آیا تا به حال احساس کرده‌اید که باوجود داشتن ساعات کافی خواب شبانه، همچنان در طول روز دچار خستگی مفرط و خواب‌آلودگی شدید می‌شوید؟ اختلال پرخوابی یا هایپرسومنیا یک وضعیت پیچیده است که در آن فرد حتی پس از یک شب خواب طولانی، همچنان احساس خواب‌آلودگی دارد و نیاز به خواب بیشتری در طول روز پیدا می‌کند.
این اختلال نه تنها بر کیفیت زندگی فرد تأثیر می‌گذارد، بلکه می‌تواند مشکلات جدی‌تری مانند کاهش تمرکز، افت عملکرد شغلی و تحصیلی، و حتی مشکلات عاطفی و اجتماعی به همراه داشته باشد.
اما چرا برخی افراد دچار هایپرسومنیا می‌شوند و چرا این اختلال در برخی افراد به شکل مداوم و با شدت بالا ظاهر می‌شود؟ آیا عواملی مانند استرس، تغییرات زیستی یا بیماری‌های زمینه‌ای می‌توانند در بروز این اختلال نقش داشته باشند؟
ما در این مطلب از کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه به تمامی سوالات شما درباره پر خوابی پاسخ داده ایم پس برای اگاهی درباره علائم،علت، روش های تشخیص و درمان تا پایان مطلب با ما همراه باشید.
اختلال پرخوابی یا هایپرسومنیا چیست؟
اختلال پرخوابی یا هایپرسومنیا، یکی از انواع اختلالات خواب است که با احساس خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز، حتی پس از خواب کافی یا بیش از حد کافی در شب، مشخص می‌شود.
این وضعیت فراتر از احساس خستگی معمولی است که گاهی اوقات تجربه می‌کنیم. فرد مبتلا به پرخوابی، به طور مکرر در طول روز به خواب می‌رود و این چرت‌ها معمولاً کوتاه و غیرطبیعی هستند. این خواب‌آلودگی مداوم می‌تواند تأثیرات منفی جدی بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد داشته باشد.
یکی از مهم‌ترین تأثیرات پرخوابی، اختلال در عملکرد روزانه است. فرد ممکن است در انجام وظایف شغلی، تحصیلی یا حتی کارهای روزمره با مشکل مواجه شود.
تمرکز و توجه کاهش می‌یابد و فرد نمی‌تواند به طور مؤثر وظایف خود را انجام دهد. این موضوع می‌تواند منجر به کاهش بهره‌وری، افت تحصیلی یا مشکلات در محیط کار شود.
علاوه بر این، اختلال پرخوابی یا هایپرسومنیا می‌تواند بر روابط اجتماعی و کیفیت زندگی فرد نیز تأثیر منفی بگذارد. احساس خستگی و خواب‌آلودگی مداوم می‌تواند باعث کناره‌گیری فرد از فعالیت‌های اجتماعی و دوری از دوستان و خانواده شود. این موضوع می‌تواند منجر به احساس انزوا و افسردگی شود.
همچنین، خواب‌آلودگی در طول روز می‌تواند خطر تصادفات، به ویژه تصادفات رانندگی را افزایش دهد. کاهش هوشیاری و تمرکز می‌تواند واکنش‌های فرد را کند کرده و احتمال وقوع حوادث ناگوار را بالا ببرد.
برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله انواع اختلالات خواب مراجعه کنید.
چه کسانی دچار پرخوابی می شوند؟
بر اساس آمارها، پرخوابی در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود. تخمین زده می‌شود که حدود ۵ درصد از کل جمعیت به این اختلال مبتلا باشند، اما این میزان در زنان بیشتر است.
این موضوع می‌تواند به عوامل مختلفی از جمله تغییرات هورمونی، مسائل مربوط به سلامت زنان و عوامل روانشناختی مرتبط باشد.
معمولاً تشخیص اختلال پرخوابی یا هایپرسومنیا در دوران نوجوانی یا جوانی به طور متوسط در سنین ۱۷ تا ۲۴ سالگی صورت می‌گیرد. این دوره از زندگی با تغییرات فیزیولوژیکی و روانی زیادی همراه است که می‌تواند فرد را مستعد ابتلا به اختلالات خواب از جمله پرخوابی کند.
