بیش فعالی یکی از چالشهایی است که امروزه بسیاری از والدین و معلمان با آن روبهرو هستند. کودکان و نوجوانانی که دچار این وضعیت میشوند، اغلب با انرژی زیادی که قابل کنترل نیست و تمرکز محدودی که انجام کارهای روزمره را سخت میکند، شناخته میشوند. اما بیش فعالی چیست؟ این اختلال که به نام اختلال کمتوجهی-بیش فعالی (ADHD) نیز شناخته میشود، یک وضعیت عصبیرفتاری است که بر توانایی فرد در تمرکز، توجه و کنترل رفتار تأثیر میگذارد.
در این مطلب از کلینیک روان شناسی و مشاوره جوانه به بررسی علائم، انواع، تشخیص وروش های درمان بیش فعالی خواهیم پرداخت تا بهتر بتوانید این پدیده را درک کنید و با آن برخورد مناسبتری داشته باشید.
بیش فعالی (ADHD) چیست؟
بیش فعالی چیست؟ بیش فعالی یا ADHD یک اختلال عصبی است که باعث میشود فرد بیش از حد فعال باشد، تمرکزش را از دست بدهد و اغلب بیقرار باشد.
تصور کنید ذهنتان یک تلویزیون با هزار کانال است که همزمان همه آنها روشن هستند و شما نمیتوانید روی یک کانال خاص تمرکز کنید. یا مثل این است که سوار یک قطار سریعالسیر شدهاید که نمیتوانید آن را متوقف کنید و مدام در حال حرکت هستید.
کودک مبتلا به بیش فعالی ممکن است در کلاس درس مدام بلند شود، با همکلاسیهایش بازی کند، به سؤالات معلم پاسخ ندهد و تکالیفش را ناقص انجام دهد.
یک بزرگسال مبتلا به بیش فعالی ممکن است در حفظ شغلش مشکل داشته باشد، روابط بینفردی پیچیدهای داشته باشد و در انجام کارهای روزمره با مشکل مواجه شود. به طور خلاصه، بیش فعالی مثل این است که مغزتان با سرعت خیلی زیاد کار میکند و شما نمیتوانید آن را کنترل کنید.
انواع بیش فعالی چیست؟
اختلال ADHD بر اساس نوع علائم و نشانهها به سه دسته تقسیم میشود:
۱. نوع کمتوجه
افرادی که به این نوع از بیش فعالی دچار هستند، بیشتر با مشکل تمرکز و توجه روبهرو میشوند. یعنی انجام دادن کارهایی که نیاز به دقت و تمرکز دارند برایشان سخت است.
مثلاً نمیتوانند یک کار را تا پایان ادامه دهند یا دستورالعملهای ساده را به خوبی دنبال کنند. برخلاف سایر دیگر بیشفعالی، این افراد کمتر نشانههای بیقراری و رفتارهای ناگهانی را از خود نشان میدهند. معمولاً این نوع از بیش فعالی در دختران بیشتر دیده میشود.
۲. نوع بیشفعال-تکانشی
افرادی که این نوع از بیش فعالی را دارند، علاوه بر مشکلات جزئی در توجه، بیشتر از بیقراری و انرژی زیاد رنج میبرند. آنها نمیتوانند آرام یک جا بنشینند و همیشه در حال حرکت و فعالیت هستند.
همچنین ممکن است بدون فکر کردن به عواقب کارها، به طور ناگهانی رفتار کنند یا حرف دیگران را قطع کنند. این نوع بیش فعالی بیشتر در رفتارهای فیزیکی و گفتاری فرد نمود پیدا میکند.
۳. نوع ترکیبی بیش فعالی چیست؟
اکثر افراد مبتلا به بیش فعالی ، ترکیبی از دو نوع کمتوجهی و بیشفعالی-تکانشی را دارند. یعنی هم در تمرکز کردن مشکل دارند و هم رفتارهای بیقراری و تکانشی از خود نشان میدهند. این نوع از بیش فعالی رایجترین شکل آن است و نیاز به مدیریت همهجانبه دارد.
