آیا تاکنون درباره افرادی شنیده‌اید که بین دوره‌های شدید شادی و افسردگی در نوسان هستند؟ این حالت‌ها ممکن است برای بسیاری از ما طبیعی به نظر برسند، اما در برخی افراد این نوسانات به حدی شدید می‌شوند که زندگی روزمره‌شان را مختل می‌کنند. این شرایط به عنوان اختلال دوقطبی شناخته می‌شود.
اختلال دوقطبی یک بیماری روانی است که در آن افراد بین دو حالت شدید شیدایی و افسردگی قرار می‌گیرند. اما آیا همه انواع اختلال دوقطبی یکسان هستند؟ در این مطلب از کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه به بررسی انواع اختلالات دوقطبی و ویژگی‌های آن‌ها می‌پردازیم تا درک بهتری از این بیماری پیچیده داشته باشیم.
چند نوع اختلال دوقطبی وجود دارد؟ (انواع اختلال دوقطبی)
اختلال دوقطبی معمولاً به انواع و زیرگروه‌های مختلفی تقسیم می‌شود. پزشک شما ممکن است با توجه به اینکه چگونه حالات شیدایی و افسردگی را تجربه می‌کنید و این حالات تا چه اندازه روی زندگی‌تان تأثیر می‌گذارند، انواع اختلال دوقطبی را تشخیص دهد.
با این حال، تمامی پزشکان و کارشناسان حوزه پزشکی در مورد نحوه دسته‌بندی یا شناسایی اختلال دوقطبی اجماع ندارند و انجام تحقیقات بیشتری در این عرصه ضروری است.
انواع اختلال دو قطبی شامل موارد زیر است:
- دوقطبی
- دوقطبی ۲
- سیکلوتیمیا
- دوچرخه سواری سریع دوقطبی
- دوقطبی با ویژگی‌های ترکیبی
- دوقطبی با الگوی فصلی
- دوقطبی نامشخص
برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله اختلال دوقطبی چیست؟ مراجعه کنید.
۱. دوقطبی نوع یک
اختلال دوقطبی نوع یک یکی از انواع شدید اختلال دوقطبی است که در آن فرد دچار دوره‌های شیدایی کامل می‌شود. در این حالت، فرد ممکن است انرژی زیادی داشته باشد، بسیار پرحرف و پرانرژی باشد و حتی تصمیمات ناگهانی و خطرناک بگیرد.
دوره‌های شیدایی در اختلال دوقطبی نوع یک معمولاً شدیدتر از هیپومانیا هستند و می‌توانند باعث اختلالات جدی در زندگی روزمره فرد شوند.
پس از دوره شیدایی، بسیاری از افراد دوره‌های افسردگی عمیق را تجربه می‌کنند که با احساس ناامیدی، خستگی و بی‌ارزشی همراه است.
برای مثال، فردی که به اختلال دوقطبی نوع یک مبتلا است، ممکن است در دوره شیدایی به طور ناگهانی تصمیم بگیرد که کار خود را ترک کند و به یک سفر بی‌برنامه برود، یا پول زیادی را برای خریدهای غیرضروری خرج کند. اما بعد از پایان این دوره، ممکن است به شدت افسرده شده و قادر به انجام کارهای روزانه نباشد.
علائم شیدایی در اختلال دوقطبی نوع یک:
- افزایش انرژی و فعالیت
- پرحرفی غیرعادی
- کاهش نیاز به خواب
- تصمیمات ناگهانی و خطرناک
- احساس خودبزرگ‌بینی یا اعتماد به نفس بیش از حد
علائم افسردگی در اختلال دوقطبی نوع یک:
- احساس ناامیدی
- خستگی و کاهش انرژی
- مشکلات تمرکز
- احساس بی‌ارزشی
- افکار مربوط به مرگ یا خودکشی
نکته مهم: برای تشخیص دقیق اختلال دوقطبی نوع یک، لازم است به پزشک متخصص مراجعه شود. پزشک با بررسی علائم و سابقه پزشکی فرد، می‌تواند تشخیص قطعی را ارائه دهد.
برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله فرق اختلال دوقطبی نوع یک و دو مراجعه کنید.
۲. اختلال دوقطبی نوع دو: نوساناتی بین افسردگی و هیپومانیا
اختلال دوقطبی نوع دو، یک نوع اختلال خلقی است که با نوسانات شدیدی در خلق و خو مشخص می‌شود. این نوسانات شامل دوره‌های افسردگی شدید و دوره‌هایی با انرژی و خلق و خوی بالا، اما نه به شدت شیدایی، است. این دوره‌های با انرژی بالا را هیپومانیا یا نیمه شیدایی می‌نامیم.
برخلاف اختلال دوقطبی نوع یک، در اختلال دوقطبی نوع دو، فرد هرگز دوره‌های شیدایی کامل را تجربه نمی‌کند.
برای مثال، فرد مبتلا به اختلال دوقطبی نوع دو ممکن است هفته‌ها احساس افسردگی شدید، بی‌انگیزگی و بی‌ارزشی کند.
سپس به طور ناگهانی، انرژی و خلق و خوی او افزایش می‌یابد، احساس می‌کند که می‌تواند همه کارها را انجام دهد و نیاز به خواب بسیار کمی دارد. این دوره‌های هیپومانیا معمولاً کوتاه‌تر از دوره‌های افسردگی هستند.
علائم اختلال دوقطبی نوع دو:
- احساس افسردگی شدید و طولانی مدت
- کاهش علاقه به فعالیت‌های لذت‌بخش
- تغییرات در اشتها و وزن
- مشکلات خواب
- خستگی مفرط
- احساس بی‌ارزشی و گناه
- مشکل در تمرکز و تصمیم‌گیری
- افکار خودکشی
دوره های هیپومانیا (نیمه شیدایی) شامل موارد زیراست:
- انرژی و خلق و خوی بالا (هیپومانیا)
- نیاز کم به خواب
- صحبت کردن سریع و پرشتاب
- ایده‌های جدید و پرانرژی
- افزایش فعالیت و انرژی
- پرخاشگری و تحریک‌پذیری
- بی‌احتیاطی در تصمیم‌گیری
- احساس بزرگ‌نمایی از خود
نکته مهم: تشخیص و درمان به موقع اختلال دوقطبی نوع دو بسیار مهم است. با درمان مناسب، افراد مبتلا به این اختلال می‌توانند زندگی با کیفیت و پرباری داشته باشند.
برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله اختلال دوقطبی نوع دو مراجعه کنید.
۳. سیکلوتیمیا: نوسانات خلقی ملایم اما مداوم
سیکلوتیمیا، یا اختلال خلق ادواری، یکی از انواع اختلال دوقطبی است که با نوسانات ملایم اما مداوم در خلق و خو مشخص می‌شود. این نوسانات بین دوره‌های افسردگی خفیف و دوره‌های هیپومانیا (شادمانی و انرژی بیش از حد) متغیر است.
به عبارت ساده‌تر، افراد مبتلا به سیکلوتیمیا، مانند این هستند که بر روی یک قایق کوچک در دریایی طوفانی باشند؛ مرتباً بالا و پایین می‌روند؛ اما هرگز به خشکی نمی‌رسند.
برخلاف اختلال دوقطبی که نوسانات خلقی شدیدتری دارد، در سیکلوتیمیا این نوسانات ملایم‌تر و طولانی‌مدت‌تر هستند.
این بدان معناست که افراد مبتلا به سیکلوتیمیا ممکن است سال‌ها با این نوسانات دست و پنجه نرم کنند و تشخیص این اختلال می‌تواند دشوار باشد.