تغییرات هورمونی در دوران بلوغ، استرس‌های تحصیلی و اجتماعی و تغییر در الگوهای زندگی می‌توانند از جمله عواملی باشند که در بروز پرخوابی در این سنین نقش دارند.
با این حال، پرخوابی می‌تواند در هر سنی رخ دهد و فقط مختص به زنان یا جوانان نیست. عوامل دیگری مانند اختلالات خواب دیگر (مانند آپنه خواب)، برخی بیماری‌های زمینه‌ای، مصرف برخی داروها، افسردگی و استرس نیز می‌توانند در بروز پرخوابی نقش داشته باشند.
بنابراین، اگر شما یا کسی که می‌شناسید علائم پرخوابی را تجربه می‌کنید، مراجعه به پزشک متخصص برای تشخیص دقیق و درمان مناسب ضروری است.
علائم و نشانه های اختلال پرخوابی یا هایپرسومنیا چیست؟
علائم و نشانه‌های اختلال پرخوابی به طور معمول شامل موارد زیر است:
- خواب‌آلودگی شدید و مداوم در طول روز، حتی در صورتی که فرد شب گذشته ساعات زیادی خوابیده باشد.
- خوابیدن بیشتر از حد معمول (بیش از ۱۰ ساعت) اما همچنان احساس خواب‌آلودگی در طول روز و مشکل در حفظ هوشیاری.
- دشواری در بیدار شدن از خواب صبحگاهی یا پس از چرت‌های روزانه که اغلب با حالت “مستی خواب” همراه است و فرد ممکن است گیج یا آشفته به نظر برسد.
- چرت زدن در طول روز که تأثیری در بهبود هوشیاری ندارد و برخلاف انتظار، هیچ‌گونه انرژی یا تازگی برای فرد به همراه نمی‌آورد.
- احساس اضطراب و تحریک‌پذیری.
- کاهش سطح انرژی و احساس کسلی.
- بی‌قراری و ناراحتی در وضعیت‌های بی‌حرکت.
- تفکر کند، گفتار آهسته، و مشکلات در تمرکز و یادآوری اطلاعات.
- سردردهای مکرر.
- کاهش اشتها.
- گاهی اوقات بروز توهمات.
چه چیزی باعث پرخوابی می شود؟ (علت اختلال هایپرسومنیا)
علت بسیاری از موارد اختلال پرخوابی یا هایپرسومنیا هنوز به طور کامل شناخته نشده است. با این حال، محققان به بررسی نقش احتمالی انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز و مایع مغزی نخاعی پرداخته‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به هیپوکرتین/اورکسین، دوپامین، هیستامین، سروتونین و گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA) اشاره کرد.
همچنین، پیوند ژنتیکی ممکن است در بروز این اختلال مؤثر باشد، چرا که سابقه خانوادگی در حدود ۳۹٪ از افراد مبتلا به پرخوابی ایدیوپاتیک مشاهده شده است. علاوه بر این، محققان در حال بررسی نقش ژن‌های خاصی در تنظیم ریتم شبانه‌روزی هستند که ممکن است در افراد مبتلا به پرخوابی ایدیوپاتیک با دیگران تفاوت‌هایی داشته باشد.
پرخوابی چگونه تشخیص داده می شود؟
برای تشخیص اختلال پرخوابی یا هایپرسومنیا، متخصص خواب ابتدا از شما در مورد علائم، تاریخچه پزشکی، عادت‌های خواب و داروهایی که مصرف می‌کنید، سوال خواهد کرد.
ممکن است از شما خواسته شود که الگوهای خواب و بیداری خود را در یک دفترچه خواب ثبت کنید. همچنین، ممکن است به شما پیشنهاد شود یک حسگر به نام اکتی گرافی بپوشید. این دستگاه کوچک شبیه به ساعت است که روی مچ دست شما قرار می‌گیرد و می‌تواند اختلالات خواب و بیداری شما را در طول چند هفته ردیابی کند.
متخصص خواب ممکن است آزمایش‌های دیگری نیز تجویز کند، از جمله:
۱. پلی سومنوگرافی:
این آزمایش خواب شبانه است که امواج مغزی، الگوی تنفس، ضربان قلب و حرکات ماهیچه‌ای شما را در طول مراحل مختلف خواب اندازه‌گیری می‌کند. این تست معمولاً در بیمارستان یا مراکز ویژه خواب تحت نظارت یک متخصص خواب انجام می‌شود و به تشخیص اختلالات خواب کمک می‌کند.
