامنظم:
کمبود خواب مزمن، تغییرات ناگهانی در برنامه خواب (مانند جت لگ یا شیفت کاری) و بینظمی در ساعات خواب و بیداری میتوانند ریتم طبیعی خواب را مختل کرده و احتمال بروز پاراسومنیا را افزایش دهند.
۳. مصرف داروها: برخی داروها میتوانند بر خواب تأثیر گذاشته و باعث بروز پاراسومنیا شوند. از جمله این داروها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- داروهای خوابآور (مانند بنزودیازپینها و زولپیدم)
- داروهای ضدافسردگی (مانند آمی تریپتیلین، بوپروپیون، پاروکستین و میرتازاپین)
- داروهای ضد روانپریشی (مانند کوتیاپین و اولانزاپین)
- داروهای فشار خون بالا (مانند پروپرانولول و متوپرولول)
- داروهای ضد تشنج (مانند توپیرامات)
- داروهای آسم و آلرژی (مانند مونتلوکاست)
- آنتیبیوتیکهای فلوروکینولون
۴. مشکلات پزشکی مرتبط با خواب:
برخی از اختلالات خواب و مشکلات پزشکی میتوانند با پاراسومنیا مرتبط باشند، از جمله:
- سندرم پای بیقرار
- آپنه انسدادی خواب
- درد مزمن
- نارکولپسی (حمله خواب)
- محرومیت از خواب
- اختلالات ریتم شبانهروزی
- اختلال حرکت دورهای اندامها
۵. عدم بلوغ چرخه خواب و بیداری در کودکان:
در کودکان، سیستم تنظیم خواب و بیداری هنوز در حال تکامل است و این میتواند آنها را مستعد ابتلا به پاراسومنیا کند.
ب) سایر مسائل مرتبط با سلامت:
علاوه بر عوامل مرتبط با خواب، برخی از شرایط و عوامل دیگر نیز میتوانند در بروز اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا نقش داشته باشند:
- تب
- استرس
- مصرف الکل یا مواد مخدر
- ضربه به سر
- بارداری یا قاعدگی
- ژنتیک
- بیماریهای التهابی
- بیماریهای روانپزشکی
- بیماریهای عصبی
در صورت مشاهده علائم اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا، مراجعه به پزشک متخصص خواب برای تشخیص دقیق و دریافت درمان مناسب توصیه میشود. شناسایی و درمان عوامل زمینهای نیز میتواند در بهبود این اختلال مؤثر باشد.
علائم اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا چیست؟
هر نوع پاراسومنیا مشخصات و محرکهای خاص خود را دارد. با این حال، برخی از علائم رایج شامل موارد زیر است:
- دشواری در به خواب رفتن در شب.
- گیجی یا سردرگمی پس از بیداری.
- احساس خستگی در طول روز.
- مشاهده بریدگیها و کبودیها روی بدن بدون یادآوری علت آنها.
- انجام حرکات، بیان احساسات، تولید صدا یا فعالیتهایی که شریک خوابتان اشاره کرده، در حالی که شما به خاطر ندارید.
تشخیص پاراسومنیا چگونه انجام میشود؟
تشخیص پاراسومنیا معمولاً با ترکیبی از بررسی سوابق پزشکی، مصاحبه با بیمار و همراه او، و انجام تستهای تخصصی صورت میگیرد. مراحل تشخیص به شرح زیر است:
۱. مصاحبه و بررسی سوابق:
- پرسش از بیمار و همراه خواب: متخصص خواب از شما و شریک خوابتان (در صورت وجود) در مورد علائم خوابتان، زمان وقوع آنها، میزان تکرار و شدتشان سوالاتی میپرسد. این اطلاعات به پزشک کمک میکند تا الگوی خواب شما و نوع پاراسومنیای احتمالی را شناسایی کند.
- بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی: پزشک در مورد سابقه بیماریهای شما، به خصوص بیماریهای عصبی و روانی، سابقه خانوادگی ابتلا به اختلالات خواب و همچنین مصرف داروها، الکل و مواد مخدر سوالاتی خواهد پرسید.
