آیا کودکتان به سختی می‌تواند آرام بنشیند؟ آیا مدام وسایلش را گم می‌کند و به نظر می‌رسد حواسش به هیچ چیز نیست؟ این‌ها ممکن است علائم بیش‌فعالی (ADHD) باشند. بیش فعالی می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر عملکرد تحصیلی و اجتماعی کودکان داشته باشد و نیاز به مداخلات تخصصی دارد.
این مقاله به بررسی علائم و نشانه‌های اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) خواهیم پرداخت و تأثیرات این اختلال بر زندگی کودکان را مورد تحلیل قرار می‌دهیم.
همچنین، راهکارهای درمانی و مداخلاتی که می‌تواند به بهبود وضعیت این کودکان کمک کند، از جمله رفتاردرمانی، مشاوره و نقش کلینیک‌های تخصصی نظیر کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه در مدیریت این اختلال بررسی خواهد شد.
علائم بیش فعالی از چه سنی شروع می‌شود؟
علائم بیش‌فعالی (ADHD) معمولاً از سنین پایین، یعنی حدود ۳ تا ۶ سالگی شروع می‌شود. در این دوره، والدین و معلمان ممکن است متوجه رفتارهایی مثل ناتوانی در آرام نشستن، عدم تمرکز روی بازی‌ها یا کارها، و تکانشی بودن در تصمیم‌گیری شوند. کودکان بیش‌فعال معمولاً انرژی زیادی دارند و دائم در حال حرکت یا صحبت کردن هستند.
این علائم ممکن است در ابتدا طبیعی به نظر برسند، اما اگر به طور مداوم و در موقعیت‌های مختلف (مثل خانه و مدرسه) دیده شوند و باعث اختلال در زندگی روزمره کودک شوند، می‌توانند نشان‌دهنده وجود بیش‌فعالی باشند.
به چه افرادی بیش فعال می‌گویند؟
برای پاسخ به سؤال علائم ADHD و به چه افرادی بیش فعال می‌گویند؟ می‌توان گفت که از مهمترین نشانه‌های این اختلال می‌توان به ناتوانی در تمرکز، فعالیت بیش از حد و واکنش‌های سریع و بدون فکر اشاره کرد. کودکان مبتلا به ADHD ممکن است همه این ویژگی‌ها را به طور همزمان داشته باشند.
بیشتر علائم این اختلال در سنین ۶ تا ۱۲ سالگی ظاهر می‌شوند، اما برخی تحقیقات نشان می‌دهند که علائم اولیه ممکن است حتی از ۳ سالگی نیز مشاهده شود.
گاهی اوقات، اختلالاتی مانند افسردگی و اضطراب علائمی شبیه به بیش فعالی دارند، بنابراین تشخیص دقیق ADHD ممکن است چالش‌برانگیز باشد.
از آنجایی که آزمایش دقیقی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد، تنها یک روانپزشک یا روانشناس با بررسی رفتار و تعاملات کودک یا بزرگسال، می‌تواند تشخیص نهایی را بدهد.
مهمترین علائم بیش فعالی چیست؟
همان‌طور که در ابتدای مقاله اشاره شد، اختلال ADHD با علائمی مثل مشکل در تمرکز، فعالیت بیش از حد و واکنش‌های سریع و ناگهانی مشخص می‌شود. برخی ازمهمترین علائم بین کودکان و بزرگسالان شامل موارد زیر است:
۱- کم‌توجهی
این علامت ممکن است تا زمان ورود کودک به مدرسه چندان به چشم نیاید، اما در بزرگسالان بیشتر در محیط کار یا تعاملات اجتماعی مشاهده می‌شود. برخی نشانه‌های کم‌توجهی شامل موارد زیر است:
- انجام کارها با تأخیر و طولانی شدن زمان انجام وظایف
- ناتمام گذاشتن کارها و رفتن سراغ فعالیت‌های دیگر
- عدم تمرکز بر روی یک فعالیت به مدت طولانی
- بی‌نظمی شدید در انجام کارها
- انجام کارها به طور نامنظم و بدون دقت کافی
- بی‌توجهی به جزئیات و اشتباهات ناخواسته
- حواس‌پرتی با کوچک‌ترین صدا یا اتفاقات جزئی
- فراموش کردن کارهای روزمره
- غرق شدن در رویاپردازی
- مشکل در هماهنگی با دیگران
- عدم توجه به صحبت‌های دیگران و نشنیدن آن‌ها به دلیل درگیری ذهنی
- مشکل در رعایت قوانین اجتماعی و گفت‌وگوی صحیح
این علائم می‌توانند در کودکان و بزرگسالان به شکل‌های متفاوتی بروز کنند و بسته به شرایط زندگی و محیط اجتماعی افراد، شدت آن‌ها متغیر باشد.
