اضطراب در کودکان یکی از موضوعات مهم و مورد توجه در روانشناسی کودکانه است که میتواند تأثیرات عمیق و ماندگاری بر رشد و توسعه آنها داشته باشد.
در دنیای امروز، با افزایش فشارهای اجتماعی، تحصیلی و خانوادگی، کودکان بیشتر از هر زمان دیگری در معرض احساسات نگرانکننده قرار دارند. این احساسات میتوانند از نگرانیهای روزمره مانند ترس از جدایی از والدین تا اضطرابهای شدیدتر مانند اختلال اضطراب اجتماعی متغیر باشند.
شناخت و درک این چالشها نه تنها به والدین و معلمان کمک میکند تا بهتر از پس آن برآیند، بلکه میتواند به ایجاد محیطی حمایتی و امن برای کودکان منجر شود. در این مطلب از کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه، به بررسی علل، نشانهها و راهکارهای مؤثر برای مدیریت اضطراب در کودکان خواهیم پرداخت.
اضطراب در کودکان چیست؟
ترس و اضطراب بخشی طبیعی از دوران کودکی هستند. ترس واکنشی به خطرات واقعی یا تهدیدات فوری است، در حالی که اضطراب واکنشی به تهدیدات احتمالی است.
معمولاً ترسها و اضطرابهای جدید کوتاهمدت بوده و نشاندهنده یادگیری مهارتهای حل مسئله توسط کودکان هستند.
والدین و مراقبان میتوانند با حمایت از کودکان، به آنها کمک کنند تا ترسها و نگرانیهایشان را بهتر درک کرده و بر آنها غلبه کنند.
حدود یکپنجم کودکان دچار اختلالات اضطرابی میشوند که نیاز به توجه جدی از سوی متخصصان مراقبتهای بهداشتی دارند.
این اختلالات با ترس یا اضطراب معمولی متفاوت هستند، زیرا کودک با شدت بیشتری از آنها اجتناب کرده و واکنشهای احساسی قویتر یا طولانیتری از خود نشان میدهد.
کودکانی که دچار اختلالات اضطرابی هستند، معمولاً با علائم شدید عاطفی مانند گریه یا خشم مواجه میشوند و اغلب در اجتناب از موقعیتهای استرسزا پیشقدم هستند.
این کودکان ممکن است تلاش کنند فرار کنند، پنهان شوند و در موقعیتهای مختلف به دنبال ارزیابی خطر باشند. همچنین، علائم جسمی نظیر درد معده، سردرد، حالت تهوع، استفراغ، تنگی نفس یا مشکلات خواب نیز در آنها شایع است.
برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله اضطراب چیست؟ مراجعه کنید.
انواع اضطراب در کودکان را بشناسید!
انواع گوناگونی از اضطراب در کودکان وجود دارد که به شرح زیر میباشد:
۱. اختلال اضطراب جدایی:
اضطراب جدایی مرحلهای طبیعی در رشد کودک است که معمولاً از ۸ تا ۱۲ ماهگی شروع میشود. در این حالت، کودک ممکن است از غریبهها بترسد و در نبود والدین احساس ناامنی کند.
این نوع اضطراب معمولاً تا دوره پیشدبستانی بهبود مییابد. اما در اختلال اضطراب جدایی، نگرانی کودک شدیدتر بوده و فراتر از این مرحله رشد ادامه مییابد.
کودکان مبتلا ممکن است برای جدایی از والدین، رفتن به مدرسه یا حتی خواب جدا از والدین مشکلاتی داشته باشند.
اگر کودک شما نسبت به همسنوسالانش حساسیت زیادی به جدایی نشان میدهد، میتوانید با متخصص بهداشت کودک مشورت کنید.
۲. فوبیای خاص:
ترس بخشی از مکانیسمهای محافظتی ما در برابر خطرات است، اما برخی کودکان دچار ترسهای خاص و شدید نسبت به موضوعاتی میشوند که تناسبی با تهدید واقعی ندارند؛ این ترسها به عنوان فوبیا شناخته میشوند. برای مثال، کودک ممکن است ترس شدید و نامتناسبی از طوفان، دلقکها یا برخی اشیا داشته باشد.
