آیا تا به حال احساس کردهاید که در دنیایی زندگی میکنید که دیگران نمیبینند؟ دنیایی پر از صداهای مبهم، تصاویر عجیب و باورهایی که به نظر میرسد هیچ منطقی ندارند؟ این همان چیزی است که افراد مبتلا به انواع روان پریشی تجربه میکنند. روانپریشی، یک اختلال پیچیده و گاه ترسناک است که در آن مرز بین واقعیت و خیال محو میشود.
توهمات، هذیانها و اختلالات فکری، زندگی این افراد را به یک کابوس تبدیل میکنند. اما روانپریشی چیست و چه انواع مختلفی دارد؟
روانپریشی، مانند یک معمای پیچیده، سالها ذهن دانشمندان و پزشکان را به خود مشغول کرده است. از اسکیزوفرنی که شناختهشدهترین نوع آن است تا اختلالات روانپریشی ناشی از مواد مخدر، هر یک از این اختلالات، دنیایی از پیچیدگیها و چالشها را پیش روی ما قرار میدهند.
در این مطلب از کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه، به بررسی انواع روان پریشی، علائم آنها، علل احتمالی و روشهای درمانی خواهیم پرداخت. با شناخت بهتر این اختلالات، میتوانیم گامی مهم در جهت کمک به افراد مبتلا برداریم.
روان پریشی چیست؟
روانپریشی یک بیماری روانی است که باعث میشود افراد دنیای اطرافشان را به شکلی متفاوت از دیگران ببینند و بشنوند.
افرادی که به روانپریشی مبتلا هستند، ممکن است چیزهایی را ببینند یا بشنوند که وجود خارجی ندارند (توهم) یا باورهایی داشته باشند که با واقعیت مطابقت ندارند (هذیان).
این بیماری میتواند باعث شود فرد ارتباطش را با واقعیت از دست بدهد و در انجام کارهای روزمره با مشکل مواجه شود.
روانپریشی میتواند دلایلی از جمله مشکلات در عملکرد مغز، ژنتیک، و مصرف برخی مواد مختلفی داشته باشد. خوشبختانه با درمان مناسب، بسیاری از افراد مبتلا به روانپریشی میتوانند زندگی عادی و مستقلی داشته باشند.
به زبان سادهتر: روانپریشی مثل این است که یک عینک رنگی به چشم داشته باشیم که همه چیز را رنگارنگ و متفاوت نشان میدهد. این عینک باعث میشود چیزهایی را ببینیم یا بشنویم که دیگران نمیبینند و نمیشنوند.
برای اطلاعات بیشتر به مقاله روان پریشی چیست؟ مراجعه کنید.
انواع روان پریشی چیست؟
روانپریشی (Psychosis) حالتی است که در آن فرد از واقعیت دور میشود و ممکن است نشانههایی مانند توهم، هذیان و تفکر غیرمنطقی را تجربه کند.
انواع روان پریشی وجود دارد که شامل روانپریشی ناشی از اختلالات روانی، اختلالات پزشکی و مصرف مواد مخدر میشود.
هر نوع روانپریشی نیاز به تشخیص و درمان مناسب دارد تا فرد بتواند به حالت نرمال خود بازگردد در ادامه مطلب به انواع روان پریشی میپردازیم:
۱.اختلال روان پریشی مختصر
اختلال روانپریشی مختصر یکی از انواع روان پریشی است که به طور ناگهانی و در پاسخ به یک واقعه بسیار استرسزا رخ میدهد.
افراد مبتلا به این اختلال معمولاً دورهای از علائم روانپریشی را تجربه میکنند، که میتواند شامل توهمات، هذیانها و رفتارهای غیرمنطقی باشد.
این حالت ممکن است بهویژه پس از یک تجربه تراژیک مانند مرگ یکی از عزیزان، طلاق یا سایر فشارهای شدید روانی بروز کند.
مدت زمان این نوع اختلال معمولاً کوتاه است و علائم معمولاً در کمتر از یک ماه کاهش مییابند. بهبودی اغلب سریع و کامل است، و پس از آن فرد به وضعیت نرمال خود بازمیگردد.
با این حال، این اختلال میتواند تأثیرات عاطفی و روانی ماندگاری بر فرد داشته باشد و ممکن است نیاز به درمان و حمایت روانشناختی داشته باشد تا به فرد کمک کند با احساسات و چالشهای ناشی از رویداد استرسزا کنار بیاید.
