۱. مراحل قبل از انجام آزمایش

آماده‌سازی فرد برای انجام QEEG (نقشه‌برداری الکتریکی کمی از مغز) شامل چند مرحله مهم است که به بهبود کیفیت داده‌های ثبت‌شده کمک می‌کند. این مراحل تضمین می‌کنند که آزمایش با دقت بیشتری انجام شده و نتایج به‌دست‌آمده قابل اعتماد باشند.

ابتدا، آموزش و آگاهی شرکت‌کننده در اولویت قرار دارد. فرد باید از جزئیات فرایند آزمایش و اهداف آن مطلع شود. این آگاهی می‌تواند به کاهش استرس و افزایش همکاری فرد در طول آزمایش کمک کند و از بروز هرگونه نگرانی یا سردرگمی جلوگیری کند.

یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت‌آمیز بودن QEEG، داشتن خواب کافی است. کمبود خواب می‌تواند نتایج را تحت تأثیر قرار دهد و داده‌های ثبت‌شده را نامعتبر کند. بنابراین، از شرکت‌کنندگان درخواست می‌شود که شب قبل از آزمایش به میزان کافی استراحت کنند.

عامل دیگر که باید مورد توجه قرار گیرد، اجتناب از مصرف محرک‌ها است. مواد کافئین‌دار یا داروهای تحریکی می‌توانند فعالیت‌های الکتریکی مغز را تغییر دهند و بر دقت نتایج تأثیر منفی بگذارند. به همین دلیل، آزمایش دهنده باید قبل از آزمایش از مصرف این مواد خودداری کنند.

در نهایت، توصیه می‌شود که شرکت‌کننده از انجام فعالیت‌های بدنی و ذهنی شدید یک روز قبل از آزمایش پرهیز کند. فعالیت‌های سنگین ممکن است خستگی یا تغییرات فیزیولوژیکی ایجاد کنند که بر نتایج QEEG تأثیر بگذارد.

شرایط و معیارهای انتخاب آزمایش‌دهندگان

معیارهای انتخاب آزمایش‌دهندگان نقش کلیدی در دقت و اعتبار آزمایش ایفا می‌کند. این معیارها معمولاً شامل موارد زیر است:

• سن: تعیین سن مناسب برای آزمایشات QEEG از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چرا که ویژگی‌های الکتریکی مغز در سنین مختلف متفاوت است.
• وضعیت سلامت روانی و جسمی: ارزیابی وضعیت سلامت شرکت‌کنندگان به ویژه در بیماری‌های مغزی-عصبی و روان‌پزشکی حائز اهمیت است.
• تاریخچه پزشکی: بررسی تاریخچه پزشکی خصوصاً بیماری‌های سابقه‌ای مرتبط با مغز و اعصاب کمک به انتخاب صحیح شرکت‌کنندگان می‌کند.

۲. روش ثبت نقشه مغزی (QEEG)

ابزار و تجهیزات مورد نیاز برای ثبت داده

برای انجام QEEG به تجهیزات خاصی نیاز است که شامل:

• الکترودها: این ابزارها، فعالیت الکتریکی مغز را ضبط می‌کنند و می‌توانند بسته به نوع ثبت به روش‌های مختلف نصب شوند.
• مانیتورینگ: دستگاه‌های مانیتورینگ به وضوح و به طور آنی سیگنال‌های ثبت‌شده را نمایش می‌دهند.
• نرم‌افزار تحلیل داده: پس از جمع‌آوری داده‌ها، نیاز به نرم‌افزاری برای تحلیل و پردازش اطلاعات است.

اتصال الکترودها و جمع‌آوری سیگنال‌ها

برای تهیه نقشه مغزی، ابتدا فرد یک کلاه مخصوص دستگاه EEG را روی سر خود می‌گذارد. این کلاه دارای الکترودهایی است که برای ثبت امواج مغزی به کار می‌روند.

در محل اتصال این الکترودها به سر، از ژل مخصوص استفاده می‌شود تا امواج مغزی به راحتی منتقل شوند و ضبط گردند.

در زمان ثبت نقشه مغزی، از فرد ممکن است خواسته شود که چشمان خود را باز یا بسته نگه دارد، یا فعالیت‌هایی مانند خواندن یک مطلب یا حل یک مسئله ساده ریاضی انجام دهد.