- بررسی داروهای مصرفی: برخی داروها میتوانند باعث بروز یا تشدید اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا شوند، بنابراین پزشک در مورد داروهایی که در حال حاضر مصرف میکنید، سوال خواهد کرد.
- دفترچه خاطرات خواب: ممکن است از شما خواسته شود که یک دفترچه خاطرات خواب تهیه کنید و در آن اطلاعاتی مانند زمان خوابیدن، زمان بیدار شدن، کیفیت خواب، تعداد دفعات بیدار شدن در طول شب و هرگونه رویداد غیرعادی در طول خواب را ثبت کنید. همچنین ممکن است از همراه خواب شما خواسته شود که رفتارهای شما در طول خواب را مشاهده و ثبت کند.
۲. تستهای تشخیصی:
در برخی موارد، برای تشخیص دقیقتر و بررسی فعالیتهای مغز و بدن در طول خواب، تستهای زیر تجویز میشوند:
۱. مطالعه خواب (پلی سومنوگرافی)
این تست در یک آزمایشگاه خواب انجام میشود و در طول آن، فعالیتهای مختلف بدن شما در هنگام خواب ثبت میشود. این فعالیتها شامل موارد زیر هستند:
- امواج مغزی (EEG): برای بررسی فعالیت الکتریکی مغز.
- ضربان قلب (ECG): برای بررسی ریتم و عملکرد قلب.
- حرکات چشم (EOG): برای تشخیص مراحل مختلف خواب، به خصوص مرحله REM.
- تنفس: برای بررسی الگوهای تنفسی و تشخیص اختلالات تنفسی مرتبط با خواب.
- حرکات ماهیچهها (EMG): برای بررسی فعالیت عضلانی و تشخیص اختلالات حرکتی در خواب.
- فیلمبرداری ویدئویی: برای ثبت حرکات و رفتارهای شما در طول خواب.
انجام پلی سومنوگرافی در آزمایشگاه خواب، به خصوص در مواردی که شک به پاراسومنیا وجود دارد، توصیه میشود، زیرا امکان بررسی دقیقتر و ثبت رفتارهای غیرعادی در محیط کنترلشده آزمایشگاه فراهم است. البته برخی از مطالعات خواب را میتوان در منزل نیز انجام داد، اما دقت آنها کمتر است.
نوار مغزی ویدئویی (EEG) یا نوار مغزی خواب:
این تستها به پزشک کمک میکنند تا فعالیت مغز شما را در طول یک رویداد خاص (مانند حمله وحشت شبانه) ببیند و ثبت کند. این تست میتواند در تشخیص اختلالات عصبی زمینهای که ممکن است باعث بروز اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا شوند، مفید باشد.
معاینه عصبی، سی تی اسکن
- MRI: در برخی موارد، برای بررسی وجود هرگونه آسیب یا ناهنجاری در مغز یا سیستم عصبی، ممکن است معاینه عصبی، سی تی اسکن یا MRI تجویز شود. این تستها به پزشک کمک میکنند تا علل احتمالی عصبی علائم شما را بررسی کند و تشخیص افتراقی بین اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا و سایر اختلالات عصبی را انجام دهد.
با توجه به اطلاعات به دست آمده از مصاحبه، سوابق پزشکی و تستهای تشخیصی، متخصص خواب میتواند تشخیص دقیقی در مورد نوع پاراسومنیا و علت آن ارائه دهد و برنامه درمانی مناسب را تجویز کند.
درمان اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا چگونه انجام میشود؟
درمان اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا با شناسایی و رفع مشکلات زمینهای خواب و سایر مسائل مربوط به سلامتی آغاز میشود.
همچنین، داروهایی که ممکن است در بروز پاراسومنیا نقش داشته باشند، مورد بررسی قرار میگیرند. به طور کلی، راهبردهای مدیریتی برای اختلالات خواب REM و غیر REM شامل موارد زیر است:
۱. رعایت بهداشت خواب:
به میزان کافی خواب (بین ۷ تا ۹ ساعت در شب) داشته باشید.
