شاید ذهن شما هم مثل خیلی‌های دیگه درگیر این شده که علت ترنسجندر بودن چیه؟ و یا علائم ترنسجندر بودن و نشانه‌هاش چیه و چجوری بفهمیم ترنسجندر هستیم یا نه؟
با توجه به لزوم افزایش آگاهی عمومی به منظور کاهش انگ اجتماعی، سوءتفاهم‌ها و تبعیض‌هایی که افراد تراجنسیتی غالباً با آن مواجه هستند، مقاله علت و علائم ترنسجندر با هدف بررسی علمی عوامل زیستی، روانی و اجتماعی مرتبط با هویت تراجنسیتی و همچنین تجربیات، چالش‌ها و نمودهایی که ممکن است افراد در مسیر شناخت، پذیرش و ابراز هویت جنسیتی خود با آن مواجه شوند (از جمله دیسفوریای جنسیتی در برخی افراد) آماده شده است.
لازم به تأکید است که اطلاعات ارائه شده در این مقاله صرفاً جنبه اطلاع‌رسانی و آکادمیک داشته و به هیچ عنوان نباید به عنوان جایگزینی برای ارزیابی، تشخیص یا مشاوره تخصصی فردی توسط متخصصان واجد شرایط در حوزه سلامت روان یا پزشکی در نظر گرفته شود.
ترنسجندر چیست؟
واژه ‘ترنسجندر’ یا ‘تراجنسیتی’ به افرادی گفته می‌شود که هویت جنسیتی درونی‌شان (Gender Identity) – یعنی احساس عمیق و پایدار فردی نسبت به زن بودن، مرد بودن، هر دو، هیچ‌کدام یا هویتی دیگر در طیف جنسیتی – با جنسیتی که در بدو تولد بر اساس مشخصات فیزیکی به آن‌ها نسبت داده شده است (Assigned Sex at Birth) همخوانی ندارد.
درک این تمایز بنیادین بین هویت جنسیتی به عنوان یک حس درونی و جنسیت انتسابی، برای فهم تجربیات افراد تراجنسیتی ضروری است و به کارگیری زبان دقیق، به‌روز و محترمانه در گفتگو پیرامون این موضوع، نشان‌دهنده احترام به هویت و کرامت انسانی این افراد است. برای آشنایی بیشتر مقاله ترنسجندر (Transgender) چیست؟ تاریخچه + ۱۰ نوع متداول آن را بخوانید.
علت ترنسجندر بودن چیست؟
هویت جنسیتی، تجربه‌ای عمیق و شخصی است که چگونگی درک و تعریف ما از جنسیت خود را شکل می‌دهد. در حالی که بیشتر افراد با جنسیتی که در بدو تولد به آن‌ها نسبت داده شده احساس همسویی دارند (سیسجندر)، برخی دیگر این همسویی را تجربه نمی‌کنند (ترنسجندر). شناخت علمی علت ترنسجندر، گامی مهم در درک بهتر این پدیده و ارائه‌ی حمایت مناسب به افراد ترنس است.
با وجود پیشرفت‌های علمی، علت دقیق ترنسجندر بودن هنوز مشخص نیست. احتمالاً ترکیبی پیچیده از عوامل مختلف زیستی و محیطی در شکل‌گیری هویت جنسیتی نقش دارند.
مهم است تاکید شود که ترنسجندر بودن یک انتخاب نیست، بلکه ناشی از عوامل گوناگونی است که فرد در شکل‌گیری آن‌ها نقشی ندارد.
۱. عوامل زیستی
- تئوری‌های هورمونی: این تئوری‌ها بر این باورند که مواجهه جنین با هورمون‌های جنسی در دوران بارداری می‌تواند بر شکل‌گیری هویت جنسیتی در مغز تاثیر بگذارد. مطالعات نشان داده‌اند که تفاوت‌هایی در مواجهه با هورمون‌های جنسی در دوران جنینی می‌تواند منجر به تفاوت‌هایی در شکل‌گیری مغز و در نتیجه، هویت جنسیتی شود. با این حال، این موضوع هنوز در دست بررسی است و تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.
