وقتی صحبت از اختلالات روانی میشود، دو نامی که اغلب به اشتباه با همدیگر مقایسه یا حتی یکسان فرض میشوند، اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی هستند. اگرچه هر دو بیماری روانی تأثیرات عمیقی بر زندگی فرد دارند، اما تفاوتهای کلیدی میان آنها وجود دارد. درک درست فرق دوقطبی و اسکیزوفرنی میتواند به افراد کمک کند تا مسیر مناسبتری برای درمان و مدیریت این اختلالات انتخاب کنند.
اختلال دوقطبی با نوسانات شدید خلقی مشخص میشود که فرد را بین دورههای شیدایی و افسردگی نوسان میدهد، در حالی که اسکیزوفرنی بیشتر با توهمات، هذیانها و از دست دادن ارتباط با واقعیت همراه است. این فرق دوقطبی و اسکیزوفرنی در ماهیت و علائم نشان میدهند که هر کدام نیاز به روشهای درمانی منحصر به فردی دارند.
در این مطلب از کلینیک تخصصی جوانه، ما به بررسی فرق دوقطبی و اسکیزوفرنی میپردازیم و نحوه تشخیص و درمان هر یک از این اختلالات را مرور میکنیم.
هدف از این بررسی، ارائه درکی عمیقتر از ماهیت هر یک از این اختلالات و کمک به شناسایی دقیق آنها است، تا بتوان بهترین راهکارهای درمانی را برای هر فرد به کار گرفت.
فرق دوقطبی و اسکیزوفرنی چیست؟
اما فرق دوقطبی و اسکیزوفرنی چیست؟ تفاوت اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی در ماهیت علائم و نحوه تأثیرگذاری آنها بر فرد است. اختلال دوقطبی بیشتر با نوسانات شدید خلقی شناخته میشود. فرد مبتلا به دوقطبی بین دورههای شیدایی (احساس سرخوشی زیاد، انرژی بالا و بیخوابی) و افسردگی (احساس غم، خستگی و بیانگیزگی) تغییر میکند. این نوسانات میتوانند زندگی روزمره را تحت تأثیر قرار دهند، اما در حالت کلی، افراد مبتلا به دوقطبی بیشتر با تغییرات خلقی و عاطفی روبهرو هستند.
در مقابل، اسکیزوفرنی یک اختلال جدیتر در شناخت و ارتباط با واقعیت است. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است دچار توهمات (شنیدن یا دیدن چیزهایی که وجود ندارند) و هذیانها (باورهای غیرواقعی) شوند.
آنها ممکن است دچار اختلال در تفکر و گفتار شوند و توانایی تمایز بین واقعیت و تصورات را از دست بدهند. در حالی که دوقطبی بیشتر بر خلق و خو تأثیر میگذارد، اسکیزوفرنی بیشتر به مشکلات شناختی و ادراکی منجر میشود.
فرق دوقطبی و اسکیزوفرنی در علائم آن ها
فرق دوقطبی و اسکیزوفرنی در علائم آنها متفاوت هستند و میتوانند از نظر نوع و شدت متغیر باشند. این علائم ممکن است به طور دورهای بدتر شوند و سپس بهبود یابند.
دو میتوانند از نظر نوع و شدت متغیر باشند. این علائم ممکن است به طور دورهای بدتر شوند و سپس بهبود یابند.
در اختلال دوقطبی، افراد معمولاً تغییرات شدید در خلق و خو را تجربه میکنند. این تغییرات ممکن است شامل دورههای “بالا” که به عنوان شیدایی یا در موارد خفیفتر هیپومانیا شناخته میشوند و دورههای “پایین” که اغلب با افسردگی شدید همراه است، باشد.
علائم دوقطبی چیست؟
سه نوع اصلی از اختلال دوقطبی وجود دارد که هر کدام با ترکیب متفاوتی از علائم مشخص میشوند:
- دوقطبی نوع I: شدیدترین نوع که شامل دورههای طولانی شیدایی و افسردگی است. این دورهها ممکن است یک تا دو هفته طول بکشند و در برخی موارد، فرد میتواند هر دو حالت را به طور همزمان تجربه کند.
- دوقطبی نوع II: این نوع کمتر شدید است و شامل افسردگی اساسی و دورههای هیپومانیا میشود که ممکن است چند روز یا بیشتر طول بکشد. دورههای افسردگی و هیپومانیا ممکن است به سرعت جابهجا شوند یا فاصله زمانی طولانی بین آنها وجود داشته باشد.