- قبل از خواب، نور چراغها، تلویزیون و دستگاههای الکترونیکی را خاموش کنید.
- دمای اتاق خواب را خنک نگه دارید.
- از مصرف کافئین و ورزشهای سنگین نزدیک به زمان خواب خودداری کنید.
۲. تنظیم برنامه خواب و بیداری:
- برنامه خواب و بیداری منظمی داشته باشید و هر روز در ساعات مشخصی بخوابید و بیدار شوید.
۳. پرهیز از مواد مضر:
- مصرف الکل و مواد مخدر را محدود کنید یا به طور کامل از آنها پرهیز کنید.
۴. مصرف صحیح داروها:
- تمام داروهای تجویز شده توسط پزشک را طبق دستور مصرف کنید.
درمانهای اختصاصی برای اختلالات خواب غیر REM:
معمولاً برای اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیاهای غیر REM دارویی تجویز نمیشود، زیرا بسیاری از این اختلالات با گذشت زمان بهبود مییابند.
با این حال، در موارد خاص و در صورت لزوم، داروهایی مانند بنزودیازپینها (با احتیاط به دلیل عوارض جانبی و احتمال وابستگی) و داروهای ضد افسردگی سه حلقهای ممکن است توسط پزشک تجویز شوند.
همچنین، رویکردهای روانشناختی مانند هیپنوتیزم، روشهای آرامشبخشی و درمان شناختی رفتاری (CBT) و رواندرمانی نیز میتوانند در بهبود این اختلالات مؤثر باشند.
درمانهای اختصاصی برای اختلالات خواب REM:
برای مدیریت اختلالات خواب REM، معمولاً از داروهایی مانند کلونازپام و ملاتونین استفاده میشود. پزشک با در نظر گرفتن سابقه پزشکی و شرایط خاص شما، بهترین گزینههای درمانی (داروها و/یا رویکردهای روانشناختی) را برای نوع خاص پاراسومنیا تعیین خواهد کرد.
اقدامات احتیاطی ایمنی:
علاوه بر موارد ذکر شده، رعایت نکات ایمنی در محیط خواب نیز بسیار مهم است، به خصوص برای افرادی که دچار پاراسومنیاهای حرکتی مانند راه رفتن در خواب یا اختلال رفتاری خواب REM هستند. این اقدامات شامل موارد زیر است:
- اشیاء خطرناک یا تیز را از اتاق خواب خارج کنید یا در جای امنی قرار دهید.
- چراغهای کنار تخت را محکم کنید تا از افتادن آنها جلوگیری شود.
- از پدهای نرم در کنار تخت استفاده کنید تا از آسیبهای ناشی از سقوط احتمالی جلوگیری شود.
- لبههای تیز مبلمان کنار تخت را بپوشانید یا آنها را گرد کنید.
- در صورت نیاز به آب در کنار تخت، از بطریها و لیوانهای پلاستیکی استفاده کنید.
- برای جلوگیری از خروج ناخواسته از اتاق، روی پنجرهها و درها آلارم نصب کنید (به خصوص برای افرادی که دچار خوابگردی هستند).
اگر فردی که به پاراسومنیا مبتلا است، رفتارهایی همچون مشت زدن یا لگد زدن نشان میدهد، بهتر است که در تختهای جداگانه استراحت کنند تا از ایجاد آسیب به خود و دیگران جلوگیری شود.
درمان با دستگاه های برای ختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا چیست؟
درمان پاراسومنیا معمولاً شامل استفاده از دستگاههای پزشکی به صورت مستقیم نیست، اما برخی از روشها و دستگاهها میتوانند به مدیریت علائم یا درمان مشکلات زمینهای که ممکن است به پاراسومنیا مرتبط باشند، کمک کنند. در اینجا به برخی از این دستگاه های پیشرفته برای درمان این اختلال اشاره میکنیم:
۱. نوروفیدبک:
نوروفیدبک یک روش درمانی است که به افراد کمک میکند تا فعالیت مغزی خود را کنترل کنند. در این روش، حسگرهایی روی سر فرد قرار میگیرند و فعالیت الکتریکی مغز (امواج مغزی) را ثبت میکنند.
