آیا تا به حال احساس کرده‌اید که برای یادگیری برخی مفاهیم، به ویژه در حوزه‌هایی مانند خواندن، نوشتن یا ریاضی، به تلاش بسیار بیشتری نیاز دارید؟ آیا این دشواری‌ها موجب شده‌اند که نسبت به توانایی‌های خود دچار تردید شوید یا احساس کنید که برای یادگیری باید چندین برابر بیشتر از دیگران زحمت بکشید؟ شاید شما یا یکی از عزیزانتان با یکی از انواع اختلال یادگیری مواجه هستید، شرایطی که می‌تواند چالش‌های فراوانی در مسیر تحصیل، شغل و حتی زندگی روزمره ایجاد کند.
انواع اختلال یادگیری دسته‌ای از مشکلات شناختی و عملکردی هستند که بر یادگیری افراد تأثیر می‌گذارند و می‌توانند موجب شوند که فرد در خواندن، نوشتن، ریاضیات یا حتی سازماندهی افکار با مشکلاتی روبه‌رو شود.
این اختلالات علل مختلفی دارند، از عوامل ژنتیکی و عصبی گرفته تا تاثیرات محیطی و عاطفی. در این مطلب از کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه، قصد داریم به دنیای پیچیده‌ی اختلالات یادگیری قدم بگذاریم و انواع اختلال یادگیری را بررسی کنیم، به علل بروز این مشکلات بپردازیم و همچنین راهکارهایی را برای مقابله و مدیریت این اختلالات معرفی کنیم.
اختلال یادگیری چیست؟
اختلالات یادگیری، طیف وسیعی از چالش‌ها در فرایند یادگیری را شامل می‌شوند. این اختلالات به هیچ‌وجه نشانه‌ای از کم‌هوشی یا بی‌انگیزگی نیستند. کودکان مبتلا به اختلال یادگیری به اندازه‌ی همسالان خود باهوش هستند، اما مغز آنها به گونه‌ای متفاوت عمل می‌کند و این تفاوت بر نحوه دریافت و پردازش اطلاعات تاثیر می‌گذارد.
به عبارت دیگر، افراد مبتلا به اختلال یادگیری دنیا را از زاویه‌ای متفاوت می‌بینند، می‌شنوند و درک می‌کنند. این تفاوت در نحوه درک اطلاعات می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در یادگیری مهارت‌های جدید و استفاده از آنها شود. رایج‌ترین اختلالات یادگیری شامل مشکلاتی در خواندن، نوشتن، حل مسائل ریاضی، استدلال، شنیدن و گفتن می‌باشد.
اگرچه همه کودکان گاهی در انجام تکالیف با مشکل مواجه می‌شوند، اما تداوم مشکل در یک حوزه خاص از یادگیری می‌تواند نشانه‌ای از وجود اختلال یادگیری باشد.
موفقیت کودکان دارای اختلالات یادگیری، نیازمند همکاری همه جانبه است.
آگاهی از احتمال وجود اختلال یادگیری در فرزند، می‌تواند برای والدین نگران‌کننده باشد. این احساس کاملاً طبیعی است، زیرا هر پدری و مادری آرزوی بهترین‌ها را برای فرزند خود دارد. ممکن است نگرانی‌هایی درباره آینده تحصیلی فرزندتان داشته باشید و یا نگران برچسب‌زدن و محدود شدن فرصت‌های او باشید.
اما مهم است بدانید که اختلال یادگیری به معنای عدم موفقیت نیست. بسیاری از افراد موفق، در دوران کودکی با چالش‌های یادگیری مواجه بوده‌اند.
واقعیت این است که کودکان مبتلا به اختلال یادگیری نیز دارای هوش و توانایی‌های منحصر به فردی هستند. با شناخت دقیق‌تر این انواع اختلال یادگیری و ارائه آموزش‌های مناسب و شخصی‌سازی شده، می‌توان به این کودکان کمک کرد تا به پتانسیل کامل خود دست یابند.