- سیکلوتیمیا: در این نوع، فرد دورههای متناوب افسردگی خفیف و هیپومانیا را تجربه میکند که میتواند هفتهها ادامه یابد. تغییرات خلقی در این نوع کمتر چشمگیر هستند، اما هرگز بیشتر از دو ماه پایدار نمیمانند.
در هر سه نوع اختلال دوقطبی، ممکن است دورههای ثبات و بهبود موقت نیز وجود داشته باشد.
علائم اسکیزوفرنی
اسکیزوفرنی میتواند تأثیرات عمیقی بر افکار، احساسات و رفتارهای فرد داشته باشد. علائم اسکیزوفرنی شامل موارد زیر است:
- هذیانگویی: این باورهای نادرست یکی از شایعترین علائم اسکیزوفرنی است. افراد مبتلا ممکن است فکر کنند که شخصیتی خاص یا مشهور هستند، مورد آزار و تعقیب قرار گرفتهاند یا باور داشته باشند که یک اتفاق وحشتناک در شرف وقوع است.
- توهمات: افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است چیزهایی را ببینند، بشنوند، احساس کنند، بچشند یا بو کنند که وجود ندارند. شایعترین نوع توهم، شنیدن صداهایی است که برای دیگران قابل شنیدن نیست.
- تفکر و گفتار بینظم: این علائم باعث میشود که افراد در برقراری ارتباط دچار مشکل شوند. ممکن است به سؤالات پاسخهای نامرتبط بدهند یا جملاتشان برای اطرافیان نامفهوم به نظر برسد.
- رفتار غیرعادی: افراد مبتلا میتوانند رفتارهای غیرقابل پیشبینی از خود نشان دهند. ممکن است کودکانه رفتار کنند، حرکات عجیب داشته باشند یا دائماً در حال حرکت باشند.
- ناتوانی در عملکرد روزمره: اسکیزوفرنی میتواند توانایی فرد را در انجام فعالیتهای روزمره مانند مراقبت از بهداشت شخصی، تعاملات اجتماعی و وظایف معمول زندگی مختل کند.
این علائم میتوانند زندگی روزمره فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهند و نیاز به درمان تخصصی دارند. تشخیص و درمان بهموقع میتواند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به اسکیزوفرنی کمک کند.
شیوع اختلال دوقطبی در ایران
شیوع اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی در ایران بهتدریج افزایش یافته است. بهطور خاص، بر اساس آمارهای موجود، شیوع اختلال دوقطبی در ایران در سال ۲۰۱۹ حدود ۰.۸۵ درصد بوده که نسبت به ۰.۸۴ درصد در سال ۱۹۹۰ کمی افزایش نشان میدهد.
در مورد اختلال اسکیزوفرنی، شیوع آن در بین جمعیت عمومی بهطور تقریبی ۰.۲ تا ۰.۶ درصد تخمین زده میشود. این اختلال بهویژه در جوانان و بزرگسالان در سنین ۱۵ تا ۴۵ سالگی بیشتر مشاهده میشود.
به طور کلی، آگاهی و شناسایی این اختلالات در جامعه ایران در حال افزایش است، اما نیاز به تحقیقات بیشتر و توجه به عوامل اجتماعی و فرهنگی نیز وجود دارد تا بتوان به بهبود خدمات بهداشت روان و درمان این اختلالات کمک کرد.
شباهت های اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی چیست؟ (علائمی که همپوشانی میکنند)
علائم زیر ممکن است در هر یک از دو اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی مشاهده شوند:
- اپیزودهای روانپریشی: برای برخی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، دورههای شیدایی یا افسردگی میتواند به اپیزودهای روانپریشی منجر شود. در این حالت، فرد ممکن است دچار توهمات یا هذیانها شود که تأثیرات جدی بر ادراک و واقعیتپنداری او دارند. به عبارت دیگر، در هنگام تجربه شیدایی یا افسردگی شدید، فرد ممکن است به تصورات غیرواقعی یا احساسات نادرست دچار شود که به شدت بر رفتار و واکنشهای او تأثیر میگذارد.
- تفکر نابسامان: این نوع تفکر معمولاً در افرادی که به اسکیزوفرنی مبتلا هستند شایعتر است، اما در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نیز ممکن است دیده شود. در دورههای شیدایی، فرد ممکن است دچار افکار آشفته شود و در تمرکز بر یک ایده یا فعالیت خاص با مشکل مواجه شود. این آشفتهگی میتواند باعث شود که فرد در صحبت کردن یا تصمیمگیری دچار سردرگمی شود.