برای به دست آوردن نتایج دقیق، فرد باید تا حد امکان آرام و بدون حرکت باشد و از پلک زدن، فشردن دندان‌ها یا قورت دادن آب دهان خودداری کند.

پس از ثبت امواج مغزی (الکتروانسفالوگرافی)، داده‌های به دست آمده توسط نرم‌افزار به اعداد تبدیل و به بانک اطلاعاتی نقشه مغزی وارد می‌شوند.

 سپس این داده‌ها با استفاده از محاسبات ریاضی پیچیده پردازش می‌شوند و به تصاویری رنگی از سر تبدیل می‌گردند که به آن‌ها نقشه مغزی (QEEG) گفته می‌شود.

در نهایت، نقشه مغزی فرد با داده‌های یک بانک اطلاعاتی از مغز افراد نرمال مقایسه می‌شود. این مقایسه به تشخیص تفاوت‌های عملکرد مغزی کمک می‌کند.

وجود یا عدم وجود امواج خاص در نقاط مختلف سر می‌تواند نشان‌دهنده یک اختلال یا وضعیت خاص در عملکرد مغز باشد.

نصب الکترودها بر اساس سیستم ۱۰-۲۰ انجام می‌شود که به مرور زمان استانداردی شناخته شده در علوم اعصاب تبدیل شده است. مراحل متداول شامل:

1. نشانه‌گذاری سر: جهت تعیین نقاط دقیق نصب الکترودها، سر به نقاط مختلفی تقسیم‌بندی می‌شود.
2. پاک‌سازی پوست سر: این مرحله به بهبود کیفیت سیگنال‌ها کمک می‌کند. الکترودها معمولاً با ژل خاصی متصل می‌شوند تا تماس بهتری داشته باشند.
3. نصب الکترودها: الکترودها در نقاط مشخص‌شده روی سر نصب می‌شوند و مطمئن می‌شود که اتصال آن‌ها به درستی برقرار شده است.
4. جمع‌آوری سیگنال‌ها: در این مرحله، داده‌های الکتریکی مغز به مدت ۲۰ تا ۴۰ دقیقه در حالت استراحت یا حین انجام تمرینات خاصی ثبت می‌شود.

۳. تحلیل داده‌های نقشه مغزی (QEEG)

پس از جمع‌آوری داده‌ها، لازم است که پردازش و تحلیل آن‌ها با دقت انجام شود. مراحل کلی این فرآیند عبارتند از:

1. حذف نویز: در ابتدا باید سیگنال‌های غیرمربوط و نویزهای ناخوشایند از داده‌ها حذف گردد.
2. نرمالیزه کردن داده‌ها: پردازش داده‌ها به شکلی که مقادیر قابل قیاس و معناداری ارائه دهد نیز ضروری است.
3. تحلیل‌های آماری: برای شناسایی الگوهای خاص عملیاتی، تحلیل‌های آماری متعددی انجام می‌شود.

تکنیک‌های مختلف تحلیل، مانند تجزیه و تحلیل طیفی و تحلیل ساختاری

تحلیل QEEG شامل تکنیک‌های متنوعی است که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد:

• تجزیه و تحلیل طیفی (Spectral Analysis): در این روش، فعالیت‌های مغزی بر اساس فرکانس‌های مختلف تحلیل می‌شوند و به استخراج الگوهای خاصی از فعالیت‌های مغز کمک می‌کنند.

• تحلیل ساختاری (Structural Analysis): این نوع تحلیل با تمرکز بر روی ساختار مغز و مقایسه آن با داده‌های نرمال، به شناسایی انحرافات و بیماری‌های احتمالی کمک می‌کند.

QEEG به عنوان ابزاری پیشرفته در علوم اعصاب، ظرفیت تحولی را برای بررسی و تحلیل فعالیت‌های الکتریکی مغز دارد. از مراحل آماده‌سازی فرد گرفته تا تحلیل پیچیده داده‌ها، هر قسمت از این فرایند بر دقت و اعتبار نتایج تأثیرگذار است.

با توجه به اهمیت بالای این روش در تشخیص و درمان بسیاری از اختلالات مغزی و عصبی، آشنایی با فرایندهای مربوط به آن امری حیاتی و ضروری به نظر می‌رسد.