با کسب اطلاعات بیشتر درباره انواع اختلال یادگیری فرزندتان، می‌توانید او را در مسیر موفقیت همراهی کرده و آینده‌ای روشن برایش رقم بزنید.
۵ مورد از انواع اختلال یادگیری چیست؟
اختلالات یادگیری تنها به مهارت‌های پایه‌ای مانند خواندن، نوشتن و ریاضی محدود نمی‌شوند؛ بلکه می‌توانند مهارت‌های حرکتی، درک زبان گفتاری، تشخیص صداها، و تفسیر اطلاعات بصری را نیز تحت تأثیر قرار دهند. این نوع اختلالات، هر یک به شکلی متفاوت در روند یادگیری و فعالیت‌های روزمره فرد اثرگذار هستند و می‌توانند چالش‌های گسترده‌تری را برای او به همراه داشته باشند.
۱. اختلالات یادگیری در مهارت‌های حرکتی (دیسپراکسی)
انواع اختلال یادگیری در مهارت‌های حرکتی، که به دیسپراکسی نیز شناخته می‌شوند، به دشواری‌ها در حرکت و هماهنگی اشاره دارند.
این اختلالات ممکن است در مهارت‌های حرکتی ظریف مانند بریدن کاغذ، نوشتن یا حتی بستن دکمه‌های لباس و نیز در مهارت‌های حرکتی درشت مانند دویدن، پریدن یا حفظ تعادل نمایان شوند.
دیسپراکسی به عنوان یک مشکل در “خروجی” اطلاعات از مغز نیز شناخته می‌شود، زیرا در این اختلال، مغز نمی‌تواند به‌خوبی با اعضای لازم برای انجام فعالیت‌ها ارتباط برقرار کند و فرمان‌های حرکتی لازم را صادر کند. این مسئله می‌تواند باعث شود کودک نتواند حرکات فیزیکی خود را به‌صورت هماهنگ و منظم انجام دهد.
نشانه‌هایی که نشان می‌دهد ممکن است کودک شما به ناتوانی در هماهنگی حرکتی دچار باشد، شامل مشکلاتی در توانایی‌های فیزیکی نیازمند هماهنگی دست و چشم مانند نگه‌داشتن مداد یا استفاده از قیچی است. کودکان دارای این اختلال ممکن است هنگام انجام فعالیت‌های حرکتی دقیق دچار سردرگمی یا ناتوانی شوند.
۲. اختلالات یادگیری در زبان (آفازی/دیسفازی)
اختلالات یادگیری مرتبط با زبان شامل ناتوانی در درک یا تولید زبان گفتاری هستند. آفازی یا دیسفازی به دشواری در درک زبان و همچنین در توانایی بیان افکار و کلمات به صورت شفاهی اشاره دارد.
این ناتوانی‌ها نیز به عنوان مشکلات “خروجی” در نظر گرفته می‌شوند، زیرا کودک برای بیان مناسب زبان و بیان افکار خود، باید بتواند کلمات مناسب را در ذهن خود فرا بخواند و به صورت شفاهی بیان کند. این چالش می‌تواند بر توانایی کودک در برقراری ارتباط موثر و شفاف با دیگران تأثیر بگذارد.
نشانه‌های این اختلالات شامل مشکلاتی در مهارت‌های زبانی کلامی مانند دشواری در بازگویی داستان، فقدان روانی در گفتار، و ناتوانی در درک معانی واژگان، دستورات، یا مفاهیم زبانی است.
کودکان با اختلالات یادگیری زبانی ممکن است نتوانند مفاهیم پیچیده را درک کنند و در توضیح واضح و دقیق نظرات و افکار خود دچار مشکل شوند.
