روان پریشی گذرا چیست و چرا برخی افراد دچار آن می‌شوند؟ روان پریشی گذرا به اختلالی گفته می‌شود که به طور ناگهانی و به مدت کوتاه، اغلب برای چند روز تا چند هفته، در فرد بروز می‌کند و علائمی همچون توهم، هذیان، و رفتارهای غیرمعمول و ناپایدار را ایجاد می‌کند. این وضعیت ممکن است به دلیل عوامل مختلفی چون استرس شدید، تروما، و حتی تغییرات ناگهانی در شرایط زندگی ایجاد شود و فرد را از لحاظ روانی دچار اختلال کند. در این وضعیت، فرد ممکن است واقعیت را به شکل تحریف شده‌ای تجربه کند و قادر به تمایز بین واقعیت و توهم نباشد.
با این حال، ویژگی مهم روان‌پریشی گذرا این است که برخلاف سایر انواع روان‌پریشی، معمولاً بدون درمان‌های طولانی‌مدت بهبود می‌یابد.
روان پریشی گذرا می‌تواند برای فرد و اطرافیان او تجربه‌ای دشوار و گیج‌کننده باشد؛ اما شناسایی و درمان سریع آن می‌تواند به بهبود سریع‌تر فرد کمک کند. در این مطلب از کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه، به علل بروز روان‌پریشی گذرا، علائم و نشانه‌های آن و راهکارهای پیشگیری و درمان این اختلال خواهیم پرداخت.
شیوع روان پریشی گذرا به چه صورت است؟
روان پریشی گذرا بیماری نادری است که بیشتر در جوانان ۲۰ تا ۴۰ سال رخ می‌دهد. یعنی افرادی که در این سنین هستند، بیشتر احتمال دارد که به این بیماری دچار شوند. جالب است بدانید که این بیماری در خانم‌ها دو برابر آقایان دیده می‌شود.
البته هنوز آمار دقیقی از تعداد افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، نداریم. اما در برخی کشورها مثل آمریکا، حدود ۹ درصد از اولین موارد روان‌پریشی، مربوط به همین نوع روان‌پریشی گذرا است.
تاریخچه روان پریشی گذرا چیست؟
تاریخچه روان پریشی گذرا به عنوان یک اختلال موقتی روانی، به بررسی‌های بالینی اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد، زمانی که روان‌پزشکان متوجه شدند برخی افراد دچار دوره‌های کوتاه‌مدت توهم، هذیان و رفتارهای غیرعادی می‌شوند که به مرور زمان و بدون درمان‌های بلندمدت بهبود می‌یابند.
این نوع روان‌پریشی در ابتدا تحت عنوان‌های مختلفی مانند “روان‌پریشی واکنشی” شناخته می‌شد و به عنوان پاسخی به استرس‌های شدید یا رویدادهای ناگهانی زندگی در نظر گرفته می‌شد.
در دهه‌های بعدی، تحقیقات بیشتری روی این نوع اختلال انجام شد که به شناخت بهتر آن کمک کرد و موجب شد روان‌پریشی گذرا به عنوان یک اختلال مستقل با ویژگی‌های خاص خودش شناخته شود.
چه شرایطی باعث بروز علائم روان پریشی گذرا می‌شوند؟
این اختلال معمولاً در بیماران مبتلا به اختلالات شخصیت دیده می‌شود، از جمله:
- اختلال شخصیت نمایشی
- اختلال شخصیت خودشیفته
- اختلال شخصیت مرزی
- اختلال شخصیت پارانوئید
علائم اختلال روان پریشی گذرا چیست؟
- بی‌ثباتی روحی
- رفتارهای عجیب و غریب
- توهمات شنیداری یا دیداری
- هذیان
- تغییرات شدید در خلق و خو
- جیغ و داد یا سکوت
- اختلال در حافظه در مورد وقایع تازه
- مشکلات در تمرکز
- اختلال در ادراک واقعیت
- احساس گم‌گشتگی یا سردرگمی
- اضطراب و استرس شدید
- ناتوانی در برقراری ارتباط مؤثر
- احساس بی‌حالی یا خستگی
- مشکلات خواب
- نشانه‌های فیزیکی مانند تعریق یا تپش قلب
این اختلال با شروع ناگهانی علائم روان‌پریشی (علائم A اسکیزوفرنی) که بین یک روز تا کمتر از یک ماه به طول می‌انجامد، مشخص می‌شود. پس از فروکش کردن این اختلال، به‌طور کامل بهبود می‌یابد و فرد به سطح عملکرد قبلی خود بازمی‌گردد. این اختلال به عنوان یک سندروم حاد و موقتی شناخته می‌شود.
علت روان پریشی گذرا چیست؟
روان پریشی گذرا ممکن است به دلایل مختلفی بروز کند که شامل عوامل روانی، اجتماعی و زیستی می‌شود. استرس‌های شدید، تروما، تغییرات ناگهانی در زندگی و اختلالات روانی زمینه‌ساز این وضعیت هستند. همچنین، عوامل بیولوژیکی مانند عدم تعادل شیمیایی در مغز نیز می‌توانند نقش داشته باشند.
- استرس‌های شدید
- تروما
- تغییرات ناگهانی در زندگی
- اختلالات روانی زمینه‌ساز
- عدم تعادل شیمیایی در مغز
- مصرف مواد مخدر یا الکل
- عوارض جانبی داروها
- مشکلات خواب
تشخیص اختلال روان پریشی گذرا به چه صورت است؟
تشخیص اختلال روان پریشی گذرا بر اساس معاینه بالینی دقیق توسط روانپزشک یا روان‌شناس صورت می‌گیرد. پزشک از طریق مصاحبه با بیمار، بررسی علائم و نشانه‌ها، بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی و انجام برخی آزمون‌ها، به تشخیص می‌رسد.