۳. اختلال اضطراب اجتماعی:
این اختلال شامل ترس شدید از قضاوت یا رد شدن در موقعیتهای اجتماعی است. کودکانی با اضطراب اجتماعی ممکن است از سخنرانی، اجرا یا حتی تعامل با دیگران در محیطهای آشنا اجتناب کنند و در برقراری ارتباط با افراد جدید دچار ناراحتی باشند. این ترس ممکن است به حدی باشد که از هرگونه تعامل اجتماعی دوری کنند.
۴. اختلال اضطراب فراگیر:
در این نوع اضطراب، کودک بیش از حد نگران امور روزمره است و نگرانیهایش از همسالان بیشتر است. این نگرانیها ممکن است طیف وسیعی از موضوعات، مانند آینده، را در بر گیرد و به طور مرتب تغییر کند، اما همواره نگرانی جدیدی وجود دارد که کودک را مشغول میکند.
۵. اختلال هراس:
کودکان مبتلا به اختلال هراس گاهبهگاه دچار حملات ناگهانی و شدید اضطراب یا وحشت میشوند که با علائم فیزیکی مانند تپش قلب، سرگیجه و احساس تنگی نفس همراه است. این حملات میتوانند ناگهانی شروع شوند و از چند دقیقه تا چند ساعت ادامه یابند.

اضطراب در کودکان چقدر شایع است؟
اضطراب در کودکان تا حدی رایج است و اختلالات اضطرابی تقریباً بین ۱۵ تا ۲۰ درصد از کودکان و نوجوانان را در بر میگیرد.
همچنین از هر سه نوجوان ۱۳ تا ۱۸ ساله، حدود یک نفر به نوعی از اضطراب مبتلا است. این مشکل در افرادی که در زمان تولد جنسیت زن به آنها نسبت داده شده، شایعتر است.
علائم و نشانههای اضطراب در کودکان چیست؟
اضطراب در کودکان ممکن است برای والدین شبیه به یک بازی حدسی باشد. برخی از کودکان بهطور واضح اضطراب خود را بیان میکنند و ممکن است بگویند: «میترسم به مدرسه بروم چون نگرانم که دیگر شما را نبینم.»
اما برخی دیگر ممکن است نتوانند احساسات خود را توضیح دهند. با این حال، کودکان نشانههای قابلمشاهدهای از اضطراب را بروز میدهند که شامل موارد زیر میشود:
- نگرانی یا گریه بیشازحد در مقایسه با همسالان
- شکایت از ناراحتیهای جسمی مانند درد معده، درد عضلانی یا سردرد
- مشکلات خواب، بیدار شدن با کابوس یا ناتوانی در خوابیدن بهتنهایی
- بیقراری و دشواری در آرام نشستن
- تحریکپذیری و عصبانی شدن به راحتی
- مشکل در تمرکز
- کاهش یا افزایش اشتها
- لرزش یا تکان خوردن
- امتناع از رفتن به مدرسه
- استفاده مکرر از حمام
تفاوت سندرم آسپرگر و اوتیسم چیست؟
برخی از کودکان ذاتاً حساستر هستند و ممکن است با تغییرات یا احساسات قوی سختتر کنار بیایند. این کودکان گاهی به دلیل عوامل ژنتیکی یا شرایط خانوادگی، بیشتر مستعد اضطراب هستند.
همچنین اضطراب میتواند بهدنبال رویدادهای استرسزا در زندگی ایجاد شود. برخی کودکان از سنین پایین با این شرایط روبهرو میشوند، مثل:
- از دست دادن یکی از عزیزان
- تغییر مکرر خانه یا مدرسه
- مشکلات در تامین غذای کافی
- زندگی در محیطهای ناامن
- اختلال در ادامه تحصیل
- دعوا یا اختلاف بین والدین، جدایی یا طلاق
تجربه قلدری، سوءاستفاده یا نادیدهگرفتهشدن
علت اصلی اضطراب در کودکان چیست؟
پیدا کردن علت دقیق اضطراب در کودکان کار سادهای نیست. ترس و نگرانی بخشی طبیعی از رشد هر کودک است، و بعضی از بچهها آن را به خوبی مدیریت میکنند.