علائم و نشانههای بیش فعالی نوع کم توجه
علائم و نشانههای بیش فعالی نوع کم توجه شامل موارد زیر است:
- ناتوانی در تمرکز بر جزئیات
- اشتباهات مکرر به دلیل بیدقتی
- مشکل در دنبال کردن دستورالعملها
- ناتوانی در اتمام کارها
- بینظمی در انجام وظایف
- حواسپرتی زیاد
- فراموشکاری در کارهای روزمره
- مشکل در گوش دادن به دیگران
- اجتناب از فعالیتهایی که نیاز به تمرکز دارند
علائم و نشانههای نوع بیشفعال-تکانشی
علائم و نشانههای نوع بیشفعال-تکانشی شامل موارد زیر است:
- بیقراری و ناتوانی در یک جا نشستن
- انرژی زیاد و فعالیت مداوم
- صحبت کردن زیاد
- قطع کردن صحبت دیگران
- انجام کارها به صورت ناگهانی و بدون فکر
- ناتوانی در انتظار کشیدن نوبت
- دخالت کردن در کار دیگران
علائم و نشانههای نوع ترکیبی
علائم و نشانههای نوع ترکیبی شامل موارد زیر است:
- ناتوانی در تمرکز و توجه کافی
- تکمیل نکردن وظایف
- فراموش کردن جزئیات
- بیقراری و ناتوانی در آرام نشستن
- قطع کردن صحبت دیگران
- صحبت کردن زیاد
- انجام دادن کارها بدون فکر کردن به عواقب
- گم کردن وسایل مورد نیاز
- اشتباهات مکرر در کارها به دلیل بیدقتی
- ناتوانی در پیروی از دستورالعملها
علائم بیش فعالی در دوران بزرگسالی به چه صورت است؟
نشانههای بیشفعالی در بزرگسالان میتواند به شکلهای مختلف بروز پیدا کند. برخی از نشانههای رایج در بزرگسالان شامل موارد زیر است:
- اضطراب و استرس شدید: بیشفعالی میتواند به افزایش سطح استرس و اضطراب منجر شود.
- مشکلات در مدیریت زمان: افراد مبتلا به بیشفعالی ممکن است در برنامهریزی و کنترل زمان مشکل داشته باشند.
- فعالیت بیش از حد: این افراد ممکن است بیش از اندازه درگیر فعالیتهای مختلف شوند که به خستگی و استرس منجر میشود.
- کاهش تمرکز: مشکلات در تمرکز و توجه به وظایف و کارهای روزمره یکی از نشانههای بارز بیشفعالی است.
- عدم توجه به خودمراقبتی: این افراد ممکن است به سلامت شخصی خود مانند خواب کافی، تغذیه مناسب و ورزش منظم توجه کافی نداشته باشند.
- افزایش خشونت و تحریکپذیری: بیشفعالی ممکن است به تشدید رفتارهای خشمگین و تنشآفرین در بزرگسالان منجر شود.
توجه به این علائم و در صورت لزوم مشورت با متخصصان میتواند به شناسایی و مدیریت بهتر بیشفعالی کمک کند.
عوارض بیش فعالی چیست؟
اختلال ADHD میتواند به مشکلات متعددی منجر شود:
- عملکرد نامناسب در مدرسه یا محیط کاری
- مصرف الکل یا مواد مخدر
- تصادفات مکرر یا سایر حوادث
- روابط پرتنش
- سلامت ذهنی و جسمی ضعیف
اگرچه ADHD بهطور مستقیم باعث ایجاد مشکلات دیگر در سلامت روان نمیشود، اما ممکن است برخی اختلالات همراه با آن بروز کنند. این اختلالات شامل موارد زیر هستند:
- اختلالات خلقی: افرادی که به ADHD مبتلا هستند، ممکن است افسردگی، اختلال دوقطبی یا سایر اختلالات خلقی را تجربه کنند. اگرچه این مسائل به طور مستقیم به ADHD مرتبط نیستند، اما ناکامیها و دشواریهای ناشی از این اختلال میتوانند موجب تشدید افسردگی شوند.
- اختلالات اضطرابی: اضطراب نیز در افراد مبتلا به ADHD رایج است و میتواند به نگرانی، عصبانیت و نشانههای دیگری منجر شود.
- اختلالات شخصیتی: افراد با ADHD ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به اختلالات شخصیتی مانند اختلال شخصیت مرزی یا اختلال شخصیت ضداجتماعی باشند.
- ناتوانی در یادگیری: کسانی که ADHD دارند ممکن است در امتحانات یا یادگیری دچار مشکلات شوند و نمرات پایینتری کسب کنند.
چه چیزی باعث ابتلا به بیش فعالی می شود؟ (علت بروز ADHD)
این اختلال در بین کودکان بسیار رایج است و حتی ممکن است در بزرگسالان هم دیده شود. با این حال، دانشمندان هنوز دلیل اصلی ایجاد آن را به طور دقیق نمیدانند.
متخصصان معتقدند که علاوه بر عوامل محیطی و ژنتیکی، عوامل عصبی هم میتوانند باعث بروز ADHD شوند. تحقیقات نشان میدهد که کاهش دوپامین، که یک ماده شیمیایی مهم برای انتقال سیگنالهای عصبی در مغز است، نقش مهمی در بروز این اختلال دارد.