- عوامل ژنتیکی: تحقیقات در زمینه ژنتیک به دنبال شناسایی ژن‌های مرتبط با هویت جنسیتی و گرایش جنسیتی هستند. اگرچه هنوز هیچ ژن “ترنسجندر” مستقلی شناسایی نشده، اما برخی مطالعات نشان داده‌اند که عوامل ژنتیکی ممکن است در ایجاد زمینه‌های زیستی برای هویت جنسیتی ناهمسو با جنسیت انتسابی نقش داشته باشند.
- اختلافات ساختاری مغز: برخی مطالعات به وجود تفاوت‌های احتمالی در ساختار مغز افراد ترنسجندر و سیسجندر اشاره کرده‌اند. این تفاوت‌ها عمدتاً در نواحی مغزی مرتبط با پردازش جنسیت و هویت جنسیتی مشاهده شده‌اند. با این حال، مهم است به یاد داشته باشیم که این تفاوت‌ها به معنای بیماری یا نقص نیستند، بلکه صرفاً نشان‌دهنده تنوع طبیعی در ساختار مغز انسان هستند.
۲. عوامل محیطی
- تاثیر محیط خانواده و اجتماع: تعاملات اجتماعی، انتظارات جنسیتی و نحوه برخورد خانواده و جامعه با فرد می‌تواند بر شکل‌گیری هویت جنسیتی تاثیر بگذارد. با این حال، تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل محیطی به تنهایی نمی‌توانند تعیین‌کننده هویت جنسیتی باشند.
- تجارب دوران کودکی: برخی تجارب دوران کودکی، مانند سرکوب یا تشویق رفتارهای مرتبط با جنسیت دیگر، ممکن است نقش محدودی در شکل‌گیری هویت جنسیتی ایفا کنند. با این حال، نقش این تجارب قطعی نیست و اغلب، افراد ترنسجندر بدون داشتن تجربیات خاص در دوران کودکی، هویت جنسیتی خود را متفاوت از جنسیت انتسابی درک می‌کنند.
نقد دیدگاه‌های مردود
متاسفانه، در گذشته فرضیاتی مبنی بر تربیت نادرست، مسائل روانی یا عوامل مشابه به عنوان علت ترنسجندر بودن مطرح می‌شدند. این دیدگاه‌ها کاملاً مردود هستند و هیچ پایه و اساس علمی ندارند. ترنسجندر بودن نه یک اختلال روانی است و نه نتیجه تربیت اشتباه.
درک علت‌شناسی ترنسجندر همچنان در حال تکامل است. با این حال، روشن است که ترکیبی پیچیده از عوامل زیستی و محیطی در شکل‌گیری هویت جنسیتی نقش دارند.
تاکید بر این نکته ضروری است که ترنسجندر بودن یک انتخاب نیست و باید با احترام و درک متقابل با این افراد رفتار شود. تحقیقات بیشتر در این زمینه می‌تواند به ما در فهم بهتر این پدیده و ارائه‌ی حمایت‌های مناسب‌تر به افراد ترنسجندر کمک کند.
علائم کلی ترنسجندر
علائم ترنسجندر بودن معمولاً از کودکی یا نوجوانی شروع می‌شود و می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. مهم‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:
- نارضایتی شدید از جنسیت تعیین‌شده در بدو تولد: فرد احساس می‌کند بدن و جنسیت بیولوژیکی‌اش با هویت درونی‌اش همخوانی ندارد و این موضوع باعث ناراحتی، اضطراب یا افسردگی می‌شود.
- تمایل به داشتن ویژگی‌های جنسیتی جنس مخالف: فرد ممکن است آرزو کند بدن یا صفات جنسی‌اش مطابق با هویت جنسیتی مورد نظرش باشد و حتی تمایل به تغییر فیزیکی (از طریق هورمون‌درمانی یا جراحی) داشته باشد.
- رفتار و پوشش مطابق با جنسیت مورد نظر: علاقه به پوشیدن لباس‌ها، بازی‌ها یا انجام رفتارهایی که با جنسیت تعیین‌شده متفاوت است.
