آیا تا به حال به علائمی مانند مشکل در برقراری ارتباط چشمی، دشواری در بیان نیازها، و یا حساسیت بیش از حد به صداها یا نورها در کودکان یا افراد بزرگسال توجه کرده‌اید؟ آیا تجربه کرده‌اید که فردی به فعالیت‌های تکراری، مانند تکان دادن دست یا تکرار کلمات، علاقه‌مند باشد و یا در تعاملات اجتماعی دچار چالش شود؟ این نشانه‌ها ممکن است از علائم اختلال اوتیسم باشند. اوتیسم مجموعه‌ای از چالش‌ها در حوزه‌های ارتباطی، رفتاری و اجتماعی را در بر دارد که می‌تواند بر زندگی فرد و اطرافیانش تأثیر بگذارد.
اوتیسم، یک اختلال پیچیده عصبی است که بر نحوه تعامل افراد با دنیای اطرافشان تأثیر می‌گذارد. در این مطلب از کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه، به بررسی علائم اوتیسم می‌پردازیم تا درک بهتری از این تفاوت‌های ظریف اما مهم داشته باشیم.
چگونه علائم اوتیسم را می‌توان تشخیص داد؟
اختلال طیف اوتیسم (ASD)، بر اساس معیارهای تشخیصی DSM-5، با چالش‌هایی در برقراری ارتباط و تعامل اجتماعی، پردازش حسی متفاوت و الگوهای رفتاری تکراری و محدود مشخص می‌شود. تشخیص قطعی این اختلال، همچون بسیاری از اختلالات روانپزشکی، به دلیل فقدان نشانگرهای زیستی مشخص، همچنان به ارزیابی رفتاری کودک وابسته است.
ابزارهای تشخیصی متعددی برای ارزیابی ASD در کودکان طراحی شده است. یکی از ابزارهای پرکاربرد، نسخه اصلاح‌شده اوتیسم برای کودکان نوپا (M-CHAT) است که با تکیه بر پاسخ‌های والدین یا مراقبان به مجموعه‌ای از سوالات، به غربالگری اولیه این اختلال کمک می‌کند.
ابزار دیگری که به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد، برنامه نظارت برای تشخیص اوتیسم (ADOS) است.
در این روش، متخصص با مشاهده مستقیم رفتار کودک در طول یک جلسه ارزیابی، به جمع‌آوری اطلاعات می‌پردازد. علاوه بر این، مصاحبه تشخیص اوتیسم نیز بر اساس پرسشنامه‌ای شامل مجموعه‌ای از سوالات درباره تاریخچه رشد و رفتار کودک، اطلاعات ارزشمندی را در اختیار متخصص قرار می‌دهد.
اوتیسم معمولا از چه سنی قابل تشخیص است؟
اختلال طیف اوتیسم (ASD) اغلب از سن دو سالگی در کودکان قابل تشخیص است، به ویژه اگر علائم شدیدتر باشند.
با این حال، در بسیاری از موارد، تشخیص رسمی این اختلال تا چهار سالگی به تعویق می‌افتد. آکادمی کودکان آمریکا توصیه می‌کند که همه کودکان در سنین ۱۸ و ۲۴ ماهگی از نظر اوتیسم مورد ارزیابی قرار گیرند. در صورتی که سابقه خانوادگی اوتیسم وجود داشته باشد، نظارت دقیق‌تر و زودهنگام‌تر توصیه می‌شود.
اهمیت تشخیص زودهنگام اوتیسم بر کسی پوشیده نیست. تشخیص به موقع به والدین و کودک این امکان را می‌دهد تا از خدمات درمانی و آموزشی مناسب بهره‌مند شوند.
مداخلات زودهنگام، به ویژه رفتار درمانی، می‌توانند به طور قابل توجهی علائم اوتیسم را کاهش داده و به رشد سالم‌تر کودک کمک کنند.
اگرچه تشخیص اوتیسم در بزرگسالی نیز امکان‌پذیر است، اما تأخیر در تشخیص می‌تواند به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد.
با این حال، حتی در بزرگسالی نیز، درمان‌ها و خدمات تخصصی می‌توانند بهبود قابل توجهی در زندگی افراد مبتلا به اوتیسم ایجاد کنند. در نهایت، تشخیص زودهنگام اوتیسم و آغاز مداخلات درمانی به موقع، کلید بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به این اختلال است.
اولین علائم هشدار دهنده اوتیسم چیست؟
بر اساس تحقیقات مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، اولین نشانه‌های اوتیسم ممکن است شامل عدم برقراری تماس چشمی، بی‌علاقگی به تعامل با والدین و دیگر کودکان، کم‌حرفی و حساسیت شدید به تغییرات روتین باشد.
