آیا تا به حال احساس کرده‌اید که کودکتان یا حتی خودتان در تمرکز روی یک کار ساده مشکل دارید؟ یا شاید متوجه شده‌اید که رفتارهای تکراری و عجیب و غریبی را از خود نشان می‌دهید؟ این علائم ممکن است نشانه‌ی اختلالات رشدی مانند بیش فعالی یا اوتیسم باشند.
این دو اختلال، اگرچه ممکن است در نگاه اول شباهت‌هایی داشته باشند، اما تفاوت‌های اساسی و قابل توجهی در علل، علائم و نحوه‌ی برخورد با آن‌ها وجود دارد.
در این مطلب از کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه، به بررسی دقیق تفاوت‌های بین بیش فعالی و اوتیسم خواهیم پرداخت تا به شما کمک کنیم درک بهتری از این دو اختلال پیدا کنید.
تفاوت بیش فعالی و اوتیسم در کودکان و بزرگسالان چیست؟
تفاوت بیش فعالی و اوتیسم در این است که بیش فعالی عمدتاً با اختلال توجه و فعالیت زیاد همراه است، در حالی که اوتیسم معمولاً شامل مشکلات در ارتباط اجتماعی و رفتارهای تکراری می‌شود. افراد مبتلا به بیش فعالی ممکن است در کنترل رفتارهای خود دچار مشکل شوند، در حالی که افراد مبتلا به اوتیسم معمولاً در تعاملات اجتماعی و درک احساسات دیگران چالش دارند. همچنین، بیش فعالی بیشتر بر پایه رفتارهای حرکتی تأثیر می‌گذارد، در حالی که اوتیسم به مشکلات ارتباطی و الگوهای رفتاری می‌پردازد.
تفاوت بیش فعالی و اوتیسم در کودکان
بیش‌فعالی (ADHD) و اوتیسم دو اختلال متفاوت به شمار می‌روند که هر کدام خصوصیات خاص خود را دارا هستند.اوتیسم معمولاً در سنین پایین‌تر، حتی قبل از ۳ سالگی، تشخیص داده می‌شود. کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب در برقراری ارتباط اجتماعی و تعامل با دیگران مشکل دارند.
آن‌ها ممکن است به رفتارهای تکراری علاقه نشان دهند و در هماهنگی حرکات خود با مشکل مواجه باشند. همچنین، این کودکان ممکن است نسبت به صداها، نورها یا لمس حساسیت بیش از حد یا کم داشته باشند.
بیش‌فعالی (ADHD) معمولاً در سنین بالاتر، به خصوص در دوران مدرسه، تشخیص داده می‌شود. کودکان مبتلا به ADHD به سختی می‌توانند تمرکز کنند، حواسشان به راحتی پرت می‌شود و اغلب بیش‌فعال و پرانرژی هستند.
آن‌ها ممکن است در انجام تکالیف مدرسه با مشکل روبرو شوند و در روابط اجتماعی خود نیز چالش‌هایی را تجربه کنند.
به طور خلاصه:
- اوتیسم بیشتر بر روی تعاملات اجتماعی و رفتارها تأکید دارد.
- بیش‌فعالی بیشتر بر روی تمرکز، توجه و فعالیت بدنی متمرکز است.
این دو اختلال می‌توانند همزمان در یک فرد وجود داشته باشند و تشخیص دقیق توسط متخصصان حوزه سلامت روان ضروری است.
تفاوت بیش فعالی و اوتیسم در جدول زیر آورده شده است:
ویژگی | اوتیسم | بیش فعالی |
ارتباط | تأخیر در گفتار، الگوهای گفتاری غیرمعمول یا فقدان زبان گفتاری. مشکل در ارتباطات اجتماعی و تعامل اجتماعی. | ارتباط ممکن است طبیعی باشد؛ اما ممکن است تکانشگرانه یا پر از حواس پرتی باشد. |
رفتار | رفتارهای تکراری مانند تکان دادن یا قدم زدن. چالش‌های حسی. | بیش فعالی (انرژی بیش از حد)، تکانشگری (عمل بدون فکر). |
تمرکز | ممکن است تمرکز شدیدی روی علایق خاص داشته باشند؛ اما در فعالیت‌های دیگر مشکل دارند. | مشکل در تمرکز و حفظ توجه. |
اجتماعی | مشکل در درک نشانه های اجتماعی و برقراری ارتباط عمیق. | ممکن است در تعامل با همسالان مشکل داشته باشند اما به طور کلی به تعامل اجتماعی علاقه دارند. |
تفاوت بیش فعالی و اوتیسم در بزرگسالان
تفاوت بیش فعالی و اوتیسم در بزرگسالان اختلال بیش فعالی و نقص توجه (ADHD) تنها مختص کودکان نیست و می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد.