۲- تحرک بیش از حد
بی‌قراری و نیاز مداوم به حرکت از مهمترین علائم ADHD در کودکان نوپا، پیش‌دبستانی، سنین مدرسه، نوجوانان و حتی بزرگسالان است.
این افراد نمی‌توانند برای مدت طولانی در یک‌جا آرام بمانند و همیشه نیاز به جنب‌وجوش دارند. دیگر نشانه‌های مرتبط با تحرک بیش از حد شامل موارد زیر است:
- حتی وقتی نشسته‌اند هم بی‌قرار هستند و دائماً تکان می‌خورند.
- مرتب از جای خود بلند می‌شوند تا راه بروند.
- در زمان‌های نامناسب شروع به راه رفتن یا دویدن می‌کنند.
- قادر به انجام بازی‌ها یا فعالیت‌های آرام و بی‌صدا نیستند.
- دائماً در حال حرکت هستند و به‌ندرت آرام می‌نشینند.
- بیشتر از حد معمول صحبت می‌کنند و نمی‌توانند سکوت کنند.
۳- تحریک‌پذیری
افراد مبتلا به ADHD به طور معمول بسیار بی‌تاب و تحریک‌پذیر هستند. آن‌ها ممکن است به طور ناگهانی به اطراف ضربه بزنند یا به دیگران واکنش‌هایی بدون فکر نشان دهند.
کودکان مبتلا به این اختلال اغلب بدون در نظر گرفتن عواقب، دست به کارهای خطرناک می‌زنند. نشانه‌های رایج تحریک‌پذیری در این افراد شامل موارد زیر است:
- بی‌قراری و عدم تحمل برای ماندن در یک مکان
- صبر کمی برای انتظار کشیدن دارند و بی‌تاب می‌شوند
- بدون اینکه کسی سؤال کند، جواب می‌دهند و صحبت می‌کنند
- به طور مکرر حرف دیگران را قطع می‌کنند
- در زمان‌های نامناسب شروع به حرف زدن می‌کنند
- نمی‌توانند در صف منتظر بمانند
- در موقعیت‌های اجتماعی رفتارهایی دارند که با شرایط معمول مطابقت ندارد
علائم بیش فعالی در کودکان به چه صورت است؟ (پسران و دختران در سنین پایین)
پزشک زمانی می‌تواند نشانه‌های بیش فعالی را در کودکان تأیید کند که آن‌ها حداقل ۶ مورد از علائم ADHD را به مدت ۶ ماه در همه مکان‌هایی که حضور دارند، از جمله مهدکودک، مدرسه و خانه، نشان دهند.
مهمترین نشانه‌های کودک مبتلا به بیش‌فعالی که از سن ۶ سالگی و به خاطر حضور در محیط‌های اجتماعی (مثل مهدکودک و مدرسه) به‌راحتی قابل تشخیص هستند، عبارتند از:
- ناتوانی در توجه و بی‌قراری
- جنب‌وجوش زیاد و مداوم
- مشکل در مدیریت زمان و تنظیم فعالیت‌ها
- خیال‌پردازی و بی‌توجهی به اطراف
- دشواری در برنامه‌ریزی و انجام کارها
- فراموشکاری مکرر
- عدم کنترل بر خشم و احساسات
- ناتوانی در تشخیص اشتباهات
- عدم تمرکز کافی در درس و فعالیت‌های آموزشی
- بی‌حوصلگی برای انجام کارهای آرام و بی‌صدا
- عدم توانایی در نشستن آرام و گوش دادن به دیگران
- رها کردن کارها به صورت نیمه‌تمام
- مشکل در انجام کارها به ترتیب و حفظ نظم در آن‌ها
- دشواری در انتظار نوبت خود
- عدم کنترل احساسات و هیجانات
- اجتناب از انجام فعالیت‌های ذهنی طولانی
- قطع کردن مداوم صحبت‌ها، بازی‌ها و فعالیت‌های دیگران
این نشانه‌ها می‌توانند به کودکان و خانواده‌ها در شناسایی و مدیریت بیش‌فعالی کمک کنند. در صورت مشاهده این علائم، مشاوره با یک متخصص می‌تواند گام مهمی در بهبود وضعیت کودک و ارتقاء کیفیت زندگی او باشد.