علائم سیکلوتیمیا:
- نوسانات خلقی بین افسردگی خفیف و هیپومانیا
- احساس غمگینی، ناامیدی، یا لذت نبردن از فعالیت‌هایی که قبلاً لذت‌بخش بودند
- انرژی بالا، تحریک‌پذیری، و نیاز کمتر به خواب
- افکار مسابقه‌ای و پریدن از یک فکر به فکر دیگر
- اعتماد به نفس بیش از حد
- پر حرفی
- افزایش فعالیت و انرژی
- تغییر در الگوهای خواب و اشتها
- احساس بی‌قراری و تحریک‌پذیری
مثال: فردی مبتلا به سیکلوتیمیا ممکن است یک هفته احساس غمگینی و بی انگیزگی کند و هفته بعد احساس انرژی و خوشحالی بیش از حد داشته باشد. این نوسانات ممکن است به صورت چرخه‌ای و مداوم تکرار شوند.
۴. دوچرخه سواری سریع دوقطبی: سفری پر فراز و نشیب
اختلال دوقطبی، یک بیماری پیچیده است که با تغییرات شدید در وضعیت روحی و عاطفی شناخته می‌شود. یکی از انواع اختلال دوقطبی، “دوچرخه سواری سریع دوقطبی” نام دارد.
تصور کنید سوار بر یک دوچرخه هستید و به جای حرکت آرام و یکنواخت، به طور ناگهانی و مکرر بین شیب‌های تند بالا و پایین می‌روید.
این دقیقاً همان چیزی است که در دوچرخه سواری سریع دوقطبی رخ می‌دهد. افراد مبتلا به این نوع اختلال، در مدت زمان کوتاهی چندین اپیزود مانیک (شیدایی) و افسردگی را تجربه می‌کنند.
این نوسانات خلقی بسیار سریع و گاهی اوقات غیر قابل پیش‌بینی هستند. برای مثال، فردی که امروز پر از انرژی و ایده‌های جدید است، ممکن است فردا در عمق افسردگی فرو رود.
این نوسانات شدید، زندگی روزمره افراد مبتلا را به شدت تحت تأثیر قرار داده و باعث ایجاد مشکلات زیادی در روابط شخصی، شغلی و اجتماعی می‌شود.
علائم دوچرخه سواری سریع دوقطبی: نوسانات شدید و مکرر خلقی
دوره‌های مانیک (شیدایی) کوتاه مدت با علائمی مانند:
- انرژی بیش از حد
- نیاز کم به خواب
- صحبت کردن سریع و پرشتاب
- ایده‌های بزرگ و غیر واقع بینانه
- تحریک پذیری و پرخاشگری
- دوره‌های افسردگی کوتاه مدت با علائمی مانند:
- احساس غمگینی و ناامیدی
- کاهش انرژی
- از دست دادن علاقه به فعالیت‌های لذت بخش
- مشکلات تمرکز
- افکار خودکشی
نکته مهم: دوچرخه سواری سریع دوقطبی یک بیماری جدی است که نیاز به درمان دارد. با این حال، با درمان مناسب، افراد مبتلا می‌توانند زندگی با کیفیت و پایداری داشته باشند.
۵. اختلال دوقطبی با ویژگی‌های ترکیبی
اختلال دوقطبی با ویژگی‌های ترکیبی، یک شکل پیچیده از اختلال دوقطبی است که در آن فرد همزمان یا به طور متناوب، علائم افسردگی و شیدایی را تجربه می‌کند.
این بدان معناست که فرد ممکن است احساس غمگینی، ناامیدی و بی‌ارزشی را در کنار احساسات شادی بیش از حد، انرژی زیاد و بی‌قراری داشته باشد.
این وضعیت می‌تواند بسیار گیج‌کننده و چالش‌برانگیز باشد، زیرا فرد ممکن است در درک احساسات خود دچار مشکل شود.