بزرگسالان مبتلا به بیش فعالی اغلب در حفظ تمرکز، پیروی از دستورالعمل‌ها و کنترل رفتارهای تکانشی خود با مشکل مواجه هستند. آن‌ها ممکن است به طور مداوم احساس بی‌قراری کنند، بیش از حد صحبت کنند و به راحتی حواسشان پرت شود. همچنین، ممکن است در انجام کارهای روزمره مانند مدیریت زمان و سازماندهی امور با مشکل روبرو شوند.
آن‌ها ممکن است به طور مداوم احساس بی‌قراری کنند، بیش از حد صحبت کنند و به راحتی حواسشان پرت شود. همچنین، ممکن است در انجام کارهای روزمره مانند مدیریت زمان و سازماندهی امور با مشکل روبرو شوند.
اوتیسم نیز اختلالی است که تا بزرگسالی ادامه می‌یابد و بر تعاملات اجتماعی، ارتباطات و رفتارهای افراد تأثیر می‌گذارد.
بزرگسالان مبتلا به اوتیسم ممکن است در درک نشانه‌های اجتماعی و برقراری ارتباط غیرکلامی با دیگران مشکل داشته باشند.
آن‌ها معمولاً به روال‌های روزانه خود پایبند هستند و تغییرات را دشوار می‌پذیرند. همچنین، ممکن است در ایجاد دوستی‌های عمیق و بیان احساسات خود با چالش‌هایی روبرو شوند.
علائم بیش فعالی و اوتیسم در بزرگسالان ممکن است متفاوت باشد و شدت آن‌ها نیز در افراد مختلف متفاوت است.
اگر شما یا کسی که می‌شناسید علائمی مشابه با آنچه در بالا ذکر شد را تجربه می‌کند، بهتر است به متخصص مراجعه کنید تا تشخیص دقیق و درمان مناسب دریافت شود.
شباهت‌های بین بیش فعالی و اوتیسم چیست؟
علائم اختلال بیش‌فعالی (ADHD) و اوتیسم ممکن است در نگاه اول متفاوت به نظر برسند، اما در بسیاری موارد، شباهت‌هایی در رفتارهای افراد مبتلا دیده می‌شود.
به طور مثال، ویژگی‌هایی مانند حواس‌پرتی و تکانشگری که بخشی از تشخیص بیش فعالی هستند که ممکن است در بسیاری از افراد مبتلا به اوتیسم نیز بروز می‌کنند، اگرچه جزء علائم رسمی این اختلال نیستند. علائم بیش فعالی در افراد اوتیستیک نسبتاً رایج است، اما مشاهده علائم اوتیسم در افراد مبتلا به بیش فعالی به مراتب کمتر اتفاق می‌افتد.
برخی از علائمی که معمولاً بین این دو اختلال مشترک هستند، شامل موارد زیر می‌شوند:
- تکانشگری: مانند صحبت کردن بدون رعایت نوبت یا انجام رفتارهایی در زمان نامناسب
- عدم تمرکز: در بیش فعالی معمولاً با عوامل بیرونی پرت می‌شود، اما در اوتیسم می‌تواند به دلیل افکار و ایده‌های درونی باشد.
- مشکلات عملکرد اجرایی: دشواری در برنامه‌ریزی و سازماندهی زمان و کارها
- چالش‌های اجتماعی و دوستیابی
- تفاوت‌های یادگیری و ناتوانی‌ها
- چالش‌های حسی: مانند حساسیت شدید یا کم‌حساسیت بودن نسبت به نور، صدا یا لمس
- عدم بلوغ عاطفی: مانند دشواری در مدیریت خشم و ناامیدی
نکته مهم این است که این علائم، با وجود شباهت، می‌توانند به دلایل مختلفی ایجاد شوند. به عنوان مثال، چالش‌های اجتماعی در اوتیسم ممکن است به دلیل کمبود مهارت‌های غیرکلامی یا زبان بدن باشد، در حالی که این چالش‌ها در بیش فعالی ممکن است ناشی بیش فعالی می‌تواند ناشی از رفتارهای تکانشی یا عدم توانایی در سازگاری با انتظارات اجتماعی باشد.
