بیش فعالی یا ADHD یک اختلال پیچیده است که با علائمی مانند بی‌قراری، تکانشگری و مشکل در تمرکز مشخص می‌شود. اما آیا می‌دانید که بیش فعالی تنها یک نوع نیست و اشکال مختلفی دارد؟ اختلال بیش‌فعالی، همانند اثر انگشت، در هر فرد به شکلی منحصر به فرد ظاهر می‌شود.
برخی افراد بیشتر با مشکل بی‌توجهی دست و پنجه نرم می‌کنند، در حالی که برخی دیگر بیش‌فعالی و تکانشگری شدیدتری را تجربه می‌کنند.
شناخت انواع بیش فعالی نه تنها به ما کمک می‌کند تا این اختلال را بهتر درک کنیم، بلکه در انتخاب روش‌های درمانی مناسب نیز بسیار مؤثر خواهد بود.
در این مطلب از کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه، به شما خواهیم گفت که چگونه انواع مختلف بیش فعالی بر زندگی افراد تأثیر می‌گذارد و چه عواملی در بروز این اختلال نقش دارند. با ما همراه باشید تا به دنیای پیچیده بیش فعالی قدم بگذاریم.
انواع بیش‌فعالی و کم‌توجهی (ADHD)
اختلال بیش‌فعالی، یک اختلال عصبی است که با مشکلات توجه، بیش‌فعالی و تکانشگری مشخص می‌شود. این اختلال در سه نوع اصلی بروز می‌کند:
- نوع بی‌توجه (Inattentive)
- نوع بیش‌فعال-تکانشی (Hyperactive-Impulsive)
- نوع ترکیبی (Combined)
شخیص دقیق انواع بیش فعالی یا ADHD توسط متخصصان بهداشت روان انجام می‌شود و درمان هر نوع، با توجه به علائم فرد، متفاوت خواهد بود.
داشتن اطلاعات درباره انواع ADHD به والدین، معلمان و خود افراد مبتلا کمک می‌کند تا بهتر با این اختلال کنار بیایند و درمان مناسب‌تری را دریافت کنند. در ادامه به بررسی انواع و علائم آنها می‌پردازیم.
برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله بیش فعالی چیست؟ مراجعه کنید.
۱. نوع بی‌توجه (Inattentive)
نوع بی‌توجه (Inattentive) یکی از انواع اصلی اختلال بیش فعالی است که بیشتر با مشکلاتی در توجه و تمرکز مشخص می‌شود.
افرادی که به این انواع بیش فعالی مبتلا هستند، معمولاً توانایی کافی برای حفظ تمرکز روی وظایف خود ندارند و به راحتی دچار حواس‌پرتی می‌شوند.
این افراد ممکن است کارهای خود را نیمه‌تمام رها کنند یا نتوانند به جزئیات توجه کنند. برخلاف نوع بیش‌فعالی-تکانشی، آنها ممکن است در ظاهر آرام به نظر برسند، اما از درون دچار بی‌نظمی ذهنی هستند.
افراد مبتلا به نوع بی‌توجه اغلب در محیط‌های مدرسه یا کار به دلیل ناتوانی در تمرکز و انجام درست وظایف دچار مشکلات می‌شوند.
این افراد ممکن است به دلیل فراموشی، اشتباهات ناخواسته در کار یا ناتوانی در برنامه‌ریزی، دچار استرس شوند.
شناخت علائم این انواع بیش فعالی اهمیت زیادی دارد، چرا که بسیاری از افراد به دلیل نداشتن علائم بیش‌فعالی، ممکن است تشخیص درستی دریافت نکنند.
علائم نوع بی‌توجه:
- ناتوانی در تمرکز روی جزئیات
- اشتباهات مکرر در کارهای روزمره
- فراموش کردن فعالیت‌های مهم
- دشواری در پیگیری وظایف
- عدم توانایی در سازماندهی کارها
- گم کردن وسایل مورد نیاز
- حواس‌پرتی مکرر
- اجتناب از کارهایی که نیاز به تمرکز طولانی دارند
درمان نوع بی‌توجه:
درمان بیش فعالی نوع بی‌توجه معمولاً شامل ترکیبی از دارودرمانی و رفتاردرمانی است. داروهایی مانند محرک‌ها می‌توانند به بهبود تمرکز و کاهش علائم بی‌توجهی کمک کنند.
همچنین رفتاردرمانی به افراد کمک می‌کند تا راهکارهایی برای مدیریت زمان، برنامه‌ریزی و انجام وظایف خود یاد بگیرند.
علاوه بر این، تغییرات در سبک زندگی مانند ایجاد یک برنامه روزانه منظم، استفاده از ابزارهای یادآوری و استراحت‌های کوتاه مدت در طول کار، می‌تواند به بهبود علائم کمک کند. پشتیبانی خانواده و معلمان نیز نقش مهمی در مدیریت این اختلال دارد.