به عنوان مثال، فردی مبتلا به اختلال دوقطبی با ویژگی‌های ترکیبی ممکن است در یک روز احساس کند که دنیا به پایان رسیده است و هیچ امیدی به آینده ندارد، اما در همان روز، احساس کند که می‌تواند تمام کارهای دنیا را انجام دهد و انرژی بی‌نظیری دارد. این نوسانات شدید خلقی، زندگی روزمره فرد را مختل کرده و روابط او را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
علائم اختلال دوقطبی با ویژگی‌های ترکیبی:
- احساس غمگینی شدید و ناامیدی
- کاهش علاقه به فعالیت‌هایی که قبلاً لذت‌بخش بودند
- تغییرات شدید در اشتها و وزن
- مشکلات خواب (بی‌خوابی یا خواب‌زدگی مفرط)
- خستگی مفرط و کاهش انرژی
- احساس بی‌ارزشی و گناه
- مشکلات تمرکز و تصمیم‌گیری
- افکار خودکشی
- احساس شادی بیش از حد و سرخوشی
- افزایش انرژی و فعالیت
- کاهش نیاز به خواب
- افکار مسابقه‌ای و پرشی
- صحبت کردن سریع و زیاد
- تکانشگری و رفتارهای مخاطره‌آمیز
- بزرگ‌نمایی توانایی‌ها و خودبزرگ‌بینی
- تحریک‌پذیری و پرخاشگری
اگر شما یا کسی که می‌شناسید علائم اختلال دوقطبی با ویژگی‌های ترکیبی را دارید، مهم است که به پزشک متخصص مراجعه کنید.
۶. اختلال دوقطبی با الگوی فصلی و ویژگی‌های ترکیبی
اختلال دوقطبی با الگوی فصلی، یکی از انواع اختلال دوقطبی است که در آن، نوسانات خلقی فرد به طور قابل توجهی با تغییر فصل‌ها مرتبط است.
این افراد ممکن است در فصل‌هایی مانند بهار و تابستان، دوره‌های شیدایی یا هیپومانیا را تجربه کنند و در فصول پاییز و زمستان، دچار افسردگی شوند.
این الگوی فصلی، نشان می‌دهد که عوامل محیطی مانند نور خورشید، ممکن است بر روی تغییرات خلقی در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی تأثیرگذار باشد.
اما ویژگی جالب این انواع اختلال دوقطبی، وجود ترکیبی از علائم مختلف است. به عبارت دیگر، افراد مبتلا به این اختلال، ممکن است علاوه بر نوسانات خلقی فصلی، برخی از علائم دیگر اختلالات خلقی مانند اختلال عاطفی فصلی (SAD) را نیز تجربه کنند. این ترکیب علائم، تشخیص و درمان این نوع اختلال دوقطبی را پیچیده‌تر می‌کند.
علائم اختلال دوقطبی با الگوی فصلی و ویژگی‌های ترکیبی:
- نوسانات شدید خلقی: از شادی و انرژی بیش از حد تا افسردگی عمیق
- تغییرات اشتها و وزن: کاهش یا افزایش شدید وزن
- اختلال خواب: بی‌خوابی یا خواب‌آلودگی بیش از حد
- کاهش یا افزایش انرژی: احساس خستگی مفرط یا پرانرژی بودن
- مشکلات تمرکز و تصمیم‌گیری: دشواری در تمرکز بر روی کارها و تصمیم‌گیری‌های ساده
- احساس بی‌ارزشی و گناه: احساس گناه و بی‌ارزشی نسبت به خود و دیگران
- تحریک‌پذیری و پرخاشگری: افزایش تحریک‌پذیری و پرخاشگری
- افکار خودکشی: افکار مربوط به خودکشی یا اقدام به خودکشی
- اضطراب و نگرانی: احساس اضطراب و نگرانی مداوم
- عزت نفس پایین: احساس بی‌ارزشی و عدم اعتماد به نفس
- کاهش تمایل به فعالیت‌های لذت‌بخش: از بین رفتن علاقه به فعالیت‌هایی که قبلاً خوشایند بودند.
- تغییرات در رفتارهای اجتماعی: انزوا یا پر حرفی بیش از حد
۷. اختلال دوقطبی نامشخص:
اختلال دوقطبی نامشخص نوعی از اختلال دوقطبی است که در آن فرد علائمی از شیدایی و افسردگی را تجربه می‌کند، اما این علائم به طور کامل با معیارهای تشخیصی نوع یک یا نوع دو همخوانی ندارند.