علائم اختلال روانپریشی مختصر عبارتند از:
- توهمات (شنیداری یا دیداری)
- هذیانها
- رفتارهای غیرمنطقی یا بینظم
- اختلال در تفکر و تمرکز
- احساس جدایی از واقعیت
- تغییرات ناگهانی در خلق و خو
- اضطراب یا بیقراری
- اختلال در خواب و اشتها
۲. اختلال روانی ناشی از مصرف الکل یا مواد مخدر
این وضعیت روانپریشی ممکن است در نتیجه مصرف مواد مخدر یا حتی ترک ناگهانی آنها به وجود آید. مواد توهمزا، مانند LSD و برخی داروهای دیگر، میتوانند باعث بروز توهمات و هذیانگویی در فرد شوند و این حالت معمولاً با یک تجربه عاطفی شدید همراه است.
همچنین، مصرف کراک و دیگر مشتقات کوکائین نیز میتواند فرد را به حالت روانپریشی سوق دهد. حتی الکل نیز میتواند در این زمینه نقش داشته باشد؛ بهخصوص در مواقعی که فرد بهطور ناگهانی مصرف الکل را قطع میکند یا در دوزهای بالا از آن استفاده میکند.
این وضعیت نهتنها بر کیفیت زندگی فرد تأثیر میگذارد، بلکه میتواند باعث بروز مشکلات جدی در روابط اجتماعی، شغلی و حتی سلامت جسمی و روانی او شود.
- توهمات (حسی و دیداری)
- هذیانگویی
- اختلال در تفکر و قضاوت
- تغییرات در حالت روحی (افسردگی، اضطراب)
- ناتوانی در تشخیص واقعیت
- رفتارهای غیرمعمول و آشفته
- کاهش فعالیت اجتماعی
- اختلال در خواب
- کاهش تمایل به مراقبت از خود
۳. روان پریشی ارگانی
نوعی دیگر از روانپریشی که به آن روانپریشی ارگانی گفته میشود، نتیجه آسیب به سایر اندامهای بدن است. این نوع از اختلالات روانی ممکن است بهدلیل سکته مغزی، عفونتها، جراحات و یا مشکلات مشابه ایجاد شود.
در این شرایط، عملکرد مغز تحت تأثیر قرار میگیرد و فرد ممکن است علائم روانی جدی را تجربه کند. این وضعیت میتواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد و نیاز به توجه ویژه و درمان مناسب دارد تا بتواند به حالت نرمال خود بازگردد و با چالشهای زندگی بهتر کنار بیاید.
علائم روانپریشی ارگانی شامل موارد زیر است:
- اختلال در تفکر و قضاوت
- تغییرات در خلق و خو (افسردگی، اضطراب)
- اختلالات حافظه
- گیجی و عدم تمرکز
- توهمات و هذیانها
- کاهش توانایی در انجام فعالیتهای روزمره
- رفتارهای غیرعادی یا آشفته
- مشکلات خواب (بیخوابی یا خوابآلودگی)
- کاهش انگیزه و انرژی
- ناتوانی در تشخیص واقعیت
۴. روان پریشی پسا زایمانی
روانپریشی پسا زایمانی نوعی اختلال است که ممکن است در برخی از زنان پس از زایمان بروز کند. در هفتههای ابتدایی پس از زایمان، برخی افراد ممکن است علائم روانپریشی را تجربه کنند.
این وضعیت میتواند شامل ترکیبی از افسردگی، شیدایی (حالت سرخوشی) و نشانههای دیگر روانپریشی باشد.
خلقوخوی این افراد به طور چشمگیری متغیر است و ممکن است به سرعت از حالتهای خوشحالی به افسردگی یا اضطراب تغییر کند.
همچنین، بیقراری، اختلال در خواب و مشکلاتی در تمرکز نیز از دیگر نشانههای این نوع اختلال به شمار میآید. این وضعیت نهتنها بر سلامت روانی مادر تأثیر میگذارد، بلکه میتواند روابط او با نوزاد و سایر اعضای خانواده را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
بنابراین، شناسایی و درمان به موقع این علائم اهمیت زیادی دارد تا مادر بتواند به روند بهبودی خود ادامه دهد و به نقش مادریاش به بهترین شکل ممکن عمل کند.