علائم اختلال بیش فعالی و نقص توجه (ADHD) در نوجوانان چیست؟ (پسران و دختران بالای ۱۵ سال)
علائم بیش‌فعالی در نوجوانان می‌تواند مانع از انجام برخی کارهای روزمره‌ای شود که برای همسالانشان به راحتی قابل انجام است. نوجوانانی که به ADHD مبتلا هستند، معمولاً در انجام فعالیت‌های زیر دچار مشکل می‌شوند:
- تمرکز روی درس‌ها و تکالیف
- سازگاری و تعامل با همسن و سال‌های خود
- کمک به اعضای خانواده در انجام کارهای منزل
- رعایت بهداشت شخصی
- مدیریت زمان به طور مؤثر
- انجام کارهای حساس و مهم، مانند رانندگی به طور ایمن
علائم بیش فعالی در زنان باردار چیست؟
علائم بیش‌فعالی در زنان باردار می‌تواند تأثیرات ویژه‌ای بر سلامت مادر و جنین داشته باشد. این علائم معمولاً شامل مشکلاتی در
زنان باردار نیز ممکن است علائم بیش فعالی را تجربه کنند، اما این علائم اغلب به دلیل تغییرات هورمونی و سایر تغییرات فیزیولوژیکی دوران بارداری بروز می‌کنند و لزوماً نشانه اختلال بیش فعالی نیست.
علائم شایع در این دوران عبارتند از:
- نوسانات خلقی شدید
- مشکل در تمرکز
- خستگی مفرط
- بی قراری و تحریک پذیری
- مشکل در خواب
- تغییرات اشتها
اگر این علائم شدت یافت یا بر کیفیت زندگی شما تأثیر منفی گذاشت، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
علائم بیش فعالی جنین در دوران بارداری به چه صورت است؟
برخی افراد ممکن است حرکات و فعالیت‌های زیاد جنین را نشانه‌ای از بیش فعالی در دوران بارداری تلقی کنند.
اما تحقیقات علمی نشان داده‌اند که هیچ ارتباط مستقیمی بین میزان حرکت جنین در رحم و احتمال ابتلا به بیش فعالی وجود ندارد.
متخصصان تأکید می‌کنند که هر جنین به طور خاص و منحصربه‌فردی در رحم مادر خود حرکت می‌کند و فعالیت زیاد می‌تواند نشانه‌ای از رشد طبیعی او باشد.
علائم بیش فعالی در نوزادان چیست؟
در تشخیص اختلال بیش فعالی در کودکان زیر پنج سال باید خیلی محتاط بود. متخصصان سلامت روان معتقدند که تشخیص علائم بیش فعالی در نوزادان و کودکان زیر سه سال کار درستی نیست، زیرا نوزادان ممکن است نشانه‌هایی مانند کم‌توجهی، تحرک زیاد و تحریک‌پذیری را از خود نشان دهند. بهترین زمان برای تشخیص علائم ADHD در کودکان نوپا معمولاً پایان چهار سالگی و آغاز پنج سالگی است.
اگر نوزاد شما نشانه‌های غیرعادی زیر را دارد، حتماً به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید. پزشک می‌تواند در صورت مشاهده علائم اولیه بیش فعالی، شما را به روانشناس یا روانپزشک ارجاع دهد:
- گریه مداوم و ناراحت بدون دلیل مشخص
- نیاز مفرط به توجه
- ناراحتی و پریشانی هنگام لمس
- بی‌قراری و بی‌تابی شدید
- رفتارهای عصبی مانند ضربه زدن با پا و جیغ کشیدن مداوم
ADHD در بزرگسالان چه علائمی دارد؟
نشانه‌های اختلال بیش فعالی (ADHD) در بزرگسالان معمولاً از دوران کودکی وجود داشته‌اند، اما ممکن است تا آن زمان تشخیص داده نشده باشند. با بزرگ‌تر شدن افراد و ورود به نقش‌های اجتماعی، این نشانه‌ها به روش‌های مختلفی بر زندگی شخصی و کاری آن‌ها تأثیر می‌گذارد.