دوپامین به عملکرد طبیعی مغز و واکنشهای عاطفی کمک میکند. همچنین، یکی از بخشهای مهم مغز به نام قشر خاکستری که در کنترل رفتارها و عملکردهایی مثل تصمیمگیری، گفتار و حرکات عضلانی نقش دارد، در افراد مبتلا به ADHD حجم کمتری نسبت به دیگران دارد.
عوامل خطر ابتلا به بیش فعالی چیست؟
مهمترین عواملی که میتوانند در ایجاد اختلال کمتوجهی-بیشفعالی نقش داشته باشند، عبارتند از:
- ژنتیک
- سیگار کشیدن، مصرف مواد مخدر و الکل در دوران بارداری
- قرار گرفتن در معرض آلایندههای محیطی مثل سرب و سموم دفع آفات
- تولد نوزاد نارس با وزن پایین تر از حد معمول
- آسیبهای مغزی در دوران جنینی یا اوایل نوزادی
روش های تشخیص بیش فعالی چیست؟
اما برای پاسخ به این سوال که روشهای تشخیص بیش فعالی چیست میتوان گفت که برای تشخیص ADHD، هیچ آزمایش خاصی وجود ندارد که بتواند بهطور قطعی ابتلای شما یا فرزندتان را تأیید کند. تشخیص این اختلال معمولاً از طریق ارزیابی علائم بیشفعالی در شش ماه گذشته توسط یک متخصص سلامت روان انجام میشود.
از جمله روشهایی که در این فرآیند به کار گرفته میشود، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- معاینه بدنی
- جمعآوری اطلاعات از سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی
- انجام تستهای روانشناختی برای بررسی علائم
- ارزیابی دیگر وضعیتهایی که ممکن است علائم مشابه ADHD را نشان دهند
برخی از مشکلات پزشکی میتوانند علائم مشابه با ADHD داشته باشند، از جمله:
- اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب، یا ناتوانیهای یادگیری
- مشکلاتی که روی تفکر یا رفتار تأثیر میگذارند مثل اختلالات رشد، تشنج، بیماری تیروئید، مشکلات خواب، آسیب مغزی، یا قند خون پایین
- سوءمصرف الکل یا مواد مخدر
برای تشخیص دقیق ADHD، مهم است که متخصص سلامت روان به دقت علائم و نشانهها را ارزیابی کند و مطمئن شود که مشکلات دیگر سلامت روان یا پزشکی در پس این علائم نیستند. این ارزیابی شامل گفتگو با شما و والدین یا معلمان فرزندتان است تا اطلاعات بیشتری درباره رفتارها و عملکرد روزمرهاش جمعآوری کند.
علاوه بر این، متخصص ممکن است از مقیاسهای استاندارد ارزیابی استفاده کند تا به شناسایی دقیقتر مشکلات کمک کند. این مقیاسها معمولاً شامل پرسشنامههایی هستند که بهطور خاص برای شناسایی علائم ADHD طراحی شدهاند.
در نهایت، فرآیند تشخیص ADHD یک کار پیچیده است و نیاز به همکاری نزدیک میان بیمار، خانواده و متخصصین سلامت روان دارد تا بهترین نتیجه ممکن حاصل شود و راهکارهای مناسب برای مدیریت این اختلال ارائه گردد.
تفاوت بیشفعالی در کودکان و بزرگسالان چیست؟
تفاوت بیشفعالی در کودکان و بزرگسالان براساس علائم و تاثیر زندگی باهم بررسی می کنیم:
تفاوت در بروز علائم بیش فعالی چیست؟
- کودکان: در کودکان، علائم بیشفعالی بیشتر به صورت فعالیت بیش از حد، بیقراری، عدم توجه و کنترل ضعیف رفتارهای ناگهانی دیده میشود. آنها ممکن است نتوانند در یک جا آرام بمانند، زیاد صحبت کنند، در کار دیگران دخالت کنند و رفتارهای بدون فکر انجام دهند.
- بزرگسالان: در بزرگسالان، علائم بیشفعالی اغلب ظریفتر است و به شکل مشکلات تمرکز، فراموشکاری، ضعف در سازماندهی، بیقراری و کمتحملی ظاهر میشود. آنها ممکن است در محل کار یا تحصیل دچار مشکل شوند، روابطشان به خطر بیفتد و در مدیریت زمان دچار چالش شوند.
تفاوت در تأثیر بر زندگی در بیش فعالی چیست؟
- کودکان: بیشفعالی میتواند باعث مشکلات در تحصیل، ارتباطات اجتماعی و کاهش اعتماد به نفس کودکان شود. همچنین ممکن است به رفتارهای ناهنجار در خانه و مدرسه منجر گردد.
- بزرگسالان:در بزرگسالان، بیشفعالی میتواند تاثیرات منفی بر روی شغل، روابط شخصی و سلامت روان آنها داشته باشد و حتی به مشکلاتی در زمینههای دیگر زندگی منجر شود.