علائم روانپریشی پسا زایمانی شامل موارد زیر است:
- تغییرات شدید در خلق و خو (افسردگی و شیدایی)
- بیقراری و اضطراب
- اختلالات خواب (بیخوابی یا خوابآلودگی)
- مشکل در تمرکز و توجه
- توهمات یا هذیانها
- احساس گناه یا بیارزشی
- احساس جدایی از واقعیت
- کاهش تمایل به مراقبت از نوزاد
- افزایش تحریکپذیری
- تغییرات در اشتها (افزایش یا کاهش)
۵. افسردگی شدید
افسردگی شدید یکی از انواع روان پریشی است که میتواند تأثیر عمیقی بر زندگی افراد داشته باشد. برخی از افرادی که به افسردگی شدید مبتلا هستند، در مراحل بحرانی این بیماری، ممکن است علائم روانپریشی را نیز تجربه کنند. این وضعیت میتواند به شکل توهمات، هذیانها و اختلال در تفکر نمایان شود.
علائم افسردگی شدید، مانند احساس غم و ناامیدی، کاهش انرژی، و ناتوانی در لذت بردن از فعالیتهای روزمره، در بسیاری از موارد با تغییرات شدید خلقوخو همراه است.
این تغییرات خلقی میتوانند شامل نوسانات ناگهانی از حالتهای افسردگی عمیق به احساسات شدید مانند خشم یا اضطراب باشند.
به همین دلیل، این اختلال نه تنها بر احساسات و افکار فرد تأثیر میگذارد، بلکه میتواند بر روابط اجتماعی و عملکرد روزمره او نیز تأثیر منفی بگذارد.
در نتیجه، شناسایی و درمان به موقع این نوع افسردگی بسیار حائز اهمیت است تا فرد بتواند به زندگی عادی خود بازگردد و کیفیت زندگیاش را بهبود بخشد.
علائم افسردگی شدید همراه با روانپریشی شامل موارد زیر است:
- احساس ناامیدی و غم عمیق
- کاهش انرژی و خستگی مفرط
- عدم توانایی در لذت بردن از فعالیتهای روزمره
- نوسانات شدید خلق و خو (از افسردگی به خشم یا اضطراب)
- توهمات (حسی و دیداری)
- هذیانها (باورهای نادرست و غیرواقعی)
- اختلال در تفکر و تمرکز
- خوابآلودگی یا بیخوابی
- تغییرات در اشتها (افزایش یا کاهش)
- احساس بیارزشی یا گناه زیاد
- احساس جدایی از واقعیت یا خود
- افزایش تحریکپذیری و اضطراب
۶. روانپریشی در اختلال دوقطبی
روانپریشی در اختلال دوقطبی یکی از انواع روان پریشی است که تأثیرات عمیقی بر خلقوخوی فرد دارد. افرادی که به اختلال دوقطبی مبتلا هستند، معمولاً دورههای متناوبی از خلقوخوی پایین (افسردگی) و خلقوخوی بالا (شیدایی) را تجربه میکنند.
در دورههای شیدایی، این افراد ممکن است علائم روانپریشی را نیز تجربه کنند. این علائم میتواند شامل توهمات و هذیانها باشد، که به معنای داشتن تصورات و باورهای غیرواقعی است.
بهطور کلی، این حالت میتواند زندگی روزمره فرد را بهطور قابل توجهی تحت تأثیر قرار دهد و نیاز به درمان و مدیریت صحیح دارد.
علائم روانپریشی در اختلال دوقطبی:
- توهمات حسی (شنیداری یا دیداری)
- هذیانهای غیرواقعی
- نوسانات خلقی شدید
- اختلال در تفکر و تمرکز
- رفتارهای غیرمعمول و تحریکپذیر
- احساس شیدایی یا خوشحالی غیرعادی
۷. اختلال هذیانی
اختلال هذیانی یکی دیگر از انواع روان پریشی است که در آن فرد به یک یا چند هذیان مبتلا میشود. هذیانها به معنای باورهای نادرست و ثابت هستند که ممکن است به واقعیت نزدیک باشند، اما در زندگی واقعی فرد وجود ندارند.
این باورهای غیرواقعی میتوانند شامل تفکر در مورد تحت تعقیب بودن، نقشه کشیدن برای دیگران، یا ابتلا به بیماریهای نادر باشد.
فرد مبتلا به اختلال هذیانی ممکن است به مدت حداقل یک ماه این باورها را با خود حمل کند و بر اساس آنها رفتار کند.
این اختلال نیز میتواند تأثیرات منفی بر زندگی فرد و روابط اجتماعی او داشته باشد و نیاز به درمان تخصصی دارد.