۲. تست تاخیر خواب چندگانه
این آزمایش خواب در طول روز انجام می‌شود و تمایل شما به خوابیدن را در پنج دوره آزمایشی ۲۰ دقیقه‌ای اندازه‌گیری می‌کند. این تست فعالیت مغز را ثبت کرده و تعداد چرت‌هایی که شامل خواب REM هستند را مشخص می‌کند.
۳. پرسشنامه‌های خواب:
ممکن است از شما خواسته شود یک یا چند پرسشنامه خواب را تکمیل کنید که در آن از شما خواسته می‌شود میزان خواب‌آلودگی خود را امتیازدهی کنید. برخی پرسشنامه‌های رایج شامل مقیاس خواب‌آلودگی اپورث و مقیاس خواب‌آلودگی استنفورد هستند.
طبق معیارهای راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، برای تشخیص اختلال پرخوابی یا هایپرسومنیا باید شرایط زیر را داشته باشید:
- با وجود حداقل هفت ساعت خواب، دچار خواب‌آلودگی شدید شوید و حداقل یکی از این علائم اضافی را تجربه کنید: (الف) چندین بار در طول روز به خواب بروید. (ب) بیش از ۹ ساعت بخوابید و باز هم احساس سرحالی نکنید. یا (ج) پس از بیدار شدن ناگهانی، هیچ‌گاه بیداری کامل را تجربه نکنید.
- این مشکل حداقل سه بار در هفته و به مدت حداقل سه ماه ادامه یابد.
- همچنین گزارش دهید که این خواب‌آلودگی تاثیرات منفی زیادی بر عملکرد روزمره شما، از جمله در زمینه‌های ذهنی، اجتماعی یا شغلی دارد.
آیا پرخوابی انواع مختلفی دارد؟
ازمان‌های مختلف خواب و روان‌پزشکی، سیستم‌های طبقه‌بندی متنوعی برای پرخوابی دارند که هرکدام به بررسی علل و انواع مختلف این اختلال پرداخته‌اند. با پیچیده‌تر شدن این مسئله، این طبقه‌بندی‌ها همچنان در حال تکامل و به‌روز شدن هستند. معمولاً دو نوع اصلی اختلال پرخوابی یا هایپرسومنیا شناخته شده است:
- پرخوابی ثانویه
- پرخوابی اولیه
۱. پرخوابی ثانویه چیست؟
پرخوابی ثانویه پرخوابی ثانویه به این معناست که خواب‌آلودگی بیش از حد شما به دلیل یک وضعیت یا بیماری دیگر است. این وضعیت می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود که شامل بیماری‌های جسمی و شرایط پزشکی خاص می‌باشد.
به عنوان مثال، بیماری‌هایی مانند صرع، کم‌کاری تیروئید، آنسفالیت، بیماری پارکینسون، مولتیپل اسکلروزیس، چاقی، آپنه انسدادی خواب و سندرم فاز تاخیری خواب می‌توانند موجب پرخوابی شوند.
حتی بیماری‌های ژنتیکی مانند آتروفی سیستم‌های متعدد و دیستروفی میوتونیک نیز ممکن است باعث پرخوابی شوند.
علاوه بر این، اختلالات روانشناختی مانند افسردگی فصلی یا اختلالات خلقی دو قطبی نیز می‌توانند به این وضعیت منجر شوند.
همچنین، پرخوابی می‌تواند ناشی از مصرف داروها یا مواد مخدر باشد. برخی داروها، مانند آرام‌بخش‌ها، داروهای ضد فشار خون، داروهای ضد صرع، شل‌کننده‌های عضلات و داروهای ضد روان‌پریشی، ممکن است خواب‌آلودگی شدیدی ایجاد کنند.
همچنین، مواد مخدری مانند مواد افیونی، حشیش و الکل نیز می‌توانند به همین نتیجه منتهی شوند. ترک برخی داروهای محرک مانند داروهای درمان اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی نیز می‌تواند باعث پرخوابی شود.
در برخی موارد، پرخوابی به دلیل عدم خواب کافی یا “سندرم خواب ناکافی” رخ می‌دهد. این وضعیت ممکن است زمانی رخ دهد که فرد به دلایل مختلف مانند نداشتن عادت‌های خواب صحیح، به خود فرصت کافی برای استراحت نمی‌دهد.