- علائم افسردگی: در دورههای افسردگی، افراد مبتلا به هر یک از این دو اختلال ممکن است علاقه و لذت خود را از فعالیتهایی که قبلاً برایشان خوشایند بودهاند، از دست بدهند. بسیاری از آنها ممکن است احساس کنند که نمیتوانند از زندگی لذت ببرند یا در تمرکز و تصمیمگیری دچار مشکل شوند. این علائم میتواند به احساس ناامیدی و خستگی عاطفی منجر شود و کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
این علائم و شباهتها میتوانند به تشخیص نادرست و درمان نادرست منجر شوند. برای همین، آگاهی از فرق دوقطبی و اسکیزوفرنی و شناخت دقیق هر یک از این اختلالات ضروری است.
کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه میتواند به افراد کمک کند تا در این زمینه آگاهی و اطلاعات لازم را کسب کنند و در صورت نیاز، از درمانهای مناسب بهرهمند شوند.
احتمال ابتلا به اختلال دو قطبی و اسکیزوفرنی
تجربه و احتمال ابتلا به اختلال دوقطبی یا اسکیزوفرنی ممکن است تحت تأثیر عواملی مانند سابقه خانوادگی و نژاد یا قومیت فرد قرار گیرد.
۱. سابقه خانوادگی
اگر فردی دارای یکی از اعضای خانواده مبتلا به اختلال دوقطبی یا اسکیزوفرنی باشد، این به معنای آن نیست که حتماً خود او نیز به این اختلال مبتلا خواهد شد.
هرچند کارشناسان هنوز بهطور کامل نمیدانند چه عواملی موجب این اختلالات میشود، اما تحقیقات نشان داده است که برخی ژنهای خاص ممکن است در این افراد وجود داشته باشد. اگر والدین یا خواهر و برادر فرد به این اختلالات مبتلا باشند، احتمال ابتلا به آنها در فرد افزایش مییابد. علاوه بر این، ساختار مغز، سبک زندگی، محیط، تجربه تروما و سایر عوامل استرسزا نیز میتوانند بر بروز و شدت این شرایط تأثیرگذار باشند.
۲. نژاد و قومیت
تحقیقات نشان دادهاند که سیاهپوستان آمریکایی بیش از دو برابر سفیدپوستان آمریکایی به تشخیص اسکیزوفرنی مبتلا میشوند. همچنین، در میان افراد آمریکایی لاتین تبار، این میزان میتواند تا سه برابر سفیدپوستان باشد.
در یک مطالعه کوچک در سال ۲۰۱۰، مشخص شد که افراد آسیایی و لاتین تبار بیشتر از افراد سفیدپوست به اختلال دوقطبی نوع I مبتلا میشوند. محققان بهطور دقیق نمیدانند که چرا این اختلافات وجود دارد، اما برخی معتقدند که عواملی مانند تروما، استرس و حاشیهنشینی میتوانند در ظهور این شرایط نقش داشته باشند.
با این حال، برخی کارشناسان بر این باورند که هیچ تفاوت واقعی در شیوع این اختلالات بین نژادها و قومیتهای مختلف وجود ندارد و اینکه افراد ممکن است بهخاطر تعصبات و نقصهای موجود در سیستم مراقبتهای بهداشتی، تشخیص اشتباهی دریافت کنند.
برای مثال، یک فرد سیاهپوست ممکن است به اشتباه به تشخیص اسکیزوفرنی مبتلا شود در حالی که علائم او در واقع نشاندهنده افسردگی اساسی یا شیدایی مرتبط با اختلال دوقطبی نوع I باشد. نابرابریهای مراقبتهای بهداشتی میان رنگینپوستان میتواند این مشکلات را تشدید کند و منجر به تشخیص و درمان ناکافی شود.
پیروی از معیارهای دقیق تشخیصی میتواند به متخصصان کمک کند تا بهدرستی تشخیص دهند که آیا فردی به یک اختلال خاص مبتلا است یا خیر. آموزش بیشتر در زمینه بالینی نیز میتواند به کاهش تعصبات نژادی و قومی کمک کند.
تشخیص اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی چیست؟
متخصصان پزشکی از روشهای مشابهی برای تشخیص اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی استفاده میکنند. این فرآیند تشخیصی معمولاً شامل مراحل زیر است:
۱. وضعیت روحی و معاینه فیزیک
در کنار ارزیابی وضعیت روانی، یک معاینه فیزیکی نیز به پزشکان کمک میکند تا مشخص کنند آیا مشکلات پزشکی دیگری باعث بروز علائم روانی شدهاند یا خیر.