در فرایند تشخیص، پزشک به دنبال علائمی مانند توهم، هذیان، اختلال در تفکر، تغییرات ناگهانی در خلق و خو و رفتارهای غیرعادی خواهد بود.
همچنین، پزشک به مدت زمانی که این علائم وجود داشته‌اند و شدت آن‌ها توجه ویژه‌ای خواهد داشت. برای تشخیص قطعی، باید سایر اختلالات روان‌پزشکی که ممکن است علائم مشابهی داشته باشند، مانند اختلال دوقطبی یا اختلال اسکیزوفرنی، رد شوند.
علاوه بر این، پزشک ممکن است آزمایش‌های خون و تصویربرداری از مغز را برای رد علل پزشکی احتمالی مانند عفونت یا اختلالات مغزی درخواست کند.
تفاوت اختلال روان پریشی گذرا با اسکیزوفرنی چیست؟
اختلال روان‌پریشی گذرا و اسکیزوفرنی هر دو اختلالاتی هستند که با علائمی مانند توهم و هذیان همراه هستند، اما تفاوت‌های مهمی بین آن‌ها وجود دارد. مهم‌ترین تفاوت در مدت زمان و شدت علائم است.
اختلال روان پریشی گذرا یک اختلال حاد و کوتاه‌مدت است که علائم آن به طور ناگهانی شروع شده و معمولاً کمتر از یک ماه طول می‌کشد.
پس از این دوره، فرد به طور کامل بهبود می‌یابد و به سطح عملکرد قبلی خود باز می‌گردد. این اختلال اغلب در پاسخ به رویدادهای استرس‌زای شدید رخ می‌دهد.
از سوی دیگر، اسکیزوفرنی یک اختلال مزمن و طولانی‌مدت است که علائم آن به تدریج شروع شده و معمولاً ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول می‌کشد.
علائم اسکیزوفرنی معمولاً پایدارتر هستند و ممکن است منجر به اختلالات شدید در عملکرد اجتماعی و شغلی شوند. همچنین، اسکیزوفرنی معمولاً نیاز به درمان طولانی‌مدت دارد.
علاوه بر مدت زمان و شدت، تفاوت‌های دیگری نیز بین این دو اختلال وجود دارد. برای مثال، اختلال روان‌پریشی گذرا اغلب با یک رویداد استرس‌زا مرتبط است، در حالی که اسکیزوفرنی معمولاً علت مشخصی ندارد. همچنین، محتوای توهمات و هذیان‌ها در این دو اختلال می‌تواند متفاوت باشد.
در مجموع، اگرچه اختلال روان‌پریشی گذرا و اسکیزوفرنی هر دو با علائم روان‌پریشی همراه هستند، اما تفاوت‌های مهمی بین آن‌ها وجود دارد که تشخیص دقیق و درمان مناسب را ضروری می‌سازد.
درمان اختلال روان پریشی گذرا چیست؟
بستری کوتاه‌مدت در موارد حاد روان‌پریشی، به ویژه زمانی که خطر خودکشی جدی باشد، می‌تواند یک اقدام درمانی ضروری باشد. این تصمیم باید با مشورت پزشک معالج و بر اساس شرایط بیمار گرفته شود.
درمان دارویی معمولاً شامل دو دسته اصلی داروهای ضدروان‌پریشی و بنزودیازپین‌ها می‌شود. بنزودیازپین‌ها به دلیل عوارض جانبی کمتر، ممکن است در کوتاه‌مدت و به عنوان جایگزینی برای داروهای ضدروان‌پریشی مورد استفاده قرار گیرند. داروهای ضد اضطراب نیز در هفته‌های اولیه پس از فروکش کردن علائم روان‌پریشی، بسیار مفید هستند. نکته مهم این است که مصرف طولانی‌مدت هر دارویی بدون مشورت پزشک، می‌تواند عوارض جدی داشته باشد.
با بستری شدن و درمان دارویی، مشکلات ناشی از روان‌پریشی معمولاً برطرف می‌شوند. اما چالش اصلی، ادغام روان‌شناختی این تجربه در زندگی فرد و خانواده اوست. روان‌درمانی مناسب علاوه بر بهبود وضعیت فعلی، می‌تواند از بروز مشکلات روانی در آینده نیز جلوگیری کند.
سخن پایانی
در پایان، روان پریشی گذرا به عنوان یک پدیده‌ای مهم در حوزه روانشناسی و روان‌پزشکی باید مورد توجه قرار گیرد. این اختلال، که معمولاً با دوره‌های کوتاه‌مدت و نشانه‌های حاد همراه است، می‌تواند تأثیرات جدی بر کیفیت زندگی فرد و روابط اجتماعی‌اش بگذارد.
شناسایی زودهنگام نشانه‌ها و پیگیری مناسب درمان می‌تواند به مدیریت و کاهش عوارض آن کمک کند. همچنین، افزایش آگاهی عمومی در مورد روان‌پریشی و بهبود دسترسی به خدمات بهداشتی روان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در نهایت، با توجه به پیچیدگی‌های موجود در این اختلال، نیاز به تحقیقات بیشتر و توسعه روش‌های درمانی نوین و مؤثر احساس می‌شود تا بتوان به بهبود شرایط افراد مبتلا کمک کرد و از آسیب‌های اجتماعی ناشی از آن کاست.