عدم رعایت اصول خواب، مانند اجتناب از ورزش و مصرف کافئین قبل از خواب، می‌تواند به این مشکل منجر شود.
۲ . پرخوابی اولیه چیست؟
پرخوابی اولیه به وضعیتی گفته می‌شود که خواب‌آلودگی شدید به خودی خود رخ می‌دهد و به دلیل وجود یک بیماری یا اختلال دیگر ایجاد نمی‌شود. در این نوع، چهار بیماری اصلی وجود دارد که به عنوان پرخوابی اولیه طبقه‌بندی می‌شوند:
۱. نارکولپسی یا حمله خواب نوع ۱:
این نوع نارکولپسی که به آن “نارکولپسی با کاتاپلکسی” نیز گفته می‌شود، به دلیل کمبود ماده شیمیایی هیپوکرتین (که به اورکسین نیز شناخته می‌شود) در مغز به وجود می‌آید.
این بیماری باعث خواب‌آلودگی شدید و ناگهانی در طول روز می‌شود و فرد ممکن است در هنگام احساسات شدید دچار ضعف عضلانی (کاتاپلکسی) شود. این نوع معمولاً در سنین ۱۰ تا ۲۵ سالگی آغاز می‌شود و همراه با توهمات و فلج خواب است.
۲. نارکولپسی یا حمله خواب نوع ۲:
در این نوع نارکولپسی، کاتاپلکسی وجود ندارد. علائم آن کمتر شدید است و سطح هیپوکرتین در خون و مایع مغزی نخاعی طبیعی است. این نوع معمولاً در دوران نوجوانی آغاز می‌شود.
۳. سندرم کلاین-لوین:
این اختلال شامل دوره‌های مکرر پرخوابی شدید است که ممکن است با اختلالات روانی و رفتاری نیز همراه باشد. هر دوره می‌تواند حدود ۱۰ روز طول بکشد و در بعضی موارد حتی چند هفته یا چند ماه به طول انجامد. این بیماری معمولاً مردان جوان را مبتلا می‌کند و اپیزودها به تدریج با گذشت زمان کاهش می‌یابند.
۴. پرخوابی ایدیوپاتیک:
این نوع پرخوابی به معنای عدم وجود علت مشخص است. به عبارت دیگر، فرد به دلایل ناشناخته دچار خواب‌آلودگی شدید می‌شود، حتی اگر به مدت طولانی (۹ تا ۱۰ ساعت) بخوابد. در این نوع، هیچ بیماری زمینه‌ای یا اختلال مشخصی وجود ندارد که بتواند علت خواب‌آلودگی را توضیح دهد.
برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله نارکولپسی یا حمله خواب مراجعه کنید.
چگونه پرخوابی درمان می‌شود؟
درمان اختلال پرخوابی یا هایپرسومنیا به علت آن بستگی دارد. بسته به دلیل خواب‌آلودگی، ممکن است از داروها یا تغییرات در سبک زندگی برای مدیریت این وضعیت استفاده شود.
بهترین داروها برای پرخوابی یا هایپرسومنیا چیست؟
داروها اگر پرخوابی ناشی از مشکلات خواب باشد، داروهایی وجود دارند که می‌توانند به افزایش بیداری کمک کنند.
برخی از این داروها شامل مودافینیل (Provigil®)، آرمودافینیل (Nuvigil®)، پیتولیزانت (Wakix®) و سوریامفتول (Sunosi®) هستند. معمولاً یکی از این داروها ابتدا امتحان می‌شود تا ببینند که چقدر مؤثر است.
در برخی موارد، داروهای محرک روانی مانند آمفتامین‌ها، متیل فنیدات (Ritalin®، Concerta®) یا دکستروآمفتامین (Dexedrine®) می‌توانند کمک کنند.
اما این داروها احتمال اعتیاد و عوارض جانبی بیشتری دارند، بنابراین بیشتر به عنوان گزینه‌های دوم یا سوم در نظر گرفته می‌شوند.
اگر داروهای اولیه مؤثر نباشند، داروهای دیگری مانند سدیم اکسیبات (Xyrem® یا Xywav®)، فلومازنیل (Romazicon®) و کلاریترومایسین (Biaxin®) نیز ممکن است تجویز شوند.
در هر صورت، برای پیگیری وضعیت و ارزیابی اثربخشی درمان، باید به متخصص خواب خود مراجعه کنید تا در صورت نیاز دوز دارو تنظیم شود یا دارو تغییر یابد.