علائم اختلال هذیانی شامل موارد زیر است:
- هذیانهای نادرست (مانند تحت تعقیب بودن)
- باور به ابتلا به بیماری صعبالعلاج
- تفکر غیرواقعی درباره رفتار دیگران
- ناتوانی در پذیرش واقعیت
- تغییرات در رفتار بهدلیل هذیانها
- احساس تنهایی و انزوا
۸. اختلال اسکیزوافکتیو
اختلال اسکیزوافکتیو یکی از انواع روان پریشی است که در آن افراد همزمان علائم اسکیزوفرنی و اختلالات خلقی، مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی، را تجربه میکنند.
این نوع اختلال بهویژه به خاطر نوسانات خلقوخو مشخص میشود، که میتواند شامل افسردگی شدید یا حالات شیدایی باشد.
افراد مبتلا به این اختلال ممکن است علائمی مانند توهم، احساس پارانویا (ترس از اینکه دیگران به آنها آسیب میزنند) و هذیان (باورهای نادرست و غیرواقعی) را تجربه کنند.
عوامل ژنتیکی و تغییرات شیمیایی در مغز ممکن است به بروز این اختلال کمک کنند. بهطور کلی، اختلال اسکیزوافکتیو میتواند زندگی فرد را بهطور قابل توجهی تحت تأثیر قرار دهد و نیاز به درمان مناسب دارد.
علائم اختلال اسکیزوافکتیو شامل موارد زیر است:
- توهمات (شنیداری یا دیداری)
- هذیانهای غیرواقعی
- نوسانات شدید خلقی (افسردگی یا شیدایی)
- احساس پارانویا یا ترس از دیگران
- اختلال در تفکر و تمرکز
- تغییرات در خواب و اشتها
- کاهش علاقه به فعالیتهای روزمره
- مشکلات اجتماعی و ارتباطی
- احساس تنهایی و انزوا
- ناتوانی در مدیریت احساسات و رفتار
۹. انواع اختلال روان پریشی در در DSM-5
کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده، یک مرجع کامل برای طبقهبندی انواع مختلف اختلالات روانی است. در این کتاب، بخش ویژهای به اختلالات روانپریشی اختصاص داده شده است.
اختلالات روانپریشی شامل موارد زیر میشوند:
- اسکیزوفرنی: این اختلال با علائمی مانند توهم، هذیان، گفتار نامنظم و رفتارهای غیرعادی مشخص میشود.
- اختلال روانی مختصر: این اختلال، اپیزودهای کوتاهمدت از علائم روانپریشی است که کمتر از یک ماه طول میکشد.
- اختلال هذیانی: در این اختلال، فرد به شدت به باورهای غلط و بیاساس پایبند است.
- اختلال اسکیزوافکتیو: این اختلال ترکیبی از علائم افسردگی یا شیدایی و اسکیزوفرنی است.
- اختلال اسکیزوفرنی فرم: این اختلال، یک نوع نادر از اسکیزوفرنی است که با علائم خاص خود مشخص میشود.
- اختلال اسکیزوتایپی (شخصیت): این اختلال با الگوهای فکری و رفتاری عجیب و غریب مشخص میشود.
- اختلال روانپریشی ناشی از مواد/دارو: مصرف برخی مواد مخدر یا داروها میتواند باعث بروز علائم روانپریشی شود.
- اختلال روانپریشی ناشی از بیماری دیگر: برخی بیماریهای پزشکی مانند تومور مغز یا عفونت میتوانند باعث بروز علائم روانپریشی شوند.
توجه: این فهرست کامل نیست و انواع روان پریشی نیز ممکن است وجود داشته باشد. برای تشخیص دقیق و درمان مناسب، مراجعه به یک متخصص روانپزشک ضروری است.
چه چیزی باعث انواع روان پریشی می شود؟
روان پریشی، یک اختلال پیچیده است که دلایل مختلفی برای بروز آن ذکر شده است. عوامل زیستی، محیطی و وراثتی همگی در بروز این اختلال تأثیرگذار هستند.
عوامل زیستی شامل تغییرات در ساختار و عملکرد مغز، به ویژه در مناطقی که مسئول تفکر، احساسات و ادراک هستند، می شود. همچنین، اختلالات در انتقالدهندههای عصبی مانند دوپامین و سروتونین نیز با روان پریشی مرتبط هستند.