آیا فردی می‌تواند هم به اوتیسم هم به بیش فعالی مبتلا باشد؟
تا چند سال پیش، تصور می‌شد که یک فرد نمی‌تواند همزمان به اوتیسم و بیش‌فعالی (ADHD) مبتلا باشد. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که این باور لزوماً درست نیست.
در گذشته، معیارهای تشخیصی این دو اختلال به‌گونه‌ای بود که تشخیص همزمان آن‌ها را غیرممکن می‌ساخت. اما با تغییرات ایجاد شده در سیستم تشخیصی، حالا امکان تشخیص همزمان اوتیسم و بیش‌فعالی وجود دارد.
به عبارت دیگر، یک فرد می‌تواند هم در برقراری ارتباط اجتماعی و تعامل با دنیای اطراف با چالش‌هایی مواجه باشد (اوتیسم) و هم در تمرکز، کنترل رفتار و فعالیت بیش از حد مشکل داشته باشد (بیش‌فعالی).
مطالعات نشان می‌دهند که درصد قابل توجهی از افرادی که اوتیسم دارند، علائم بیش‌فعالی را نیز تجربه می‌کنند. به همین ترتیب، برخی از افراد مبتلا به بیش‌فعالی، ویژگی‌های اوتیسم را نیز از خود نشان می‌دهند. این موضوع نشان می‌دهد که این دو اختلال لزوماً جدا از هم نیستند و می‌توانند در یک فرد همزمان وجود داشته باشند.
تفاوت علت بیش فعالی و اوتیسم چیست؟
پژوهشگران همچنان در حال بررسی دلایل بروز و تفاوت بیش فعالی و اوتیسم هستند. با اینکه هنوز علت دقیق مشخص نشده، اما شکی نیست که هر دو این اختلالات ارثی هستند؛ به این معنا که زمینه‌ی ژنتیکی دارند و در خانواده‌ها انتقال می‌یابند. علاوه بر این، برخی عوامل محیطی نیز می‌توانند در بروز این دو اختلال نقش داشته باشند.
مطالعات نشان می‌دهند که تفاوت در ساختار و شیمی مغز ممکن است به بروز اوتیسم، بیش فعالی و دیگر اختلالات رشدی منجر شود.
علل بیش فعالی چیست؟
عوامل خطر و علت بیش فعالی علاوه بر عوامل ژنتیکی، شامل موارد زیر می‌شوند:
- آسیب مغزی
- قرار گرفتن در معرض مواد مضر محیطی (مانند سرب در رنگ) در دوران بارداری یا اوایل کودکی
- مصرف الکل و تنباکو توسط مادر در دوران بارداری
- زایمان زودرس
- وزن کم هنگام تولد
علل اوتیسم چیست؟
بسیاری از عوامل خطر بیش فعالی، مانند قرار گرفتن در معرض مواد مضر یا زایمان زودرس، برای اوتیسم هم صدق می‌کنند. افزون بر این، اوتیسم ممکن است به دلیل برخی اختلالات ژنتیکی خاص مانند سندرم X شکننده نیز بروز یابد. همچنین احتمال اوتیسم در نوزادانی که از والدین با سن بالا متولد می‌شوند بیشتر است.
برخی داروهای خاص، مانند والپروئیک اسید که در دوران بارداری مصرف می‌شوند، ممکن است خطر اوتیسم را افزایش دهند. قرار گرفتن جنین در معرض این دارو در سه‌ماهه اول بارداری، او را در معرض بالاترین ریسک ابتلا قرار می‌دهد.
در این میان، باورهای نادرستی نیز دربارهٔ عوامل اوتیسم وجود دارد. برای مثال، واکسن‌ها به‌هیچ‌وجه موجب بروز اوتیسم نمی‌شوند.