۳. مشکلات پردازش شنوایی و بصری: نقش چشم‌ها و گوش‌ها در یادگیری
چشم‌ها و گوش‌ها به عنوان ابزارهای اصلی درک و انتقال اطلاعات به مغز نقش مهمی در یادگیری دارند و این فرآیند را به اصطلاح “ورودی” اطلاعات می‌نامند. اگر چشم‌ها و گوش‌ها به درستی کار نکنند، مغز قادر نخواهد بود اطلاعات دریافتی را به‌صورت کامل پردازش کند و یادگیری مختل خواهد شد.
۴. اختلال پردازش شنوایی
اختلال پردازش شنوایی به این معنا است که مغز نمی‌تواند اطلاعات شنیداری را به‌درستی پردازش کند. این مشکل به شدت بر مهارت‌های خواندن، نوشتن و املا اثرگذار است.
کودکان با اختلال پردازش شنوایی ممکن است نتوانند تفاوت‌های دقیق در صداها را تشخیص دهند، درک خوبی از واژگان جدید و خواندن نداشته باشند و در تمییز دادن مفاهیم زبانی دچار مشکل شوند. برای مثال، این کودکان ممکن است نتوانند تفاوت‌های تلفظی را به‌خوبی شناسایی کنند یا معنای واژه‌ها را به‌درستی دریابند.
۵. اختلال پردازش بصری
اختلال پردازش بصری به مشکلات در درک و تفسیر اطلاعات بصری اشاره دارد. کودکان با این اختلال ممکن است در تشخیص جزئیات دقیق اشکال، تشخیص اعداد و حروف یا حتی پرش از خطوط هنگام خواندن دچار مشکل باشند.
درک اشتباه عمق یا فاصله و ناهماهنگی بین چشم و دست نیز از دیگر نشانه‌های این اختلال است. این مسائل بر توانایی کودک در مهارت‌های حرکتی ظریف، درک مطلب و حتی محاسبات ریاضی تأثیرگذار است.
ادراک بصری یکی از عوامل مهم در یادگیری است و مشکلات در این زمینه می‌تواند باعث ایجاد چالش‌هایی در هماهنگی چشم و دست، یادگیری مفاهیم فضایی، و توانایی تجسم اطلاعات شود.
انواع رایج اختلال یادگیری
نوع اختلال | مشکلات ایجاد شده |
نارساخوانی (مشکل در خواندن) | دشواری در خواندن، نوشتن، املا و صحبت کردن |
دیسکالکلولیا (مشکل در ریاضیات) | چالش در حل مسائل ریاضی، درک زمان و استفاده از پول |
دیسگرافیا (مشکل در نوشتن) | ضعف در دست خط، املا و سازماندهی ایده‌ها |
دیسپراکسی (اختلال یکپارچگی حسی) | مشکلات در هماهنگی دست و چشم، تعادل و مهارت‌های دستی |
دیسفازی / آفازی (مشکل در زبان) | دشواری در درک زبان گفتاری و فهم مطلب |
اختلال پردازش شنوایی | مشکلات در تشخیص تفاوت‌های صوتی، خواندن و درک مطلب |
اختلال پردازش بصری | چالش در تفسیر اطلاعات بصری، خواندن، ریاضی و نقشه‌ها |
این جدول به وضوح انواع اختلال یادگیری و مشکلات مرتبط با هر یک را نشان می‌دهد.
سایر اختلالات دیگری که یادگیری را برای دشوارتر می کند؟
مشکلات تحصیلی دانش‌آموزان همیشه ناشی از ناتوانی‌های یادگیری نیست. بسیاری از عوامل دیگر می‌توانند یادگیری را به یک چالش بزرگ تبدیل کنند.
از جمله این عوامل می‌توان به اضطراب، افسردگی، رویدادهای استرس‌زا، آسیب‌های عاطفی و سایر شرایط روانی اشاره کرد که می‌توانند بر تمرکز و توجه دانش‌آموز تأثیر منفی بگذارند.
علاوه بر این، اختلالاتی مانند ADHD و اوتیسم نیز ممکن است با ناتوانی‌های یادگیری اشتباه گرفته شوند، یا حتی به‌طور همزمان با آنها وجود داشته باشند.