به عبارت دیگر، فرد نوسانات خلقی را تجربه می‌کند که از نظر شدت یا مدت زمان، دقیقاً در معیارهای انواع اختلال دوقطبی نمی‌باشد.
این انواع اختلال دوقطبی زمانی تشخیص داده می‌شود که پزشک یا متخصص روانشناسی نمی‌تواند نوع مشخصی از دوقطبی را به صورت دقیق تعیین کند، اما همچنان الگوهای نوسانات خلقی وجود دارند که بر زندگی روزمره فرد تأثیر می‌گذارند.
به‌عنوان‌مثال، ممکن است فرد دوره‌های کوتاه‌مدتی از شیدایی خفیف یا افسردگی داشته باشد که شدت یا مدت آن‌ها به حد کافی نباشد تا به عنوان دوقطبی نوع یک یا دو شناخته شود.
این افراد ممکن است در شرایط خاص یا استرس‌های شدید، نوسانات خلقی بیشتری تجربه کنند، اما این نوسانات به شکل منظم یا طولانی‌مدت ظاهر نمی‌شوند.
علائم اختلال دوقطبی نامشخص:
- نوسانات خلقی ناگهانی و غیر قابل پیش‌بینی
- دوره‌های کوتاه افسردگی یا شیدایی
- کاهش یا افزایش شدید انرژی
- تغییر در خواب و الگوی استراحت
- اختلال در تمرکز و تصمیم‌گیری
- اثرمنفی بر روابط شخصی و اجتماعی
کدام نوع از اختلال دوقطبی خطرناک تر است؟
اختلال دوقطبی نوع ۱ و نوع ۲ و سایر انواع اختلال دوقطبی همگی می‌توانند خطرناک باشند، اما اختلال دوقطبی نوع ۱ معمولاً به عنوان خطرناک‌تر از سایر اختلالات شناخته می‌شود.
این انواع اختلال دوقطبی شامل دوره‌های شیدایی شدید است که فرد ممکن است به رفتارهای پرخطر و خطرناک مانند مصرف مواد مخدر، رانندگی بی‌پروا یا حتی اقدام به خودکشی بپردازد.
در این دوره‌ها، فرد به دلیل افزایش انرژی و احساس قدرت، ممکن است قادر به ارزیابی صحیح خطرات نباشد و تصمیمات نامعقول بگیرد.
از طرف دیگر، اختلال دوقطبی نوع ۲ شامل دوره‌های شیدایی خفیف‌تر (هیپومانیا) و افسردگی شدید است. در حالی که دوره‌های افسردگی می‌توانند بسیار جدی و خطرناک باشند، دوره‌های هیپومانیا به اندازه شیدایی در نوع ۱ خطرناک نیستند.
با این حال، هر نوع اختلال دوقطبی نیاز به درمان و مراقبت خاص خود دارند، زیرا می‌توانند تأثیرات جدی بر کیفیت زندگی و روابط فرد بگذارند.
بنابراین، به طور کلی، اختلال دوقطبی نوع ۱ به دلیل دوره‌های شیدایی شدید و خطرناک‌تر بودن رفتارها، می‌تواند به عنوان نوع خطرناک‌تری در نظر گرفته شود.
سخن پایانی
اختلال دوقطبی انواع مختلفی دارد که علائم آن‌ها به طور قابل توجهی با یکدیگر همپوشانی دارند. این اختلال یک وضعیت مادام‌العمر است، اما درمان‌هایی مانند دارو، مشاوره و تغییرات در سبک زندگی می‌توانند به افراد کمک کنند تا علائم خود را به‌خوبی مدیریت کنند.
برای حفظ سلامت روان، مهم است که افراد مبتلا به اختلال دوقطبی از دیگران کمک بگیرند و به طور منظم با پزشکان خود در ارتباط باشند.