تشخیص بیش فعالی در مقابل اوتیسم به چه صورت است؟
برای شناسایی تفاوت بیش فعالی و اوتیسم، هیچ آزمایش پزشکی قطعی وجود ندارد. فرایند تشخیص هر دو اختلال، بر پایه‌ی مشاهده‌ها، مصاحبه‌ها و ارزیابی‌های دقیق رفتار و رشد انجام می‌شود.
پیش از تشخیص اوتیسم یا بیش فعالی، متخصصان آزمون‌ها و پرسش‌هایی را مطرح می‌کنند تا احتمال سایر مسائل، مانند اضطراب یا ناتوانی‌های یادگیری که ممکن است در مشکلات توجه نقش داشته باشند، رد شود.
ارزیابی تفاوت بیش فعالی و اوتیسم اغلب توسط تیمی از متخصصان انجام می‌گیرد که ممکن است شامل این افراد باشند:
- پزشکان متخصص رشد کودکان
- روان‌شناسان کودک و/یا روان‌پزشکان کودک
- روان‌شناسان عصبی
- آسیب‌شناسان گفتار و زبان
- کار درمانگران
در این ارزیابی، کارشناسان از انواع آزمون‌ها برای سنجش سطح هوش (IQ)، توانایی‌های گفتاری و زبانی، و رفتارهای کودک بهره می‌برند.
تشخیص در کودکان
اغلب، اوتیسم و بیش فعالی در سنین پایین تشخیص داده می‌شوند. فرایند تشخیص معمولاً با پرسش‌هایی دربارهٔ رشد و رفتار کودک از سوی متخصصان مراقبت‌های بهداشتی یا پزشکان اطفال آغاز می‌شود.
اگر غربالگری نشان دهد که نیاز به بررسی‌های بیشتر وجود دارد، متخصص ممکن است ارزیابی کامل‌تری را پیشنهاد دهد.
در این روند، متخصصان از والدین سؤالاتی دربارهٔ رشد کودک می‌پرسند و ممکن است از آن‌ها بخواهند پرسش‌نامه‌هایی دربارهٔ رفتار، سابقه پزشکی و سایر جزئیات کودکشان تکمیل کنند. همچنین ممکن است برای تکمیل اطلاعات، با معلمان و مراقبان دیگر کودک نیز صحبت شود.
تشخیص در بزرگسالان
در بزرگسالان نیز تفاوت اوتیسم و بیش فعالی قابل تشخیص هستند، هرچند این تشخیص ممکن است کمی پیچیده‌تر از کودکان باشد. بسیاری از بزرگسالانی که با علائم خفیف‌تر این اختلالات زندگی می‌کنند، تا زمانی که در معرض چالش‌های خاصی قرار نگیرند، ممکن است علائم قابل توجهی نشان ندهند.
با این حال، وقتی علائم به اندازه‌ای برجسته می‌شوند که در کار، روابط، یا زندگی روزمره اختلال ایجاد کنند، این افراد به دنبال ارزیابی‌های تشخیصی می‌روند.
فرایند تشخیص اغلب توسط روان‌شناسان یا روان‌پزشکان انجام می‌شود که با کمک ابزارهای مختلف و جلسات مصاحبه‌ای، اطلاعات جامعی از پیشینه‌ی روانی و رفتاری فرد جمع‌آوری می‌کنند.
گاهی یک پزشک عمومی نیز می‌تواند این ارزیابی را انجام دهد، اما معمولاً توصیه می‌شود که از متخصصان روانشناسی یا روان‌پزشکی کمک گرفته شود، چرا که آن‌ها تجربه و دانش بیشتری در زمینه‌ی اختلالات رشدی دارند.
برای تشخیص تفاوت بیش فعالی و اوتیسم در بزرگسالان، متخصصان به بررسی دقیق تاریخچه‌ی زندگی فرد می‌پردازند، شامل رفتارهای گذشته و حال او، چالش‌های ارتباطی، عملکردهای شغلی، و هرگونه مشکلات اجتماعی یا احساسی که فرد در طول زمان تجربه کرده است.
ممکن است از آزمون‌های استانداردی برای ارزیابی عملکرد اجرایی، سطح تمرکز و توجه، مهارت‌های ارتباطی و توانایی‌های اجتماعی استفاده شود.
همچنین برای تأیید تشخیص، گاهی از اعضای خانواده یا دوستان نزدیک فرد سؤالاتی دربارهٔ رفتارها و الگوهای ارتباطی او پرسیده می‌شود.
این اطلاعات اضافی می‌تواند به پزشک کمک کند تا تشخیص دقیق‌تری بدهد و برنامه‌های درمانی و حمایتی مناسب برای فرد تنظیم کند.
تفاوت درمان بیش فعالی و اوتیسم چیست؟
با اینکه تشخیص اوتیسم و بیش فعالی ممکن است شباهت‌هایی داشته باشد و در برخی علائم هم‌پوشانی دیده شود، روش‌های درمانی آن‌ها معمولاً بسیار متفاوت هستند. بخشی از این تفاوت بیش فعالی و اوتیسم به دلیل وجود درمان‌های دارویی مؤثر برای ADHD است، در حالی که برای اوتیسم درمان دارویی مستقیمی وجود ندارد.
همچنین، اوتیسم یک اختلال طیفی است، یعنی شدت علائم در افراد مختلف می‌تواند بسیار متفاوت باشد؛ از افراد با اوتیسم خفیف تا افرادی که اوتیسم شدید و ناتوان‌کننده دارند.
درمان اوتیسم
درمان اوتیسم بسته به نیازهای فرد متفاوت است، اما روش‌های رایج شامل موارد زیر می‌شوند:
- دارودرمانی: برای کنترل علائمی مانند اضطراب یا اختلالات خواب.
- رفتاردرمانی: به تقویت مهارت‌ها و کاهش رفتارهای منفی مثل تکانشگری کمک می‌کند.
- گفتاردرمانی: برای افرادی که تأخیر یا مشکلاتی در گفتار و زبان دارند، به ویژه در گفتار اجتماعی و ارتباطی.
- کاردرمانی: برای کمک به افرادی که با مشکلات حرکتی یا حساسیت‌های حسی مانند حساسیت به صدا یا نور دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند.
- آموزش مهارت‌های اجتماعی: برای بهبود توانایی‌های تعامل اجتماعی، دوستیابی، و مدیریت احساسات.
درمان بیش فعالی
درمان بیش فعالی معمولاً شامل دارودرمانی است تا تکانشگری کاهش یابد و تمرکز افزایش یابد. این داروها می‌توانند محرک یا غیرمحرک باشند، و انتخاب آن‌ها به سن بیمار و شرایط هر فرد بستگی دارد. روش‌های دیگر درمانی برای بیش فعالی شامل موارد زیر هستند:
- آموزش مهارت‌ها: برای بهبود مهارت‌های اجرایی و مدیریت زمان.
- مشاوره و رفتاردرمانی: کمک به کاهش رفتارهای تکانشی و بهبود تعاملات.
- حمایت از کودکان: درمان ADHD کودکان اغلب به همراهی تیمی شامل والدین، معلمان و اعضای خانواده نیاز دارد تا به آن‌ها در ایجاد ساختار و تقویت مهارت‌های اجتماعی کمک کنند.
- درمان ADHD بزرگسالان: در بزرگسالان، درمان ممکن است شامل جلسات مشاوره با درمانگران حرفه‌ای برای رسیدن به اهداف شغلی و شخصی باشد.
سخن پایانی
اگرچه بیش فعالی و اوتیسم یک اختلال واحد نیستند، اما تشخیص تفاوت بیش فعالی و اوتیسم می‌تواند چالش‌برانگیز باشد و گاهی این دو اختلال با هم اشتباه گرفته می‌شوند. همچنین، امکان این که یک فرد به‌طور همزمان هر دو اختلال را داشته باشد، بسیار رایج است. به همین دلیل، تشخیص درست از اهمیت زیادی برخوردار است، چرا که درمان این دو اختلال به‌رغم شباهت‌هایی که دارند، کاملاً یکسان نیست.
در بیشتر موارد، هر دو اختلال در دوران کودکی توسط روان‌شناسان کودک، متخصصان رشد کودکان یا دیگر متخصصان تشخیص داده می‌شوند. در بزرگسالان، این تشخیص معمولاً توسط پزشک عمومی، روان‌شناس یا روان‌پزشک انجام می‌شود.
منبع: verywellhealth