شناخت علائم بیش فعالی در بزرگسالان بسیار مهم است، زیرا می‌تواند باعث اخراج از شغل، مشکل در برقراری ارتباط با دیگران و افزایش احتمال اعتیاد شود. مهمترین علائم ADHD در بزرگسالان شامل موارد زیر است:
- نگرانی، اضطراب و بی‌قراری زیاد
- بی‌نظمی و حرکات جسمی بیش از حد
- ناتوانی در پیروی از دستورالعمل‌ها و برنامه‌ها
- انجام کارها با تأخیر
- رفتارهای پرخطر مانند رانندگی ناایمن
- مشکل در تمرکز و توجه طولانی
- ناتوانی در برنامه‌ریزی و سازماندهی کارها
- صحبت کردن و بیان افکار با سرعت بالا
- عدم کنترل احساسات و هیجانات
- حواس‌پرتی شدید
- بروز رفتارهای انفجاری و کنترل نکردن خشم
- انجام کارهای جانبی و ناتوانی در تمرکز بر کارهای اصلی
- تنوع‌طلبی و تغییرات مکرر در برنامه‌ها
- وسواس
- تمایل شدید به مصرف سیگار یا مواد مخدر
شناسایی این علائم و دریافت کمک می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بزرگسالان مبتلا به ADHD کمک کند.
علائم و نشانه‌های بیش فعالی در پسران بیشتر است یا دختران؟
بر اساس گزارش‌های سازمان CDC (مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها)، پسرها سه برابر بیشتر از دخترها به اختلال کم‌توجهی/بیش‌فعالی مبتلا می‌شوند. اما این آمار نشان نمی‌دهد که دختران به اختلال ADHD دچار نمی‌شوند؛ بلکه ممکن است نشانه‌های بیش‌فعالی را به شیوه‌ای متفاوت بروز دهند.
در واقع، احتمال دارد دختران بیشتر با مشکل کم‌توجهی روبه‌رو شوند و کمتر رفتارهای تخریبی از خود نشان دهند. نشانه‌های بیش‌فعالی در دختران معمولاً به شکل پرحرفی، واکنش‌های عاطفی شدید، یا عادت‌هایی مانند جویدن مو یا لباس بروز می‌کند. از طرف دیگر، انتظارات اجتماعی درباره رفتار دختران و پسران ممکن است باعث شود برخی از دختران تلاش کنند تا علائم بیش‌فعالی خود را سرکوب کنند.
چه روش‌هایی برای مدیریت علائم بیش فعالی وجود دارد؟
مدیریت علائم بیش فعالی (ADHD) نیازمند ترکیبی از روش‌های درمانی و حمایتی است که می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کند. این روش‌ها معمولاً شامل مشاوره، درمان‌های دارویی، و تغییرات رفتاری هستند. در ادامه، به برخی از روش‌های مؤثر در مدیریت این علائم اشاره می‌شود:
- مشاوره و درمان‌های رفتاری: کمک به فرد برای یادگیری تکنیک‌های مدیریت زمان، سازماندهی و تنظیم احساسات.
- درمان دارویی: استفاده از داروهای تجویزی مانند محرک‌ها و غیرمحرک‌ها که می‌توانند به کنترل علائم کمک کنند.
- برنامه‌ریزی و ساختار: ایجاد روال روزمره مشخص و زمان‌بندی فعالیت‌ها برای کمک به فرد در سازماندهی بهتر.
- حمایت‌های آموزشی: همکاری با معلمان و مشاوران مدرسه برای فراهم کردن محیط یادگیری مناسب و تطبیق برنامه درسی.
- آموزش مهارت‌های اجتماعی: کمک به فرد برای بهبود مهارت‌های ارتباطی و تعامل با دیگران.
- تغذیه سالم و ورزش: داشتن رژیم غذایی متوازن و فعالیت‌های بدنی منظم که می‌تواند به بهبود تمرکز و کاهش اضطراب کمک کند.
- مدیریت استرس: استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن و تنفس عمیق برای کاهش اضطراب و استرس.
این روش‌ها می‌توانند به فرد مبتلا به ADHD کمک کنند تا با چالش‌های روزمره بهتر مقابله کند و کیفیت زندگی بهتری داشته باشد.