با این حال، اوتیسم طیف گسترده‌ای دارد و در هر کودک به شکل متفاوتی بروز می‌کند. برخی کودکان ممکن است تاخیرهای رشدی قابل توجهی داشته باشند، در حالی که برخی دیگر تا مراحل اولیه رشد به طور طبیعی پیشرفت می‌کنند اما در مراحل بعدی با چالش‌هایی مواجه می‌شوند.
به همین دلیل، نظارت دقیق بر رشد کودک از اهمیت بالایی برخوردار است تا هرگونه نشانه‌ی احتمالی اوتیسم در مراحل اولیه تشخیص داده شود و مداخلات درمانی مناسب آغاز گردد.
علائم اوتیسم از ۱۲ ماهگی تا ۲ سالگی
اولین علائم و ویژگی‌های اوتیسم، که به اختلال طیف اوتیسم (ASD) نیز شناخته می‌شود، ممکن است بسیار متنوع باشد و در سنین مختلف نمایان شود. برخی افراد از چند ماه اول زندگی علائم اوتیسم را نشان می‌دهند، در حالی که برخی دیگر تا مدت‌ها بعد این علائم را بروز نمی‌دهند.
تا ۱۲ ماهگی، علائم اوتیسم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- کم بودن یا نبود غرغر کردن
- تماس چشمی کم یا نبود آن
- علاقه بیشتر به اشیا نسبت به افراد
- عدم واکنش به زمانی که به او مستقیماً صحبت می‌شود
- شیوه‌های غیرمعمول یا محدود در بازی با اسباب‌بازی‌ها
- حرکات تکراری با انگشتان، دست‌ها، بازوها یا سر
- شروع یادگیری زبان و سپس توقف یا از دست دادن این مهارت‌ها
تا سن ۲ سالگی، علائم اوتیسم ممکن است به شکل‌های زیر نیز بروز کند:
- علایق بسیار خاص و محدود
- بی‌علاقگی یا کم‌علاقگی به دیگر کودکان
- رفتارهای آسیب‌رسان به خود یا خودانزوا
- تکرار کلمات یا عبارات بدون درک آن‌ها
- دشواری در تعاملات اجتماعی مانند بازی «دالی موشک»
- تمایل به حفظ روال خاص، مثلاً مصرف یک نوع غذای ثابت
در هر سنی، علائم اوتیسم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تماس چشمی کم
- واکنش‌های غیرمعمول به:
- نورها
- مزه‌ها
- بوها
- صداها
- رنگ‌ها
- بافت‌ها
- علایق خاص و محدود
- تکرار کلمات یا عبارات (اکولالیا)
- رفتارهای تکراری مانند چرخیدن
- تاخیر در رشد زبان یا ارتباط غیرکلامی
- واکنش شدید به تغییرات جزئی در روال یا محیط
علائم اولیه اوتیسم ممکن است شامل تماس چشمی کم، تکرار رفتارها و واکنش‌های غیرعادی به صداها و نورها باشد. این علائم می‌تواند از چند ماهگی تا دو سالگی ظاهر شود و در هر فرد متفاوت باشد.
علائم و نشانه های اوتیسم در زنان
زنان مبتلا به اوتیسم ممکن است بیشتر با موارد زیر مواجه شوند:
- یاد گرفته‌اند که برای «هماهنگ شدن» با دیگران، علائم اوتیسم خود را پنهان کنند، مثلاً با تقلید از رفتار افراد غیر اوتیستیک
- سکوت بیشتری داشته باشند و احساساتشان را پنهان کنند
- در ظاهر بهتر با موقعیت‌های اجتماعی کنار بیایند
- نشانه‌های کمتری از رفتارهای تکراری بروز دهند
به همین دلیل، تشخیص اوتیسم در زنان می‌تواند دشوارتر باشد.
آیا معلولیت باعث بروز اوتیسم می‌شود؟
خیر، معلولیت باعث بروز اوتیسم نمی‌شود. اوتیسم یک اختلال عصبی رشدی است که از بدو تولد یا اوایل کودکی آغاز می‌شود و بر توانایی فرد در برقراری ارتباط، تعامل اجتماعی و رفتارهای تکراری تأثیر می‌گذارد. علل دقیق اوتیسم هنوز به‌طور کامل شناخته نشده‌اند، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند.
معلولیت به معنای محدودیت در یک یا چند توانایی جسمی، حسی، ذهنی یا روانی است که ممکن است در اثر بیماری، آسیب یا نقص مادرزادی ایجاد شود. در حالی که برخی افراد مبتلا به اوتیسم ممکن است معلولیت‌های همراهی مانند اختلالات یادگیری یا مشکلات حسی داشته باشند، اما این معلولیت‌ها علت اصلی اوتیسم نیستند.
در واقع، اوتیسم خود یک نوع معلولیت محسوب می‌شود که بر نحوه تعامل فرد با دنیای اطراف تأثیر می‌گذارد. بنابراین، بهتر است به جای اینکه بگوییم معلولیت باعث اوتیسم می‌شود، بگوییم که برخی افراد مبتلا به اوتیسم ممکن است معلولیت‌های دیگری نیز داشته باشند.