این معاینه ممکن است شامل آزمایش خون، تصویربرداری از مغز با استفاده از MRI یا سیتیاسکن، غربالگری مصرف مواد مخدر و الکل و همچنین یک ارزیابی روانپزشکی باشد.
روانپزشکان بهدقت به دنبال علائم و نشانههای اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی هستند و هر چیزی را که میتواند بر افکار، احساسات و رفتارهای فرد تأثیر بگذارد، بررسی میکنند. آنها ممکن است از فرد درباره سابقه سلامت روانی شخصی و خانوادگیاش سؤال کنند و از او بخواهند تا یک فرم خودارزیابی روانشناختی را پر کند.
در طول این ارزیابی، متخصصان مراقبتهای بهداشتی بهدقت به ظاهر و رفتار فرد توجه میکنند و سپس علائم را با معیارهای موجود در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5-TR) مقایسه میکنند.
۲. خاطرات علائم و حالات
افرادی که ممکن است به اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی مبتلا باشند، میتوانند از نگهداری یک دفتر خاطرات روزانه برای ثبت افکار، حالات و عادات خواب خود استفاده کنند. این اطلاعات میتواند به متخصصان کمک کند تا فرق دوقطبی و اسکیزوفرنی را طبق الگوهای رفتاری شناسایی کرده و سرنخهای بیشتری برای تشخیص و درمان بهدست آورند.
۳. ملاکهای تشخیص
برای تشخیص اختلالات مختلف دوقطبی، ویژگیهایی وجود دارد که میتواند به این امر کمک کند:
- دوقطبی نوع I: حداقل یک دوره شیدایی
- دوقطبی نوع II: دوقطبی نوع دو دورههای هیپومانیا همراه با یک دوره افسردگی اساسی
- سیکلوتیمیا: دورههای افسردگی خفیف و هیپومانیا که حداقل نیمی از زمان در طول دو سال یا بیشتر رخ میدهد.
ملاکهای تشخیصی اسکیزوفرنی نیز متفاوت است. بر اساس DSM-5-TR، برای دریافت تشخیص اسکیزوفرنی، فرد باید دو یا بیشتر از موارد زیر را برای مدت زمان قابل توجهی در طول یک ماه تجربه کند:
- هذیانگویی
- توهمات
- سخنرانی آشفته
- رفتار شدید بینظم یا کاتاتونیک
- علائم منفی مانند کاهش گفتار یا بیانگیزگی
- اختلال در عملکرد اجتماعی یا شغلی که حداقل ۶ ماه ادامه یابد، شامل حداقل یک ماه علائم فعال.
در نهایت، پزشک باید مطمئن شود که فرق دوقطبی و اسکیزوفرنی بر طبق علائم فرد به دلیل بیماریهای دیگر نیست و تمام جوانب را بهدقت بررسی کند.
درمان اختلال دو قطبی و اسکیزوفرنی چگونه است؟
هر دو اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی نیاز به درمان مادامالعمر دارند.
درمان اختلال دوقطبی
بسیاری از افرادی که به اختلال دوقطبی مبتلا هستند، برای کنترل و تنظیم حالت روانی خود به استفاده از دارو احتیاج دارند. این داروها ممکن است شامل گزینههای زیر باشند:
- لیتیوم: یک تثبیتکننده خلق که میتواند به جلوگیری از عود و مدیریت علائم کمک کند.
- آنتیسایکوتیکهای آتیپیک: این داروها میتوانند به کاهش علائم کمک کنند.
- داروهای ضد تشنج: این داروها نیز برای کنترل نوسانات خلقی مفیدند.
رواندرمانی هم بخش مهمی از مدیریت این اختلال است. این درمان میتواند به صورت فردی، گروهی یا خانوادگی انجام شود و به افراد کمک میکند تا افکار و احساسات خود را مدیریت کنند، روالهای منظمی ایجاد کنند و محرکهای نوسانات خلقی را شناسایی کنند.
اگر وضعیت فرد به داروها یا رواندرمانی پاسخ ندهد، ممکن است از الکتروشوک درمانی (ECT) استفاده شود که با ارسال جریانهای الکتریکی به مغز، به تغییر شیمی مغز و کنترل تشنج کمک میکند.