- سردرگمی یا احساس غیر باینری بودن: برخی افراد ممکن است خود را نه کاملاً مرد و نه کاملاً زن بدانند یا هویت جنسیتی سیال داشته باشند.
- اجتناب از فعالیت‌هایی که جنسیت بیولوژیکی را برجسته می‌کند: مانند اجتناب از دوش گرفتن، تعویض لباس یا رابطه جنسی به دلیل ناراحتی از اندام‌های جنسی.
- اختلالات روانی همراه: افراد ترنسجندر در معرض خطر بالاتری برای افسردگی، اضطراب، گوشه‌گیری اجتماعی، کاهش اعتماد به نفس و حتی افکار خودکشی هستند.
علائم ترنسجندر در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان
هویت جنسیتی، تجربه درونی و شخصی هر فرد از جنسیت خویش، می‌تواند با جنسیتی که در بدو تولد بر اساس اندام جنسی به فرد نسبت داده می‌شود (جنسیت انتسابی) همسو یا ناهمسو باشد.
هنگامی که این دو با یکدیگر همخوانی ندارند، فرد ممکن است تجربه‌ای به نام ترنسجندر بودن داشته باشد. درک این موضوع که علائم ترنسجندر بودن چگونه بروز پیدا می‌کنند، از اهمیت بسزایی برخوردار است، نه تنها برای افراد ترنسجندر و خانواده‌هایشان، بلکه برای جامعه‌ای که می‌خواهد با شفقت و آگاهی بیشتری به این موضوع نگاه کند.
توجه داشته باشید که تجربه ترنسجندر بودن بسیار شخصی و منحصر به فرد است و هیچ مجموعه‌ای از علائم وجود ندارد که برای همه افراد ترنسجندر یکسان باشد. عوامل متعددی از جمله سن، فرهنگ و ویژگی‌های فردی در نحوه بروز این علائم نقش دارند.
ما در ادامه تصویری کلی از این علائم ارائه می‌دهیم، اما هرگز نباید به عنوان یک ابزار تشخیصی مورد استفاده قرار گیرد. تشخیص قطعی هویت جنسیتی و هرگونه دیسفوری مرتبط با آن، تنها باید توسط متخصصین واجد شرایط انجام شود.
علائم ترنسجندر در کودکی
در کودکان، علائم ترنسجندر بودن می‌تواند بسیار ظریف و غیرمستقیم باشد. اغلب، این علائم با ترجیحات و رفتارهای مرسوم مرتبط با جنسیت مخالف، همراه هستند.
با این حال، تفاوت اساسی در این است که این ترجیحات و رفتارها عمیقاً ریشه در هویت درونی کودک دارند و صرفاً یک فاز گذرا نیستند. برخی از علائم رایج در این دوره عبارتند از:
- ابراز تمایل به جنسیت مخالف: کودکان ممکن است به طور مداوم اصرار داشته باشند که لباس‌ها یا اسباب‌بازی‌های مرتبط با جنسیت مخالف را بپوشند و با آن‌ها بازی کنند. برای مثال، یک پسر بچه ممکن است به شدت به پوشیدن لباس دخترانه علاقه نشان دهد و تنها با عروسک بازی کند، یا یک دختربچه تنها مایل به پوشیدن لباس پسرانه و بازی با ماشین‌ها باشد. این تمایل فراتر از یک علاقه گذرا است و یک الگوی رفتاری مستمر را نشان می‌دهد.
- احساس ناراحتی از اندام‌های جنسی خود: کودک ممکن است به طور آشکار از اندام‌های جنسی خود ابراز نارضایتی کند و آرزو داشته باشد که اندام‌های جنسی جنسیت دیگر را داشته باشد. این ناراحتی می‌تواند به شکل اجتناب از حمام کردن، عدم تمایل به لباس عوض کردن در حضور دیگران، یا ابراز آرزوهای مکرر برای تغییر اندام جنسی خود بروز یابد.
