علل به وجود آمدن بیش‌فعالی (ADHD) هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما تحقیقات نشان می‌دهد که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، زیستی و محیطی در ایجاد این اختلال نقش دارند.

انتقال ژن‌های مرتبط با عملکرد مغز از والدین به کودکان، تغییرات در ساختار و عملکرد مغز و همچنین عواملی مانند استرس‌های دوران بارداری یا مصرف مواد مخدر در این دوران می‌توانند خطر ابتلا به ADHD را افزایش دهند.  در ادامه به بررسی هرکدام می‌پردازیم:

۱. عوامل ژنتیکی:

۱. بررسی تأثیر وراثت بر بروز بیش‌فعالی (ADHD)

وراثت یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در بروز بیش‌فعالی است. تحقیقات نشان داده‌اند که ژنتیک نقش زیادی در انتقال بیش فعالی از والدین به فرزندان دارد. اگر یکی از والدین یا هر دو والدین به این اختلال مبتلا باشند، احتمال بیشتری وجود دارد که فرزند آن‌ها نیز به ADHD مبتلا شود.

به طور کلی، ساختار مغز و انتقال‌دهنده‌های عصبی که در تنظیم توجه و کنترل رفتار نقش دارند، تحت تأثیر ژن‌های خاصی هستند که می‌توانند از طریق وراثت منتقل شوند.

 این ژن‌ها می‌توانند بر فعالیت سیستم دوپامین در مغز اثر بگذارند که این سیستم در تنظیم رفتارهای تکانشی و بیش‌فعالی نقش اساسی دارد.

۲. مطالعات و آمار مربوطه

مطالعات بسیاری در زمینه تأثیر ژنتیک بر بروز بیش فعالی انجام شده است. بر اساس تحقیقات، بین ۷۵ تا ۸۰ درصد از موارد ADHD می‌تواند به دلایل ژنتیکی مرتبط باشد.

مطالعه‌های دوقلوها نشان داده‌اند که اگر یکی از دوقلوهای همسان به بیش‌فعالی مبتلا باشد، احتمال ابتلای دوقلوی دیگر نیز به این اختلال بسیار بالا است.

همچنین در برخی از مطالعات، ژن‌های خاصی مانند ژن‌های مربوط به گیرنده‌های دوپامین و تنظیم‌کننده‌های نوراپی‌نفرین شناسایی شده‌اند که ممکن است با بیش فعالی مرتبط باشند. این یافته‌ها تأیید می‌کنند که بیش‌فعالی به شدت تحت تأثیر وراثت و ساختار ژنتیکی قرار دارد.

عوامل محیطی

   ۱. تأثیرات محیطی و اجتماعی (نقص‌های دوران بارداری، تغذیه نامناسب)

عوامل محیطی و اجتماعی نیز نقش مهمی در بروز بیش‌فعالی (ADHD) دارند. یکی از این عوامل، نقص‌های دوران بارداری است. 

مشکلاتی مانند استفاده از مواد مخدر، الکل یا سیگار در دوران بارداری می‌تواند به شکل‌گیری اختلالات عصبی در جنین منجر شود و خطر ابتلا به بیش فعالی را افزایش دهد. 

همچنین تغذیه نامناسب مادر در دوران بارداری، به ویژه کمبود مواد مغذی مانند اسیدفولیک و اسیدهای چرب امگا-۳ که برای رشد سیستم عصبی ضروری هستند، می‌تواند بر رشد مغز کودک تأثیر منفی بگذارد.

 زایمان زودرس، کمبود اکسیژن در هنگام تولد، یا قرار گرفتن در معرض مواد سمی نیز از دیگر عوامل محیطی هستند که ممکن است در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند.

۲. بررسی نقش استرس و فشارهای روانی

استرس‌های شدید روانی و عاطفی در دوران بارداری و حتی پس از تولد نیز می‌تواند بر رشد سیستم عصبی کودک اثر بگذارد. 

مطالعات نشان داده‌اند که استرس مادران در دوران بارداری، مانند نگرانی‌های مالی، فشارهای کاری، یا تجربه رویدادهای ناگوار، ممکن است باعث افزایش سطح هورمون‌های استرس مانند کورتیزول شود که تأثیر منفی بر مغز در حال رشد جنین دارد.

همچنین کودکان در محیط‌هایی که پس از تولد با فشارهای روانی یا اجتماعی مواجه هستند، مانند قرار گرفتن در معرض درگیری‌های خانوادگی یا عدم توجه کافی والدین، بیشتر در معرض ابتلا به ADHD قرار می‌گیرند.

 این عوامل روانی می‌توانند با تغییرات شیمیایی در مغز، مانند کاهش فعالیت دوپامین، منجر به بروز علائم بیش‌فعالی شوند.

عوامل عصبی-تکاملی

۱. ناهنجاری‌های ساختاری مغز

یکی از دلایل بروز بیش‌فعالی (ADHD) به تغییرات و ناهنجاری‌های ساختاری در مغز مرتبط است. تحقیقات تصویربرداری مغزی نشان داده‌اند که برخی نواحی مغز در افراد مبتلا به ADHD، به‌ویژه در نواحی پیشانی (پری‌فرونتال) که مسئول تصمیم‌گیری، تمرکز و کنترل رفتارهای تکانشی است، کوچک‌تر یا کم‌توسعه‌تر هستند. 

ناحیه پیشانی مغز با توجه و تنظیم هیجانات ارتباط نزدیکی دارد و تغییرات در این ناحیه می‌تواند موجب مشکلات در تمرکز و رفتارهای تکانشی شود. 

این تفاوت‌های ساختاری ممکن است به کاهش کنترل بر افکار و اعمال که یکی از علائم اصلی ADHD است، منجر شود.

همچنین ناهنجاری‌های ساختاری در نواحی مانند عقده‌های قاعده‌ای (Basal Ganglia) و مخچه نیز مشاهده شده است. 

این نواحی در تنظیم حرکت و هماهنگی، همراه با کنترل توجه و رفتارهای حرکتی نقش دارند. در کودکان مبتلا به ADHD، کاهش اندازه و فعالیت این نواحی به بی‌قراری، بیش‌فعالی و ناتوانی در حفظ آرامش مرتبط است.

این تغییرات ساختاری مغز نشان می‌دهند که ADHD تنها یک اختلال رفتاری نیست، بلکه ریشه‌های عصبی و بیولوژیکی پیچیده‌ای دارد.

۲. تأثیرات شیمیایی و انتقال دهنده عصبی

یکی از عوامل اصلی در بروز بیش فعالی، اختلال در تعادل شیمیایی مواد انتقال‌دهنده عصبی (نوروترانسمیترها) در مغز است. دوپامین و نوراپی‌نفرین از مهم‌ترین انتقال‌دهنده‌های عصبی هستند که در عملکرد مغز نقش حیاتی دارند.

دوپامین به کنترل پاداش، انگیزه و تمرکز کمک می‌کند، در حالی که نوراپی‌نفرین مسئول تنظیم توجه و واکنش به استرس است.

در افراد مبتلا به بیش فعالی، سطح این انتقال‌دهنده‌ها پایین‌تر از حد طبیعی است که می‌تواند منجر به مشکلات در حفظ تمرکز، تنظیم رفتارها و واکنش‌های تکانشی شود. 

این اختلالات شیمیایی توضیح می‌دهد که چرا بسیاری از داروهای بیش فعالی مانند ریتالین و آدرال که سطح دوپامین و نوراپی‌نفرین را افزایش می‌دهند، در کاهش علائم مؤثر هستند.

برای کسب اطلاعات بیشتر به علت بیش فعالی مراجعه کنید.