استراتژیهای دیگری که میتواند به افراد مبتلا به اختلال دوقطبی کمک کند شامل:
- اجتناب از نوشیدنیهای الکلی و مصرف مواد مخدر
- خوردن یک رژیم غذایی متعادل
- ورزش منظم
- خواب کافی
- مدیریت استرس
- درخواست کمک و حمایت از خانواده و دوستان
چون اختلال دوقطبی میتواند به طور گستردهای متفاوت باشد و علائم آن در طول زمان تغییر کند، پزشکان درمان را متناسب با شرایط فرد تنظیم کرده و ممکن است در طول زمان رویکرد را تغییر دهند.
درمان اسکیزوفرنی
داروهای ضد روانپریشی بخش مهمی از درمان برای اکثر افراد مبتلا به اسکیزوفرنی هستند. این داروها به تغییر شیمی مغز کمک میکنند و علائمی مانند توهم و هذیان را کاهش میدهند. برخی افراد نیز ممکن است به داروهای ضد افسردگی یا ضد اضطراب نیاز داشته باشند و برخی پزشکان ممکن است از ECT برای بهبود علائم روانپریشی استفاده کنند.
زمانی که فرد قادر به مدیریت علائم روانپریشی باشد، میتواند از مداخلات روانی و اجتماعی بهرهمند شود، که ممکن است شامل:
- رواندرمانی در محیطهای فردی و خانوادگی
- آموزش مهارتهای اجتماعی یا رفتاری برای بهبود تعاملات با دیگران
- حمایت از اشتغال برای کمک به یافتن شغل
- کمک در یافتن مسکن و مدیریت مسئولیتهای روزمره
علاوه بر این، استراتژیهای مقابلهای دیگری نیز میتوانند مؤثر باشند، از جمله:
- اجتناب از نوشیدنیهای الکلی و مصرف مواد مخدر
- پیوستن به یک گروه پشتیبانی
- یادگیری در مورد اسکیزوفرنی
- حفظ عادات سالم مانند خوردن یک رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم
- مدیریت استرس از طریق تکنیکهایی مثل مدیتیشن، ورزش و یوگا
- دریافت کمک از خانواده و دوستان
با این روشها، افراد مبتلا به این اختلالات میتوانند به بهبود کیفیت زندگی خود کمک کنند.
سوالات متداول درباره اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی
اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی ممکن است برخی علائم مشابه داشته باشند، اما تفاوت اصلی این دو در این است که اختلال دوقطبی عمدتاً با تغییرات شدید خلقی مشخص میشود، در حالی که اسکیزوفرنی بیشتر به هذیان و توهم مربوط میشود.
اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی دو وضعیت سلامت روانی متمایز هستند. در حالی که اختلال دوقطبی به خودی خود نمیتواند به اسکیزوفرنی تبدیل شود، ممکن است فردی علائم هر دو اختلال را تجربه کند. اختلال اسکیزوافکتیو یکی از نمونههای این وضعیت است.
بله، به دلیل شباهتهای علائم، اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی ممکن است با یکدیگر اشتباه گرفته شوند. اما این دو اختلال شرایط متمایز و جداگانهای در زمینه سلامت روان هستند.
جمع بندی
فرق دوقطبی و اسکیزوفرنی ممکن است در ابتدا گیجکننده به نظر برسند، اما این دو اختلال مزمن سلامت روان بهطور قابل توجهی با یکدیگر متفاوت هستند.
اگرچه برخی علائم آنها ممکن است همپوشانی داشته باشد، اختلال دوقطبی عمدتاً با تغییرات شدید در خلق و خو مشخص میشود، در حالی که اسکیزوفرنی بیشتر با هذیان و توهم همراه است.
هر دو اختلال میتوانند تأثیرات جدی و ناتوانکنندهای بر زندگی فرد داشته باشند، اما اختلال دوقطبی معمولاً شیوع بیشتری نسبت به اسکیزوفرنی دارد. همچنین، در هر دو حالت، عوامل ژنتیکی ممکن است نقش داشته باشند، اما عوامل محیطی نیز میتوانند به عنوان محرکهای این اختلالات عمل کنند.
تشخیص زودهنگام و فرق دوقطبی و اسکیزوفرنی اهمیت ویژهای دارد. اگر در مورد علائم اختلال دوقطبی یا اسکیزوفرنی نگرانی دارید، مهم است که با یک متخصص بهداشت روان مشورت کنید. یک برنامه درمانی مناسب میتواند به مدیریت این شرایط و جلوگیری از عود در آینده کمک کند. همچنین، باید از سبک زندگی و عواملی که ممکن است باعث بروز اپیزودها شوند، اجتناب کنید.
برای اطلاعات بیشتر، میتوانید به وبسایت معتبر حوزه سلامت روان جوانه مراجعه کنید.
منبع: verywellhealth , healthline