اما در کودکانی که اضطراب زندگی روزمرهشان را مختل میکند، عواملی مانند ژنتیک، ویژگیهای محیطی و سابقه خانوادگی میتوانند نقش مهمی داشته باشند.

عوارض اضطراب در کودکان چیست؟
کودکانی که دچار اضطراب هستند، در آینده ممکن است بیشتر در معرض خطر افسردگی و مصرف مواد قرار بگیرند.
این کودکان ممکن است در مدرسه یا حتی حضور در آن با مشکل مواجه شوند و همچنین خطر بیشتری برای خودآسیبی یا خودکشی دارند.
هرچند این مسائل نگرانکننده به نظر میرسند، اما درمانهای مؤثری برای کمک به آنها وجود دارد. بهتر است طبق توصیههای متخصص سلامت کودک، به طور منظم پیگیر وضعیت او باشید.
اگر فکر میکنید فرزندتان ممکن است به خودش آسیب برساند، سریعاً به دنبال کمک پزشکی بروید یا با شمارههای کمک اضطراری تماس بگیرید.
چگونه میتوان اضطراب را در کودکان تشخیص داد؟
برای تشخیص اضطراب در کودکان، متخصص سلامت با شما و فرزندتان صحبت میکند. آنها از شما درباره رفتار کودک و نشانههای اضطراب سوال میپرسند و از کودک میخواهند درباره علائمی که حس میکند و زمان وقوعشان توضیح دهد.
ممکن است از شما بخواهند یک پرسشنامه تکمیل کنید و یا با معلم یا سایر مراقبان کودک برای دریافت اطلاعات بیشتر صحبت کنند.
متخصص همچنین به دنبال سایر علل احتمالی علائم کودک خواهد بود. اگر علائم دیگری وجود نداشته باشد و اضطراب به مدت شش ماه زندگی کودک را تحت تأثیر قرار دهد، ممکن است به عنوان اختلال اضطرابی تشخیص داده شود.
درمان اضطراب در کودکان چگونه است؟
دو روش اصلی برای درمان اضطراب در کودکان وجود دارد: درمان شناختی رفتاری (CBT) و دارودرمانی. این دو روش میتوانند بهتنهایی مفید باشند، اما اغلب ترکیب آنها نتایج بهتری دارد.
۱. درمان شناختی رفتاری (CBT)
این روش به کودکان کمک میکند مهارتهایی یاد بگیرند که به کنترل واکنشهای بدنی، تغییر نگرش و مواجهه با ترسها و چالشها به صورت تدریجی کمک میکند.
کودکان میتوانند این مهارتها را در جلسات فردی یا گروهی آموزش ببینند. والدین نیز میتوانند این مهارتها را یاد بگیرند تا از کودک خود در تمرین آنها پشتیبانی کنند.
۲. دارودرمانی
پزشک ممکن است داروهایی از دسته بازدارندههای بازجذب سروتونین (SSRI) مانند:
- فلوکستین (Prozac®)
- پاروکستین (Paxil®، Pexeva®)
- سرترالین (Zoloft®)
یا اگر این داروها مناسب نباشند، ممکن است دارویی از دسته بازدارندههای بازجذب سروتونین و نوراپینفرین (SNRI) مانند:
- دولوکستین (Cymbalata®، Drizalma®، Irenka®)
عوارض جانبی داروها
در صورت بروز عوارض جانبی زیر در کودک، با پزشک تماس بگیرید:
- واکنشهای آلرژیک
- خون در مدفوع
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- سرگیجه، غش، درد قفسه سینه یا تنگی نفس
- تب بالا
- تغییر ناگهانی دید یا درد چشم
- افکار خودکشی یا افسردگی شدید
عوارض جانبی دیگری نیز وجود دارند که معمولاً نیاز به مراقبت پزشکی ندارند و پس از چند هفته کاهش مییابند، اما ممکن است با تغییر دوز دوباره بروز کنند. این عوارض شامل موارد زیر است:
- تغییرات در اشتها
- مشکلات خواب یا خوابآلودگی
- خشکی دهان
- سردرد
- لرزش
- ناراحتی معده، حالت تهوع یا اسهال

چه مدت بعد از درمان، کودک من احساس بهتری خواهد داشت؟
بیشتر خانوادهها از درمان شناختی رفتاری (CBT) شروع میکنند و در صورت لزوم، درمانهای دیگر را اضافه میکنند.