- انزوا و افسردگی: کودک ممکن است به دلیل مغایرت بین هویت جنسیتی خود و انتظاراتی که از او می‌رود، احساس ناراحتی، تنهایی و انزوا کند. این احساسات می‌توانند منجر به افسردگی، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس شوند. کودک ممکن است از شرکت در فعالیت‌های اجتماعی خودداری کند و از تعامل با همسالان دوری گزیند.
علائم ترنسجندر در نوجوانی و بزرگسالی
در نوجوانی و بزرگسالی، علائم ترنسجندر بودن اغلب پیچیده‌تر و واضح‌تر می‌شوند. فرد در این دوره به درک بهتری از هویت خود می‌رسد و ممکن است به دنبال راه‌هایی برای بیان و تایید هویت جنسیتی خود باشد. برخی از علائم رایج در این دوره عبارتند از:
- دیسفوری جنسیتی (Gender Dysphoria): دیسفوری جنسیتی به احساس ناراحتی و اضطراب شدید ناشی از ناهماهنگی بین هویت جنسیتی و جنسیت انتسابی فرد اطلاق می‌شود. این احساس می‌تواند به حدی شدید باشد که زندگی روزمره فرد را مختل کند و منجر به مشکلات روانی متعددی شود. علائم دیسفوری جنسیتی می‌تواند شامل اضطراب، افسردگی، احساس پوچی، انزوا، مشکلات در روابط اجتماعی، و افکار خودکشی باشد.
- تمایل به تغییر بدن: فرد ممکن است تمایل شدیدی به تغییر بدن خود داشته باشد تا با هویت جنسیتی خود همسو شود. این تمایل می‌تواند شامل هورمون‌درمانی برای ایجاد تغییرات جسمانی مطابق با جنسیت مورد نظر (مانند رشد موهای صورت در مردان ترنس یا رشد سینه‌ها در زنان ترنس)، جراحی‌های تغییر جنسیت برای تغییر اندام‌های جنسی و سایر ویژگی‌های جسمانی، و یا استفاده از لباس و آرایش برای بیان جنسیت مورد نظر باشد.
- احساس ناتوانی و ناامیدی: عدم پذیرش در جامعه، خانواده، یا محیط کار می‌تواند منجر به احساس ناتوانی، ناامیدی و درماندگی شود. فرد ممکن است احساس کند که در یک بدن اشتباه گیر افتاده است و هیچ راهی برای فرار از این وضعیت وجود ندارد. این احساسات می‌توانند به شدت بر سلامت روان فرد تأثیر بگذارند و منجر به افسردگی، اضطراب و حتی خودکشی شوند.
- هویت‌یابی جنسیتی: فرد ممکن است به دنبال راه‌هایی برای شناخت و پذیرش هویت جنسیتی خود باشد. این فرآیند می‌تواند شامل تحقیق و مطالعه در مورد ترنسجندر بودن، صحبت با سایر افراد ترنسجندر، مشاوره با متخصصین بهداشت روان، و یا شرکت در گروه‌های حمایتی باشد. هدف از این فرآیند، درک بهتر هویت خود و یافتن راه‌هایی برای زندگی اصیل و مطابق با هویت جنسیتی خویش است.
تفاوت بین دیسفوری جنسیتی و عدم تطابق جنسیتی
بسیار مهم است که بین دیسفوری جنسیتی و عدم تطابق جنسیتی (Gender Incongruence) تفاوت قائل شویم. عدم تطابق جنسیتی به این معنی است که فرد احساس می‌کند هویت جنسیتی او با جنسیتی که در بدو تولد به او نسبت داده شده است، همخوانی ندارد.
اما این احساس لزوماً منجر به ناراحتی و اضطراب شدید (دیسفوری) نمی‌شود. دیسفوری جنسیتی یک وضعیت قابل تشخیص و قابل درمان است که می‌تواند به شدت بر سلامت روان فرد تأثیر بگذارد.
اهمیت تشخیص ترنسجندر بودن توسط متخصص
تشخیص و درمان دیسفوری جنسیتی و سایر مسائل مربوط به هویت جنسیتی، باید توسط متخصصین واجد شرایط بهداشت روان و اندوکرینولوژیست‌ها انجام شود.