این اطلاعات به صورت بازخورد (معمولاً به صورت بصری یا شنیداری) به فرد ارائه میشود. با تمرین و تکرار، فرد یاد میگیرد که چگونه الگوهای نامناسب امواج مغزی خود را تغییر دهد و به حالت نرمال برگرداند.
نوروفیدبک میتواند در بهبود برخی از مشکلات خواب، مانند بیخوابی و بهبود کیفیت خواب، مؤثر باشد. اگرچه مستقیماً برای درمان پاراسومنیا استفاده نمیشود، اما میتواند به کاهش اضطراب و بهبود تنظیم خواب کمک کند که به نوبه خود ممکن است علائم پاراسومنیا را کاهش دهد.
۳. بیوفیدبک:
بیوفیدبک روشی مشابه نوروفیدبک است، اما به جای امواج مغزی، سایر عملکردهای بدن مانند ضربان قلب، تنفس، فشار خون و تنش عضلانی را اندازهگیری و به فرد بازخورد میدهد.
این روش به افراد کمک میکند تا آگاهی بیشتری از عملکردهای بدن خود پیدا کنند و یاد بگیرند که چگونه آنها را کنترل کنند.
بیوفیدبک میتواند در کاهش استرس و اضطراب که از عوامل مؤثر در بروز برخی از انواع پاراسومنیا هستند، مفید باشد.
۳. تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال (TMS) و تحریک جریان مستقیم ترانس کرانیال (tDCS):
این روشها از تحریک مغناطیسی یا الکتریکی خفیف برای تحریک مناطق خاصی از مغز استفاده میکنند. TMS و tDCS بیشتر برای درمان اختلالات روانپزشکی مانند افسردگی، اضطراب و وسواس استفاده میشوند.
تحقیقات در مورد استفاده از این روشها برای درمان پاراسومنیا محدود است و در حال حاضر به عنوان درمان استاندارد برای این اختلالات توصیه نمیشوند.
با این حال، در برخی موارد خاص و تحت نظر پزشک متخصص، ممکن است از این روشها به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی جامع استفاده شود.
ما در کلینیک تخصصی جوانه، با تکیه بر دانش روز و استفاده از دستگاه های مدرن، محیطی امن و آرام را برای شما فراهم کردهایم تا بتوانید به بهترین شکل ممکن از خدمات ما بهرهمند شوید.
هدف ما، بهبود کیفیت خواب و ارتقاء سلامت روان شماست.
برای کسب اطلاعات بیشتر و تعیین وقت مشاوره، با ما ارتباط برقرار کنید. ما با کمال میل آمادهایم به شما کمک کنیم تا خواب بهتری داشته باشید و زندگی سالمتری را تجربه کنید. ما مشتاقانه منتظر کمک به شما هستیم تا خوابی آرام و زندگیای سالمتر داشته باشید.
سخن پایانی
اختلال خواب پریشی یا پاراسومنیا به گروهی از مشکلات خواب اطلاق میشود که با رفتارهای غیرعادی، حرکات ناخواسته، یا تجارب ناخوشایند در حین خواب همراه است.
این اختلالات میتوانند در هر مرحله از خواب، چه در فاز خواب غیر REM و چه در REM، بروز یابند و مشکلاتی چون خوابگردی، هراس شبانه، کابوسها، اختلال رفتاری در خواب REM و سایر موارد را شامل میشوند. پاراسومنیا میتواند در هر سنی ظاهر شود، اما بیشتر در کودکان رایج است و معمولاً با گذشت زمان بهبود مییابد.
برای تشخیص صحیح و درمان مؤثر پاراسمنیا، مراجعه به یک پزشک متخصص خواب ضروری است. روشهای درمانی ممکن شامل رعایت اصول بهداشت خواب، رواندرمانی، دارو و در برخی موارد تکنیکهای نوین مانند نوروفیدبک و بیوفیدبک است.
در صورت بروز هرگونه نشانه غیرعادی، مشاوره با پزشک برای تشخیص و راهنماییهای لازم از اهمیت بالایی برخوردار است.
منبع: clevelandclinic