عوامل محیطی نیز می توانند نقش مهمی در بروز روان پریشی ایفا کنند. استرسهای شدید زندگی، تروماهای دوران کودکی، مصرف مواد مخدر و الکل، و برخی بیماریهای جسمی مانند عفونتها میتوانند خطر ابتلا به روان پریشی را افزایش دهند.
علاوه بر این، عوامل ژنتیکی نیز در بروز روان پریشی نقش دارند. مطالعات نشان دادهاند که افرادی که سابقه خانوادگی روان پریشی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این اختلال هستند.
مهم است توجه داشته باشید که انواع روان پریشی یک بیماری پیچیده است و دلایل بروز آن در هر فرد ممکن است متفاوت باشد. روانپزشکان برای تشخیص دقیق و تعیین بهترین روش درمان، عوامل مختلفی را در نظر میگیرند.
چه افرادی بیشتر به روان پریشی مبتلا می شوند؟
برخی از افراد بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به انواع روان پریشی قرار دارند. موارد زیر به دلیل شرایط خاصشان، ریسک بالاتری برای ابتلا به این اختلالات دارند:
- بیماری آلزایمر و دیگر اشکال زوال عقل
- مشکلات ناشی از اختلالات هورمونی مانند بیماری آدیسون و سندرم کوشینگ
- اختلالات تیروئید (پرکاری یا کمکاری)
- عفونتهای مغز یا نخاع (آنسفالیت یا مننژیت)
- لوپوس
- بیماری لایم
- اسکلروز چندگانه
- زایمان
- سکته مغزی و دیگر بیماریهای عصبی مرتبط با مغز.
- کمبود ویتامین B۱ و ویتامین B۱۲
- سوءمصرف الکل یا داروهای تجویزی
- سابقه صدمات شدید مغزی (مانند ضربهمغزی)
- تجربه سطح بالایی از استرس و اضطراب
درمان روان پریشی چیست؟
درمان انواع روان پریشی به عوامل مختلفی مانند علت بروز آن، نوع اختلال و شدت علائم بستگی دارد. در بسیاری از موارد، داروهای روانپزشکی به عنوان بخشی از درمان مورد استفاده قرار میگیرند.
علاوه بر دارو درمانی، رواندرمانی نیز بسیار مهم است و میتواند بهتنهایی یا به همراه داروها انجام شود. یکی از روشهای مؤثر در این زمینه، درمان شناختی رفتاری (CBT) است که به افراد کمک میکند تا شرایط سلامت روانی که منجر به بروز روانپریشی یا تشدید آن شدهاند را مدیریت کنند.
در مواردی که علائم بسیار شدید باشند و خطر آسیب به خود یا دیگران وجود داشته باشد، روانپزشک ممکن است تصمیم به بستری شدن در بیمارستان بگیرد.
همچنین، بسیاری از افراد به دلیل شرایط دیگری مانند اختلالات مصرف الکل، مصرف مواد و اختلالات شخصیت، دچار روانپریشی میشوند.
درمان این اختلالات و حمایت از افراد در زمینههای اجتماعی، شغلی و خانوادگی میتواند به کاهش تأثیر روانپریشی و علائم مرتبط با آن کمک کند.
علاوه بر این، درمانهای گروهی و اجتماعی میتوانند نقش مهمی در بهبود عملکرد افراد مبتلا به روانپریشی ایفا کنند، بهویژه برای کسانی که دچار انزوای اجتماعی شدهاند.
سخن پایانی
اختلالات روانپریشی یا سایکوز از جمله اختلالات مرتبط با سلامت روان هستند که ممکن است در افرادی با اسکیزوفرنی یا سایر اختلالات سلامت روان، از جمله افسردگی شدید، بروز کنند.
این اختلال میتواند تأثیر منفی زیادی بر فرد و اطرافیان او داشته باشد، اما در صورت تشخیص دقیق و بهموقع، قابل درمان است. درمان این اختلال معمولاً شامل ترکیبی از داروها، روشهای درمانی و تغییرات در سبک زندگی است.
اگر نشانههای روانپریشی را مشاهده کردید، بهتر است به یک متخصص روانشناسی یا روانپزشک مراجعه کنید تا ارزیابیهای لازم در این زمینه انجام شود.
در صورتی که امکان مراجعه حضوری ندارید، میتوانید از خدمات غیرحضوری کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه برای مشاوره آنلاین روانشناسی یا ویزیت آنلاین روان شناس استفاده کنید.
منبع: