آیا تا به حال احساس کرده‌اید که افکار ناخواسته و تکراری ذهنتان را اشغال می‌کنند و مجبورید اعمال خاصی را برای کاهش اضطراب خود انجام دهید؟ اگر پاسخ شما مثبت است، ممکن است با یکی از انواع وسواس (OCD) مبتلا باشید. اختلال وسواس فکری- جبری، یک اختلال اضطرابی است که با افکار وسواسی و رفتارهای اجباری مشخص می‌شود.
وسواس‌ها افکار، تصاویر یا تکانه‌های مزاحم و تکراری هستند که فرد نمی‌تواند آنها را از ذهن خود دور کند. رفتارهای اجباری، اعمال تکراری هستند که فرد برای کاهش اضطراب ناشی از وسواس‌ها انجام می‌دهد.
در این مطلب از کلینیک اضطراب و افسردگی جوانه، به بررسی انواع وسواس فکری- جبری و تأثیر آنها بر زندگی روزمره افراد مبتلا خواهیم پرداخت.با شناخت بهتر انواع وسواس، می‌توانیم راه‌های مؤثرتری برای مدیریت و درمان این اختلال پیدا کنیم.
در ادامه، با انواع مختلف وسواس از جمله وسواس آلودگی، وسواس چک کردن، وسواس ترتیب و نظم و… آشنا خواهیم شد. همچنین، به روش‌های درمان این اختلال خواهیم پرداخت.
وسواس فکری- جبری (OCD) چیست؟
وسواس فکری-جبری (OCD) یک اختلال روانی است که باعث می‌شود فرد افکار ناخواسته و تکراری (وسواس فکری) و رفتارهای اجباری (وسواس عملی) را تجربه کند. این افکار و رفتارها معمولاً باعث اضطراب و ناراحتی زیادی می‌شوند و فرد احساس می‌کند که مجبور است آنها را انجام دهد تا احساس آرامش کند.
به زبان ساده‌تر: تصور کنید مدام نگران این هستید که دست‌هایتان آلوده باشد و مجبور باشید ساعت‌ها آنها را بشویید تا احساس پاکیزگی کنید. یا اینکه مدام نگران این هستید که اتفاق بدی برای عزیزانتان بیفتد و مجبور شوید به طور دائم آنها را چک کنید. این نوع افکار و رفتارهای تکراری، نشانه‌هایی از اختلال وسواس فکری-جبری هستند.
افکار وسواسی معمولاً ترسناک، ناخوشایند و غیر منطقی هستند. این افکار می‌توانند درباره آلودگی، آسیب رساندن به دیگران یا خود، ترتیب و تقارن، دین و مذهب، یا هر چیز دیگری باشند.
رفتارهای اجباری نیز برای کاهش اضطراب ناشی از افکار وسواسی انجام می‌شوند. این رفتارها می‌توانند شامل شستن مکرر دست‌ها، چک کردن مکرر قفل‌ها، مرتب کردن اجسام به صورت خاص، شمارش کردن، یا انجام اعمال تکراری دیگر باشند. برای اطلاعات بیشتر به مقاله وسواس چیست؟ مراجعه کنید.
انواع وسواس و روش های درمانی آن را بشناسید!
وسواس‌ها طیف گسترده‌ای از افکار و رفتارهای تکراری و ناخواسته را در بر می‌گیرند که فراتر از تصورات رایج درباره شستن بیش از حد دست‌ها یا مرتب کردن وسواس‌گونه اشیاء است.
اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) که بسیاری آن را با نظم و تمیزی گره می‌زنند، در واقع طیف وسیعی از وسواس‌ها را شامل می‌شود. این وسواس‌ها می‌توانند در هر فردی، در هر موضوعی و به اشکال مختلف بروز کنند.
به عنوان مثال، فردی ممکن است دچار وسواس آلودگی ذهنی شود و به طور مداوم نگران آلوده شدن به بیماری‌های خطرناک باشد، حتی اگر هیچ دلیل منطقی برای این نگرانی وجود نداشته باشد.
همچنین فرد دیگری ممکن است به وسواس چک کردن مبتلا باشد و مجبور شود بارها و بارها قفل در را چک کند تا مطمئن شود که به درستی بسته شده است.
وسواس نظم و تقارن نیز یکی دیگر از انواع وسواس است که در آن فرد نیاز شدیدی به قرار دادن اشیاء به ترتیب خاص و ایجاد تقارن کامل دارد.
علاوه بر این، وسواس‌ها می‌توانند بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد از جمله روابط شخصی، کار و تحصیل تأثیر بگذارند.
به عنوان مثال، فردی که درگیر وسواس در روابط است، ممکن است به طور مداوم نگران خیانت شریک زندگی خود باشد و این نگرانی باعث ایجاد تنش و فاصله در رابطه شود. در ادامه مطلب به انواع وسواس را برای شما توضیح می‌دهیم پس تا انتهای مطلب با ما همراه باشید:
استرس چگونه می‌تواند مفید باشد؟
۱. وسواس شستشو و پاکیزگی
وسواس شستشو و پاکیزگی یکی از شایع‌ترین انواع وسواس فکری – عملی است. افراد مبتلا به این نوع وسواس، نگرانی شدید از آلودگی و میکروب‌ها دارند و به طور مکرر دست‌ها یا محیط اطراف خود را تمیز می‌کنند.
این عمل تا جایی پیش می‌رود که ممکن است فرد دچار خونریزی یا آسیب پوستی شود. برای مثال، در وسواس شستن دست، فرد فکر می‌کند که اگر دست‌ها یا وسایل خاصی را به تعداد دفعات ذهنی خود نشسته باشند، به طور حتم به میکروب یا بیماری خاصی دچار خواهند شد.
این ترس ذهنی از آلوده شدن و یا آلوده کردن دیگران منجر به ایجاد افکاری خواهد شد که بیماران را مجبور به تکرار و افزایش دفعات شستشو می‌نماید
۲. وسواس کندن مو
این نوع وسواس با کندن موهای سر، ابرو یا مژه مشخص می‌شود و ممکن است منجر به کچلی موضعی یا عمومی شود. این اختلال به نام تریکوتیلومانیا نیز شناخته می‌شود
۳. وسواس فکری
وسواس فکری یکی از انواع وسواس است که شامل افکار و تصاویری است که مرتباً در ذهن فرد تکرار شده و زندگی او را مختل می‌کند. این افکار معمولاً مزاحم و عجیب هستند، مانند نگرانی‌های طولانی‌مدت در مورد یک بیماری یا نگرانی درباره اتفاقات وحشتناکی که ممکن است برای عزیزان رخ دهد.
افراد مبتلا به وسواس فکری دائماً مورد هجوم یک فکر استرس‌زا و ناخوشایند قرار می‌گیرند و در نتیجه رنج ناشی از این فکر و ناتوانی را احساس می‌کنند. این افکار می‌توانند شامل ترس از صدمه رساندن به خود یا دیگران، ترس از بیماری‌ها، یا نگرانی‌های بی‌پایان در مورد مسائل مختلف باشند.
۴. وسواس عملی
وسواس عملی شامل رفتارهای اجباری است که فرد برای کاهش درد و رنج افکار وسواسی انجام می‌دهد. این رفتارهای اجباری ممکن است شامل شستن مکرر دست‌ها، چک کردن مداوم قفل در، یا مرتب کردن وسایل باشد. این رفتارهای تکراری معمولاً هیچ ارتباط منطقی با افکار وسواسی ندارند، اما فرد احساس می‌کند که باید آنها را انجام دهد تا از وقوع اتفاقات ناگوار جلوگیری کند.
رفتارهای اجباری در وسواس عملی می‌توانند بسیار متنوع باشند. برای مثال، فرد ممکن است مجبور باشد که هر روز ساعت‌ها به تمیز کردن خانه بپردازد یا وسایل خود را به دقت مرتب کند تا احساس امنیت و آرامش داشته باشد.
۵. وسواس تقارن
وسواس تقارن یکی از شایع‌ترین انواع وسواس است که در آن فرد دائماً به فکر مرتب بودن و قرینه بودن وسایل اطراف خود است. این افراد ممکن است ساعت‌ها وقت خود را صرف تنظیم و مرتب کردن وسایل کنند تا احساس کنند همه چیز در جای درست خود قرار دارد.
افراد مبتلا به وسواس تقارن ممکن است در جلسات درمان نیز این رفتار را نشان دهند. برای مثال، ممکن است ناگهان بلند شوند و گلدان‌های داخل اتاق را مرتب کنند تا مطمئن شوند همه چیز در یک راستا قرار دارد.
۶. وسواس جنسی
وسواس جنسی با کمال‌طلبی رابطه مستقیمی دارد. افراد مبتلا به این نوع وسواس ممکن است فکر کنند که شریک احساسی آنها باید بتواند انتظارات آنها را برآورده کند. اگر شریک نتواند این انتظارات را برآورده کند، روابط عاطفی و جنسی آنها صدمه خواهد خورد.
این افراد ممکن است دائماً به فکر این باشند که آیا شریک آنها به اندازه کافی برای آنها تلاش می‌کند یا خیر. این افکار می‌توانند روابط آنها را تحت تأثیر قرار دهند و باعث ایجاد تنش‌های عاطفی شوند.
۷. وسواس مذهبی
وسواس مذهبی یکی از انواع وسواس است که در افراد مذهبی رخ می‌دهد که ممکن است از حضور در مجالس شادی خودداری کنند؛ زیرا فکر می‌کنند که گناهکار خواهند شد. آنها ممکن است به ذکر و یا توبه کردن بپردازند اگر به اسامی پیامبران و امامان توهین شود.
این افراد ممکن است دائماً به فکر گناهان خود باشند و تلاش کنند تا با انجام رفتارهای مذهبی، خود را پاک کنند. این افکار و رفتارهای اجباری می‌توانند زندگی روزمره آنها را تحت تأثیر قرار دهند.
۸. وسواس تکرار
وسواس تکرار شامل یک سری افکار تکراری و تصاویر تصادفی است که ناخواسته در ذهن انسان تکرار می‌شود و باعث اختلال در روند زندگی افراد می‌گردد. این افکار ممکن است شامل نگرانی‌های بی‌پایان در مورد مسائل مختلف باشد.
افراد مبتلا به وسواس تکرار ممکن است دائماً به فکر یک موضوع خاص باشند و نتوانند از آن خارج شوند. این افکار تکراری می‌توانند آنها را از انجام کارهای روزمره خود بازدارند.
۹. وسواس آسیب رساندن
وسواس آسیب رساندن شامل ترس از داشتن افکار یا رفتارهای خودکشی یا خشونت‌آمیز است. افراد مبتلا به این نوع وسواس ممکن است دائماً به فکر آسیب رساندن به خود یا دیگران باشند و تلاش کنند تا از این افکار اجتناب کنند.
این افراد ممکن است خود را به‌خاطرداشتن این افکار تنبیه کنند یا به دنبال شواهدی برای اطمینان از اینکه پدوفیل نیستند، باشند. این افکار می‌توانند بسیار آزاردهنده باشند و زندگی روزمره آنها را تحت تأثیر قرار دهند.
۱۰. وسواس احتکار
وسواس احتکار یکی از انواع وسواس است که در کودکان و بزرگسالان رخ می‌دهد که افراد دائماً به جمع‌آوری و نگهداری وسایل مختلف می‌پردازند. این افراد ممکن است نتوانند وسایل خود را دور بیندازند و دائماً به فکر جمع‌آوری بیشتر باشند.
این رفتار می‌تواند اختلالات جدی در زندگی روزمره فرد شود و باعث ایجاد مشکلات در روابط اجتماعی و خانوادگی شود.
۱۱. وسواس در لباس پوشیدن
وسواس در لباس پوشیدن شامل رفتارهای اجباری در مورد لباس است. افراد مبتلا به این نوع وسواس ممکن است دائماً به فکر لباس‌های خود باشند و تلاش کنند تا لباس‌های خود را به دقت انتخاب کنند.
این افراد ممکن است ساعت‌ها وقت خود را صرف انتخاب لباس بپردازند و دائماً به فکر این باشند که آیا لباس‌های آنها مناسب است یا خیر.
۱۲. وسواس تمیزی
وسواس تمیزی شامل رفتارهای اجباری در مورد تمیز کردن است. افراد مبتلا به این نوع وسواس ممکن است دائماً به فکر تمیز کردن باشند و تلاش کنند تا همه چیز را تمیز کنند.
این افراد ممکن است ساعت‌ها وقت خود را صرف تمیز کردن بپردازند و دائماً به فکر این باشند که آیا همه چیز تمیز است یا خیر.
۱۳. وسواس مسئولیت
وسواس مسئولیت شامل ترس از آسیب رساندن به خود یا دیگران است. افراد مبتلا به این نوع وسواس ممکن است دائماً به فکر این باشند که آیا آنها مسئول یک اتفاق هستند یا خیر و تلاش کنند تا از وقوع اتفاقات ناگوار جلوگیری کنند.
این افراد ممکن است رفتارهای اجباری متعددی انجام دهند تا مطمئن شوند که همه چیز در جای درست خود قرار دارد و هیچ اتفاق ناگواری رخ نخواهد داد.
حمایت از افراد مبتلا به وسواس
حمایت از افراد مبتلا به وسواس فکری عملی (OCD) نقش حیاتی در بهبود شرایط آنها دارد. خانواده و دوستان می‌توانند با درک و حمایت خود کمک کنند تا فرد مبتلا احساس تنها بودن نکند. آنها می‌توانند با همراهی فرد در جلسات درمان و تشویق او برای پیگیری درمان، کمک شایانی کنند.
همچنین، آگاهی از علائم و نشانه‌های وسواس و درک اینکه این بیماری یک اختلال روانی است و نه یک ضعف شخصیتی، می‌تواند به فرد مبتلا کمک کند تا احساس شرم و گناه را کاهش دهد. خانواده و دوستان همچنین می‌توانند با ایجاد یک محیط حمایتگر و بدون قضاوت، به فرد مبتلا کمک کنند تا در روند درمان پیشرفت کند.
روش‌های درمانی
درمان وسواس فکری عملی معمولاً با ترکیبی از روش‌های مختلف انجام می‌شود. یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی، درمان شناختی رفتاری (CBT) است که شامل تکنیک‌های خاصی مانند مواجهه و جلوگیری از پاسخ (ERP) می‌شود. در این روش، فرد مبتلا با کمک درمانگر، با افکار و موقعیت‌های ترس‌آور مواجه شده و از انجام رفتارهای اجباری خودداری می‌کند. این روش می‌تواند به کاهش شدت افکار وسواسی و رفتارهای اجباری کمک کند.
همچنین، دارو درمانی می‌تواند به عنوان مکمل درمان شناختی رفتاری استفاده شود. داروهای ضد افسردگی، به ویژه داروهای مهارکننده انتخابی باز جذب سروتونین (SSRI)، می‌توانند در کاهش علائم وسواس فکری عملی مؤثر باشند.
علاوه بر این، روش‌های جدید مانند نوروفیدبک و تحریک مغناطیسی (TMS) نیز می‌توانند در برخی موارد استفاده شوند.در کنار این روش‌ها، حمایت‌های خانگی و تغییرات سبک زندگی نیز می‌توانند کمک‌کننده باشند.
برای مثال، انجام فعالیت‌های ورزشی، مصرف رژیم غذایی سالم، و استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن می‌توانند به کاهش علائم وسواس کمک کنند.
سخن پایانی
انواع وسواس که در بالا ذکر شد، تنها بخشی از طیف وسیعی از رفتارهای وسواسی هستند. اگر رفتاری در بین آنها دیده نشده است، دلیل بر این نیست که آن رفتار جزء اختلال وسواس فکری عملی (OCD) نباشد.
بنابراین، اگر شما هم عادت یا رفتاری دارید که بر امور روزانه و روابط اجتماعی‌تان تأثیر گذاشته و از وجود آن ناراحت هستید، توصیه می‌کنیم که حتماً با یک پزشک متخصص یا روانپزشک مشورت کنید.
مشورت با یک متخصص می‌تواند در برطرف کردن این مشکلات و بهبود کیفیت زندگی شما کمک شایانی کند.
برای مثال، می‌توانید به کلینیک‌های تخصصی مانند کلینیک اضطراب و افسردگی جوانه مراجعه کنید تا از خدمات تخصصی و حرفه‌ای در زمینه درمان اختلالات روانی بهره‌مند شوید. با مراجعه به یک پزشک متخصص، می‌توانید به درک بهتر از مشکل خود برسید و راهکارهای مناسب برای درمان آن را دریافت کنید.