۱. اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی (ADHD)
اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی (ADHD) به خودی خود یک ناتوانی یادگیری محسوب نمی‌شود، اما بدون شک می‌تواند روند یادگیری را به شدت مختل کند.
کودکانی که به ADHD مبتلا هستند اغلب در تمرکز، پیروی از دستورالعمل‌ها، حفظ نظم و تکمیل تکالیف با مشکلاتی جدی روبه‌رو هستند.
نشستن در یک جا و متمرکز ماندن برای این کودکان چالش بزرگی است و این مسئله باعث می‌شود که در محیط‌های آموزشی و کلاس درس به راحتی حواسشان پرت شود. از این رو، ADHD می‌تواند اثرات مشابهی بر روند یادگیری داشته باشد و مانع از پیشرفت تحصیلی کودک شود.
۲. اوتیسم و اختلالات طیف اوتیسم
اختلالات طیف اوتیسم مانند اوتیسم و سندرم آسپرگر نیز می‌توانند بر یادگیری برخی از مهارت‌های تحصیلی اثر بگذارند. این کودکان معمولاً در برقراری ارتباط با دیگران، درک زبان بدن و تفسیر اشارات اجتماعی با چالش مواجه‌اند.
اختلالات طیف اوتیسم می‌تواند یادگیری مهارت‌های اجتماعی، ارتباطی و حتی برخی مهارت‌های تحصیلی پایه را تحت تاثیر قرار دهد.
مشکلاتی مانند برقراری تماس چشمی، فهم درست از احساسات دیگران، و ایجاد و حفظ دوستی از دیگر چالش‌هایی است که کودکان مبتلا به اوتیسم با آن مواجه هستند.
در نهایت، مهم است که والدین و معلمان با آگاهی از تأثیر این اختلالات، تلاش کنند تا محیطی حمایتی برای کودکان فراهم آورند و از اشتباه گرفتن مشکلات آنها با ناتوانی‌های یادگیری اجتناب کنند.
چگونه درک عملکرد مغز به بهبود اختلالات یادگیری کمک می‌کند؟
همانطور که قطع خطوط تلفن در یک ناحیه، باعث اختلال در ارتباطات و سختی در برقراری تماس می‌شود، مشکلات یادگیری نیز به نوعی ناشی از یک نوع “قطع ارتباط” در مغز هستند.
این قطع ارتباط، مانع از انتقال روان اطلاعات و پردازش صحیح آنها می‌شود. خوشبختانه، همانطور که شرکت‌های مخابراتی با تعمیر خطوط، ارتباطات را برقرار می‌کنند، مغز هم توانایی ترمیم این ارتباطات را دارد. با آموزش‌های مناسب، می‌توان اتصالات عصبی جدیدی ایجاد کرد و به مغز کمک کرد تا مهارت‌هایی مانند خواندن و نوشتن را به سادگی فرا بگیرد.”
جمع بندی
اختلالات یادگیری طیف گسترده‌ای از تفاوت‌های فردی در فرایند یادگیری هستند که در برخی افراد باعث مشکل در خواندن، نوشتن، ریاضیات، توجه، حافظه و مهارت‌های اجتماعی می‌شود.
این اختلالات ریشه در تفاوت‌های عملکردی مغز دارند و با آموزش‌های نامناسب یا کم‌هوشی اشتباه گرفته می‌شوند.
شناخت دقیق انواع اختلال یادگیری، از جمله دیسکسیا (اختلال خواندن)، دیسکلکولیا (اختلال ریاضی)، دیسگرافیا (اختلال نوشتاری) و اختلال توجه و بیش‌فعالی (ADHD)، گام نخست در تشخیص و ارائه خدمات آموزشی و درمانی مناسب است.
با تشخیص زودهنگام و مداخلات آموزشی هدفمند، افراد مبتلا به اختلال یادگیری می‌توانند به پتانسیل‌های خود دست یافته و در زندگی شخصی و اجتماعی خود موفق شوند.
منبع: helpguide.org