تغییرات سبک زندگی برای کنترل خواب زیاد
تغییرات سبک زندگی علاوه بر داروها، تغییرات در عادات زندگی می‌توانند تأثیر زیادی در کاهش پرخوابی داشته باشند.
رعایت اصول خواب خوب مانند تنظیم یک برنامه منظم برای خواب، ایجاد محیطی آرام برای خواب (مانند یک اتاق خنک و تاریک با تخت راحت) و اجتناب از مصرف کافئین یا ورزش سنگین قبل از خواب می‌تواند کمک‌کننده باشد. این تغییرات به بدن کمک می‌کنند که خواب بهتری داشته باشید و خواب‌آلودگی روزانه کاهش یابد.
سوالات متداول
نه، نارکولپسی و اختلال پرخوابی یا هایپرسومنیا شرایط یکسانی نیستند، اگرچه برخی علائم مشابه مانند خواب‌آلودگی شدید در طول روز دارند. یکی از تفاوت‌های اصلی این است که نارکولپسی با حملات ناگهانی خواب همراه است، که ویژگی پرخوابی نیست.
در افراد مبتلا به پرخوابی، چرت زدن معمولاً بیشتر از یک ساعت طول می‌کشد و نه تنها باعث شادابی نمی‌شود بلکه ممکن است فرد همچنان احساس خواب‌آلودگی داشته باشد.
اما در نارکولپسی، فرد ممکن است پس از یک چرت کوتاه، احساس طراوت و انرژی کند. تشخیص دقیق نارکولپسی معمولاً با استفاده از تست پلی سومنوگرافی انجام می‌شود.
خیر، اضطراب به طور مستقیم موجب اختلال پرخوابی یا هایپرسومنیا نمی‌شود. اما داشتن پرخوابی می‌تواند به خودی خود موجب افزایش اضطراب در فرد شود.
یعنی فردی که به دلیل خواب‌آلودگی مزمن در طول روز از انجام فعالیت‌ها و مسئولیت‌هایش باز می‌ماند، ممکن است دچار اضطراب و نگرانی شود.
بله، در بسیاری از موارد پرخوابی قابل درمان است، اما درمان آن بستگی به علت اصلی ایجاد آن دارد. اگر پرخوابی ناشی از شرایط پزشکی دیگری مانند اختلالات خواب یا مصرف داروها باشد، درمان بیماری یا تنظیم داروها می‌تواند به کاهش علائم کمک کند.
در مواردی که پرخوابی ناشی از یک اختلال اولیه مانند نارکولپسی است، درمان معمولاً شامل داروهای خاص و تغییرات در سبک زندگی است.
همچنین، تغییرات در عادات خواب و ایجاد محیط مناسب برای استراحت می‌تواند نقش مهمی در بهبود وضعیت فرد داشته باشد.
درمان پرخوابی بسیار مهم است زیرا این اختلال می‌تواند تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی فرد بگذارد. خواب‌آلودگی مفرط در طول روز می‌تواند باعث کاهش تمرکز، افت عملکرد شغلی، مشکلات اجتماعی، و حتی تصادفات ناشی از خواب‌آلودگی شود.
به همین دلیل، تشخیص صحیح و درمان به موقع می‌تواند به فرد کمک کند تا کیفیت زندگی خود را بهبود بخشد و از مشکلات مرتبط با خواب‌آلودگی در طول روز جلوگیری کند.
سخن پایانی
عدم توانایی در بیدار ماندن و هوشیاری در طول روز، حتی زمانی که شب‌ها به اندازه کافی می‌خوابید، می‌تواند تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی شما بگذارد و حتی برای خودتان و اطرافیانتان خطرآفرین باشد.
اگر این علائم برای شما آشنا به نظر می‌رسند، بهتر است از پزشک عمومی یا یک متخصص خواب کمک بگیرید. ممکن است داروها یا درمان‌های غیردارویی وجود داشته باشد که بتوانند به بهبود وضعیت شما کمک کنند.
همچنین، آگاهی از پرخوابی، پیوستن به گروه‌های حمایتی و آموزش خانواده، دوستان و همکاران می‌تواند به ایجاد تغییراتی کمک کند که به شما در مدیریت بهتر این اختلال خواب و بهبود عملکرد روزانه‌تان کمک کند.
منبع: clevelandclinic