۲. نوع بیش‌فعال-تکانشی (Hyperactive-Impulsive)
نوع بیش‌فعال-تکانشی (Hyperactive-Impulsive) یکی از انواع اختلال نقص توجه-بیش فعالی (ADHD) است که در آن فرد بیشتر با رفتارهای پرتحرک و تصمیم‌گیری‌های ناگهانی و بدون فکر مواجه می‌شود.
در این انواع بیش فعالی، فرد انرژی بسیار زیادی دارد و اغلب نمی‌تواند آرام بنشیند. او ممکن است بدون اینکه به عواقب رفتار خود فکر کند، اقدام به عمل کند که این مسئله می‌تواند باعث ایجاد مشکل در مدرسه، محل کار یا در روابط اجتماعی شود. این افراد معمولاً تمرکز زیادی بر روی وظایفشان ندارند و به راحتی حواسشان پرت می‌شود.
علائم بیش‌فعال-تکانشی:
- بی‌قراری و ناتوانی در آرام نشستن
- صحبت کردن بیش از حد
- قطع کردن حرف دیگران یا دخالت در مکالمات
- ناتوانی در انتظار کشیدن برای نوبت
- انجام فعالیت‌های فیزیکی غیر قابل کنترل
- واکنش سریع و ناگهانی به موقعیت‌ها بدون فکر کردن به پیامدها
- تمایل به حرکت مداوم و فعالیت بدنی زیاد
درمان بیش‌فعالی-تکانشی:
شامل ترکیبی از دارودرمانی و رفتاردرمانی است. داروهایی مانند محرک‌های مغزی می‌توانند به تنظیم سطح تمرکز و کاهش رفتارهای تکانشی کمک کنند.
رفتاردرمانی نیز به فرد کمک می‌کند تا مهارت‌های مدیریت هیجان و کنترل رفتارهای ناگهانی را یاد بگیرد. علاوه بر این، حمایت خانواده و معلمان نیز در کمک به فرد برای داشتن محیطی پایدار و آرام بسیار مؤثر است.
۳. نوع ترکیبی (Combined)
نوع ترکیبی (Combined) یکی از انواع اختلال نقص توجه-بیش فعالی (ADHD) است که در آن فرد همزمان هم علائم بی‌توجهی و هم علائم بیش‌فعالی-تکانشگری را نشان می‌دهد.
این انواع بیش فعالی شایع‌ترین شکل اختلال است و به دلیل ترکیب این دو ویژگی، مشکلاتی در تمرکز، کنترل رفتار و مدیریت فعالیت‌های روزانه برای فرد ایجاد می‌شود.
افراد مبتلا به نوع ترکیبی ممکن است به سختی بتوانند به جزئیات توجه کنند یا از دستورالعمل‌ها پیروی کنند، در حالی که در همان زمان با انرژی بیش از حد و رفتارهای ناگهانی و تکانشی نیز روبرو هستند.
علائم نوع ترکیبی بیش فعالی:
- ناتوانی در حفظ توجه به جزئیات
- فراموش کردن وظایف روزانه
- مشکلات مداوم در سازماندهی کارها
- بی‌قراری و ناتوانی در نشستن در یک جا
- حرف زدن بیش از حد
- قطع صحبت دیگران
- انجام فعالیت‌های بدون فکر یا بی‌ملاحظه
- ناتوانی در تمرکز طولانی‌مدت
- بی‌صبری و تمایل به انجام سریع کارها
درمان نوع ترکیبی بیش فعالی:
درمان نوع ترکیبی ADHD به طور معمول شامل ترکیبی از دارو و درمان‌های روان‌شناختی است. داروهایی مانند محرک‌ها و غیرمحرک‌ها به تنظیم مواد شیمیایی مغز کمک می‌کنند و می‌توانند به فرد در بهبود تمرکز و کنترل رفتار کمک کنند.
علاوه بر دارو، روان‌درمانی به ویژه درمان شناختی-رفتاری (CBT) نیز مؤثر است. این نوع درمان به فرد کمک می‌کند تا استراتژی‌های مدیریت زمان، تمرکز و رفتارهای تکانشی را یاد بگیرد.
همچنین مشاوره با خانواده و مدرسه نیز در ایجاد یک محیط حمایتی برای مدیریت بهتر این اختلال نقش مهمی ایفا می‌کند.
برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله علائم بیش فعالی مراجعه کنید.
کدام نوع بیش فعالی شایع‌تر است؟
بیش‌فعالی نوع ترکیبی (ADHD-C) شایع‌ترین نوع بیش‌فعالی است. این نوع، ترکیبی از هر دو ویژگی اصلی بیش‌فعالی یعنی بی‌توجهی و تکانشگری-بیش‌فعالی است.