برای درک بهتر این موضوع، می‌توان گفت که اوتیسم و معلولیت دو مفهوم جداگانه هستند، اما ممکن است در برخی افراد با هم هم‌زمان وجود داشته باشند.
علائم و نشانه‌های پنهان اختلال اوتیسم چیست؟
اختلال اوتیسم ممکن است با علائم و نشانه‌های پنهانی همراه باشد که به راحتی قابل شناسایی نیستند. این علائم معمولاً در رفتارهای اجتماعی و ارتباطات افراد بروز می‌یابند. یکی از نشانه‌های مهم، مشکل در فهم و استفاده از زبان بدن و نشانه‌های غیرکلامی است.
همچنین، فرد ممکن است در ایجاد و حفظ روابط اجتماعی با دیگران دچار چالش باشد. تغییرات در روال‌های روزمره می‌تواند به اضطراب و استرس منجر شود. به طور کلی، این علائم می‌توانند تأثیرات عمیقی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشند.
علائم و نشانه‌های پنهان اختلال اوتیسم عبارتند از:
- مشکل در درک نشانه‌های غیرکلامی: ناتوانی در فهم حرکات بدن و حالت چهره دیگران.
- چالش در ایجاد روابط اجتماعی: مشکل در برقراری دوستی و ارتباط با دیگران.
- واکنش‌های غیرعادی به تغییرات: اضطراب و استرس در مواجهه با تغییرات در روال‌های روزمره.
- محدودیت در موضوعات مورد علاقه: تمرکز بیش از حد بر روی موضوعات خاص و عدم تمایل به گسترش علایق.
- کمبود مهارت‌های اجتماعی: دشواری در برقراری گفت‌وگو و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی.
- دشواری در شناسایی احساسات دیگران: عدم توانایی در درک و پاسخ به احساسات اطرافیان.
علائم و نشانه‌های پنهانی اوتیسم چیست؟
اختلال اوتیسم ممکن است با علائم و نشانه‌های پنهانی همراه باشد که به راحتی قابل شناسایی نیستند. این علائم معمولاً در رفتارهای اجتماعی و ارتباطات افراد بروز می‌یابند.
یکی از نشانه‌های مهم، مشکل در فهم و استفاده از زبان بدن و نشانه‌های غیرکلامی است. همچنین، فرد ممکن است در ایجاد و حفظ روابط اجتماعی با دیگران دچار چالش باشد.
تغییرات در روال‌های روزمره می‌تواند به اضطراب و استرس منجر شود. به طور کلی، این علائم می‌توانند تأثیرات عمیقی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشند.
علائم و نشانه‌های پنهان اختلال اوتیسم عبارتند از:
- مشکل در درک نشانه‌های غیرکلامی: ناتوانی در فهم حرکات بدن و حالت چهره دیگران.
- چالش در ایجاد روابط اجتماعی: مشکل در برقراری دوستی و ارتباط با دیگران.
- واکنش‌های غیرعادی به تغییرات: اضطراب و استرس در مواجهه با تغییرات در روال‌های روزمره.
- محدودیت در موضوعات مورد علاقه: تمرکز بیش از حد بر روی موضوعات خاص و عدم تمایل به گسترش علایق.
- کمبود مهارت‌های اجتماعی: دشواری در برقراری گفت‌وگو و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی.
- دشواری در شناسایی احساسات دیگران: عدم توانایی در درک و پاسخ به احساسات اطرافیان.
علائم و نشانه‌های پنهان اختلال اوتیسم شامل مشکلات در درک نشانه‌های غیرکلامی و چالش در ایجاد روابط اجتماعی هستند. همچنین، فرد ممکن است به تغییرات روزمره واکنش‌های غیرعادی نشان دهد و در شناسایی احساسات دیگران دچار مشکل باشد.
سخن پایانی
اختلال طیف اوتیسم، یک تفاوت عصبی پیچیده است که با تنوع گسترده‌ای از علائم و شدت‌ها ظاهر می‌شود.
تشخیص دقیق و به موقع اوتیسم، نقش بسیار مهمی در ارائه خدمات درمانی مناسب و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا و خانواده‌هایشان دارد. با افزایش آگاهی عمومی در مورد اوتیسم، می‌توانیم محیطی حمایتی و درک‌کننده برای افراد دارای این اختلال ایجاد کنیم.
در نهایت، باید به یاد داشته باشیم که اوتیسم یک بیماری نیست بلکه یک تفاوت در نحوه تجربه جهان است. افراد مبتلا به اوتیسم، توانایی‌ها و استعدادهای منحصر به فردی دارند که با شناخت و حمایت مناسب می‌توانند به شکوفایی برسند. با همکاری متخصصان، والدین و جامعه، می‌توانیم آینده‌ای روشن‌تر برای افراد مبتلا به اوتیسم رقم بزنیم.