چگونه با کودک بیش فعال رفتار کنیم؟ (آگاهی برای والدین و معلمان)
رفتار با کودک مبتلا به بیش‌فعالی (ADHD) نیازمند آگاهی، صبر و استراتژی‌های خاص است. در ادامه نکاتی برای والدین و معلمان آورده شده است که می‌تواند به مدیریت رفتار و بهبود تعامل با این کودکان کمک کند:
نکات برای والدین:
- فهم علائم: با علائم بیش‌فعالی آشنا شوید و سعی کنید رفتارهای کودک را درک کنید. این آگاهی می‌تواند به شما کمک کند تا بهترین واکنش‌ها را نشان دهید.
- تنظیم روال مشخص: برای کودک یک برنامه روزمره و روال مشخص تعیین کنید. این کار به کودک کمک می‌کند تا در فعالیت‌ها و مسئولیت‌های خود بهتر عمل کند.
- پاداش و تشویق: به جای تنبیه، از سیستم‌های پاداش برای تشویق رفتارهای مثبت استفاده کنید. این می‌تواند شامل تقدیر از موفقیت‌های کوچک باشد.
- محیط آرام: سعی کنید محیطی آرام و بدون حواس‌پرتی برای کودک فراهم کنید تا تمرکز بهتری داشته باشد.
- آموزش مهارت‌های اجتماعی: به کودک کمک کنید تا مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی خود را تقویت کند تا بتواند بهتر با دیگران تعامل کند.
نکات برای معلمان:
- استفاده از استراتژی‌های تدریس متنوع: در کلاس، از روش‌های تدریس مختلف استفاده کنید تا همه دانش‌آموزان، از جمله کودکان مبتلا به ADHD، درگیر شوند.
- توجه به نیازهای فردی: به نیازها و نقاط قوت هر کودک توجه کنید و به آن‌ها فرصت دهید تا در زمینه‌هایی که خوب عمل می‌کنند، بدرخشند.
- تنظیم قوانین واضح: قوانین کلاس را به وضوح بیان کنید و از کودک بخواهید که این قوانین را رعایت کند.
- ایجاد فواصل استراحت: به کودکان فرصتی برای استراحت و فعالیت‌های حرکتی بدهید تا انرژی‌های اضافی خود را تخلیه کنند.
- برقراری ارتباط مستمر با والدین: با والدین کودک ارتباط داشته باشید و درباره پیشرفت‌ها و چالش‌ها گفتگو کنید. این همکاری می‌تواند به مدیریت بهتر علائم کمک کند.
رفتار با کودک مبتلا به بیش‌فعالی نیازمند صبر و همکاری است. با درک نیازها و علائم کودک و استفاده از استراتژی‌های مناسب، می‌توان به بهبود رفتار و عملکرد کودک کمک کرد.
سؤالات متداول
بیش‌فعالی یک اختلال است که با سه نشانه اصلی شناسایی می‌شود: عدم توجه، تحرک زیاد و حساسیت بالا
تشخیص بیش‌فعالی (ADHD) در کودکان زیر چهار سال معمولاً درست نیست، زیرا بیشتر کودکان نوپا ممکن است این علائم را از خود نشان دهند. اما اگر کودک شما به طور مکرر و بی‌دلیل گریه می‌کند، خیلی بی‌قرار است یا نمی‌تواند هنگام غذا خوردن آرام بنشیند، بهتر است با یک روانشناس یا روانپزشک مشاوره کنید.
علائم اصلی بیش‌فعالی در کودکان۶ ساله شامل حواس‌پرتی، اجتناب از انجام تکالیف مدرسه، فراموشکاری، بی‌دقتی و خیلی خیال‌پردازی کردن است.
جمع بندی
علائم بیش فعالی (ADHD) در سنین پایین و قبل از نوجوانی راحت‌تر قابل شناسایی است. اگر این اختلال درمان نشود، می‌تواند در بزرگسالی کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد.
بسیاری از بزرگسالان مبتلا به ADHD ممکن است در دوران بزرگسالی متوجه اختلال خود شوند. به همین دلیل، شناخت علائم بیش فعالی برای والدین بسیار مهم است. اگر والدین این علائم را در کودک خود مشاهده کردند، باید از متخصص سلامت روان کمک بگیرند.
منبع: healthline , nhs, webmd