افراد مبتلا به این انواع بیش فعالی، هم با مشکلات در تمرکز و توجه روبرو هستند و هم رفتارهای تکانشی و بیش‌فعالی نشان می‌دهند. به دلیل تنوع علائم در این نوع، بیشتر افراد مبتلا به بیش‌فعالی با این نوع تشخیص داده می‌شوند.
ترکیب مشکلات توجه با رفتارهای بیش‌فعالانه می‌تواند تأثیرات گسترده‌تری بر زندگی روزمره افراد داشته باشد و نیازمند مدیریت دقیق‌تر و ترکیبی از رویکردهای درمانی باشد.
بزرگسالان بیشتر به کدام انواع بیش فعالی مبتلا می‌شوند؟
بزرگسالان بیشتر به نوع بی‌توجهی (ADHD-PI) مبتلا می‌شوند. در این نوع، مشکلات اصلی مربوط به عدم تمرکز، فراموشی، ناتوانی در مدیریت وظایف، و دشواری در توجه به جزئیات است. این افراد ممکن است به نظر برسد که کم‌انرژی یا دچار “حواس‌پرتی” مزمن هستند، در حالی که در کودکان بیش‌فعالی نوع تکانشگری و رفتارهای بیش از حد فعال غالب است.
در بزرگسالان، علائم تکانشگری ممکن است کمتر دیده شده باشد، اما مشکلات توجه همچنان به طور قابل توجهی در مدیریت کار، زندگی روزانه و روابط اجتماعی آنها تأثیر می‌گذارد.
از سوی دیگر، برخی بزرگسالان نیز ممکن است به نوع ترکیبی (ADHD-C) مبتلا باشند که در آن علاوه بر مشکلات بی‌توجهی، نشانه‌هایی از تکانشگری و بی‌قراری فیزیکی نیز مشاهده می‌شود.
این افراد ممکن است با احساس نیاز به انجام فعالیت‌های سریع و بدون تأمل یا تصمیم‌گیری‌های عجولانه مواجه شوند.
با این حال، در بزرگسالی، رفتارهای تکانشی معمولاً به صورت هیجانی و غیر قابل پیش‌بینی بروز می‌کنند و کمتر به شکل فعالیت‌های حرکتی مشاهده می‌شوند.
این ترکیب علائم می‌تواند زندگی شغلی و شخصی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و نیاز به راهبردهای درمانی متناسب با شرایط فرد را افزایش دهد.
عوامل تشدید کننده اختلال بیش فعالی چیست؟
عوامل تشدید کننده اختلال بیش‌فعالی (ADHD) شامل عواملی است که می‌توانند علائم این اختلال را افزایش دهند یا مدیریت آن را دشوارتر کنند. این عوامل ممکن است محیطی، عاطفی یا مرتبط با سبک زندگی باشند.
- استرس و اضطراب
- مشکلات خواب
- تغذیه نامناسب
- عدم حمایت اجتماعی
- مصرف مواد مخدر و الکل
- محیط‌های نامنظم یا پراسترس
- استفاده بیش از حد از تکنولوژی و دستگاه‌های دیجیتال
مدیریت این عوامل می‌تواند به کاهش علائم بیش‌فعالی کمک کند. درمان و مشاوره تخصصی نیز در بهبود وضعیت افراد مبتلا به این اختلال تأثیرگذار است.
سخن پایانی
اختلال بیش‌فعالی (ADHD) یک وضعیت پیچیده و چند بعدی است که در افراد مختلف به شکل‌های گوناگون بروز می‌کند.
شناسایی انواع مختلف این اختلال، از جمله نوع بی‌توجهی، نوع تکانشگری-بیش‌فعالی و نوع ترکیبی، اهمیت زیادی دارد.
هر یک از این انواع ویژگی‌ها و چالش‌های خاص خود را دارند و درک دقیق آنها می‌تواند به تشخیص صحیح و درمان مؤثرتر کمک کند. آگاهی از علائم و نشانه‌های هر نوع، به ویژه در بزرگسالان، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و عملکرد روزمره آنها کمک کند.
در نهایت، درمان و مدیریت اختلال بیش‌فعالی نیازمند رویکردی جامع و چندجانبه است. استفاده از مشاوره روانشناسی، داروهای تجویز شده و تغییرات در سبک زندگی می‌تواند به فرد کمک کند تا با چالش‌های این اختلال به بهترین نحو کنار بیاید.
همچنین، حمایت خانواده و جامعه در این مسیر بسیار مهم است، زیرا احساس درک و همدلی می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس و کاهش استرس در افراد مبتلا به بیش‌فعالی کمک کند.
منبع: Healthline webmd, additudemag,