درمان بیش فعالی چیست؟
هدف از درمان اختلال ADHD این است که خشم و رفتارهای ناهنجار فرد کنترل شود تا بتواند بهتر و راحتتر با دیگران ارتباط برقرار کند. برنامه درمانی برای این اختلال معمولاً شامل موارد زیر است:
- رواندرمانی
- دارودرمانی به منظور افزایش سطح دوپامین و نوراپینفرین در مغز
- آموزش مهارتهای اجتماعی و تقویت عزت نفس
بهترین روش درمان بیش فعالی با استفاده از دستگاه ها بدون عوارض دارویی
بهترین روشهای درمان بیشفعالی بدون استفاده از دارو شامل استفاده از دستگاههای غیرتهاجمی است که به بهبود عملکرد مغز کمک میکنند و بدون عوارض جانبی دارویی هستند. این روشها بر پایه تحریک مغزی و تقویت تواناییهای شناختی فرد عمل میکنند و به ویژه برای افرادی که تمایلی به مصرف دارو ندارند، مفید هستند.
روشهای اصلی شامل موارد زیر است:
۱.تحریک مغناطیسی ترانسکرانیال (TMS)
این روش از میدانهای مغناطیسی برای تحریک سلولهای عصبی در مغز استفاده میکند و میتواند به بهبود تمرکز و کاهش علائم بیشفعالی کمک کند.
۲. نوروفیدبک برای درمان بیش فعالی چیست؟
نوروفیدبک یک روش آموزشی مبتنی بر بازخورد از امواج مغزی است که به فرد کمک میکند تا فعالیتهای مغزی خود را تنظیم کند و رفتارهای بیشفعالی را کاهش دهد.
۳. تحریک الکتریکی مغز (TDCS)
این روش از جریانهای الکتریکی ضعیف برای تحریک بخشهایی از مغز استفاده میکند تا عملکرد شناختی بهبود یابد و علائم بیشفعالی کاهش یابد.
کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه با بهرهگیری از پیشرفتهترین دستگاههای درمانی مانند TMS، نوروفیدبک و تحریک الکتریکی مغز (TDCS)، راهکارهای نوین و بدون عوارض دارویی را برای درمان بیشفعالی (ADHD) ارائه میدهد.
اگر به دنبال روشی مؤثر و ایمن برای مدیریت علائم بیشفعالی بدون نیاز به دارو هستید، متخصصان مجرب ما در کلینیک جوانه آمادهاند تا شما را در مسیر بهبود همراهی کنند. با ما تماس بگیرید و از جدیدترین تکنولوژیهای درمانی بهرهمند شوید.
سوالات متداول
اختلال نقص توجه و بیشفعالی (ADHD) نوعی اختلال رفتاری است که باعث میشود فرد همواره بیقرار باشد یا در تمرکز بر وظایف و انجام کارها با مشکل مواجه شود.
کودکان مبتلا به ADHD اغلب در محیط مدرسه با چالشهایی مواجه میشوند. این کودکان در تمرکز برای یادگیری یا انجام تکالیف مشکل دارند و معمولاً نشستن طولانیمدت در کلاس برای آنها دشوار است.
بله، بزرگسالان نیز ممکن است دچار ADHD باشند. این اختلال اغلب از دوران کودکی شروع میشود و تحقیقات نشان میدهد که تقریباً ۶۰ درصد از بزرگسالان مبتلا در کودکی درمان نشدهاند. اگرچه علائم ADHD در بزرگسالی کمتر شدید است، اما میتواند در محل کار و روابط شخصی مشکلاتی ایجاد کند.
این اختلال معمولاً در دوران کودکی قابل تشخیص است و بسیاری از کودکان قبل از هفت سالگی یا با ورود به مدرسه نشانههای آن را نشان میدهند.
سخن پایانی
اگر متوجه شدید که مشکلاتی مانند عدم توجه، بیشفعالی، یا رفتارهای تکانشی به طور مداوم بر زندگی روزمره شما یا فرزندتان تأثیر منفی میگذارد، مهم است که این موضوع را با یک متخصص در حوزه سلامت روان در میان بگذارید.
این علائم میتوانند مانع از موفقیت در مدرسه، محل کار، یا روابط اجتماعی شوند و به مرور زمان بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارند.
نکتهای که باید به آن توجه داشت این است که تشخیص اختلال بیشفعالی (ADHD) در بزرگسالان به مراتب پیچیدهتر از کودکان است، چرا که بسیاری از نشانههای آن شبیه به سایر مشکلات روانی مثل افسردگی، اضطراب یا اختلالات شخصیتی هستند. از همین رو، ارزیابی دقیق و تخصصی توسط یک روانشناس یا روانپزشک برای تشخیص صحیح ضروری است.
منابع: mayoclinic, healthline, nhs