متخصصین بهداشت روان می‌توانند به فرد در درک و پذیرش هویت خود، مقابله با چالش‌های اجتماعی و عاطفی، و توسعه استراتژی‌های مقابله‌ای سالم کمک کنند.
اندوکرینولوژیست‌ها می‌توانند در مورد هورمون‌درمانی و سایر روش‌های پزشکی برای تغییر بدن فرد مطابق با جنسیت مورد نظر، راهنمایی‌های لازم را ارائه دهند.
درک نشانه‌ها و علائم ترنسجندر بودن، گامی مهم در جهت ایجاد یک جامعه آگاه‌تر و پذیراتر است. با افزایش آگاهی و ترویج همدلی، می‌توانیم به افراد ترنسجندر کمک کنیم تا زندگی سالم، اصیل و رضایت‌بخشی داشته باشند.
به یاد داشته باشید که هر فرد ترنسجندر، داستان منحصر به فرد خود را دارد و باید با احترام و شفقت با آن‌ها برخورد شود. اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائمی را تجربه می‌کنید که در این نوشتار به آن‌ها اشاره شد، توصیه می‌شود با متخصصین بهداشت روان و اندوکرینولوژیست‌ها مشورت کنید.
چالش‌های افراد ترنسجندر
افراد ترنسجندر در مسیر شناخت و ابراز هویت جنسیتی خود، با چالش‌های گوناگونی در زمینه‌های روانی، اجتماعی و حقوقی مواجه‌اند. این چالش‌ها، اگرچه در جوامع مختلف شدت و شکل متفاوتی دارند، اما ریشه در ناآگاهی، تعصب و نبود حمایت کافی دارند.
چالش‌های روانی و اجتماعی ترنسجندر
- تبعیض و انگ: یکی از مهم‌ترین موانع پیش‌روی افراد ترنسجندر، مواجهه مداوم با تبعیض، طرد و کلیشه‌های نادرست است. این برخوردها می‌تواند در سطح جامعه، محیط کار، مدرسه و حتی در خانواده اتفاق بیفتد و منجر به ایجاد احساس بی‌ارزشی، ناامنی و تنهایی شود.
- مشکلات سلامت روان: مطالعات نشان می‌دهد که افراد ترنسجندر نسبت به جمعیت عمومی در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به افسردگی، اضطراب، اختلالات اضطرابی اجتماعی و افکار یا رفتارهای خودکشی قرار دارند. این مشکلات اغلب نه از هویت جنسیتی فرد، بلکه از واکنش‌های منفی و فشارهای اجتماعی ناشی می‌شوند.
مسائل حقوقی ترنسجندر
بسیاری از افراد ترنس در روند تغییر نام و جنسیت در مدارک رسمی با مشکلات قانونی، بوروکراتیک و اجتماعی مواجه‌اند. همچنین، موضوع ازدواج برای افراد ترنس در برخی کشورها با ابهامات یا ممنوعیت‌هایی همراه است، که این موضوع می‌تواند بر آزادی‌های فردی و کیفیت زندگی آن‌ها تأثیر بگذارد.
اهمیت حمایت خانواده و جامعه از افراد ترنسجندر
- حمایت خانواده و جامعه می‌تواند نقش کلیدی در سلامت روان، عزت‌نفس و موفقیت فرد ترنسجندر ایفا کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که داشتن یک محیط امن و تأییدکننده، مانند خانواده پذیرنده یا گروه‌های پشتیبان اجتماعی، می‌تواند میزان مشکلات روانی را به‌طور چشمگیری کاهش دهد و افراد را در مسیر زندگی‌شان توانمند سازد.
در نهایت، بهبود وضعیت افراد ترنسجندر نیازمند آگاهی عمومی، تغییر نگرش‌ها، اصلاح سیاست‌ها و فراهم‌سازی خدمات جامع حمایتی است—تا هر فرد، فارغ از هویت جنسیتی‌اش، بتواند زندگی‌ای امن، محترمانه و با شأن انسانی داشته باشد.