درمان CBT، چه به صورت فردی یا گروهی با حمایت والدین، میتواند به کودکان کمک کند که مهارتهای مقابلهای را یاد بگیرند و علائم اضطراب را کاهش دهند.
از آنجا که این روش، به آموزش مهارتها میپردازد، کودکان اغلب طی چند جلسه متوجه بهبود میشوند و احساس اعتماد به نفس بیشتری میکنند.
گاهی اوقات، جلسات CBT میتواند بخشی از علائم را کاهش دهد، اما برای غلبه کامل بر اضطراب، ممکن است نیاز به کمک بیشتری باشد که در این صورت دارو نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
داروهایی مانند SSRI و SNRI مدتی زمان میبرند تا اثر کنند و اثربخشی آنها در هر کودک متفاوت است. پزشک کودک ممکن است یک دارو را برای چند هفته تا چند ماه امتحان کند تا اثر آن مشخص شود، و اگر موثر نبود، داروی دیگری را امتحان خواهد کرد.
اگر فرزندم اضطراب داشته باشد، چه انتظاری باید داشته باشم؟
اگر کودک شما دچار اضطراب باشد، ممکن است رفتارهایی مانند بدخلقی، چسبیدن به شما یا مقاومت در ترک خانه را از خود نشان دهد.
درمان اضطراب در کودکان ممکن است زمانبر باشد، اما به طور کلی به کاهش علائم کمک میکند. با درمان مناسب، بسیاری از کودکان مبتلا به اضطراب میتوانند در فعالیتهای مورد علاقهشان شرکت کنند، دوستان جدید پیدا کنند، به مدرسه بروند و از زندگی لذت ببرند.
ممکن است در برخی مقاطع زمانی اضطراب دوباره به سراغ کودک شما بیاید. در چنین مواقعی، ممکن است نیاز باشد داروها تنظیم شوند یا جلسات درمانی بیشتری برای مدیریت بهتر علائم اضطراب برگزار شود.
چگونه می توان به اضطراب کودکان کمک کرد؟
به عنوان والدین یا مراقب، شما نمیتوانید همه استرسهای زندگی فرزندتان را کنترل کنید، اما میتوانید با فراهم کردن شرایطی خاص به سلامت روان آنها کمک کنید. این شرایط عبارتند از:
- ورزش روزانه
- فراهم کردن محیطی امن و حمایتی در خانه و مدرسه
- خواب کافی
- وعدههای غذایی متعادل
همچنین، میتوانید به فرزندتان تکنیکهای مدیتیشن و تمرینهای تنفسی آموزش دهید تا به آرامش او کمک کند.
تشویق کودک به برداشتن گامهای کوچک برای غلبه بر نگرانیها و ترسهای روزمره، مانند ورود به یک محیط اجتماعی در کنار شما یا خاموش کردن چراغها برای مدتی، میتواند اعتماد به نفس و مهارتهای مقابلهای او را تقویت کند.

چه زمانی باید در مورد اضطراب کودک خود با یک متخصص مشورت کنید؟
اگر کودک شما علائم اضطراب را نشان میدهد که پس از مدتی برطرف نمیشود، یا از انجام کارهایی که قبلاً میتوانست انجام دهد (مانند استفاده از توالت یا خروج از خانه) خودداری میکند، باید با متخصص مراقبتهای بهداشتی فرزندتان مشورت کنید. اگر فرزندتان علائم خودکشی را نشان دهد، به طور فوری کمک بگیرید.
سخن پایانی
تربیت فرزند مبتلا به اضطراب میتواند چالشبرانگیز باشد. در این مسیر، والدین یا مراقبان باید با صبر و دقت به خواستهها و رفتارهای فرزندشان توجه کنند تا متوجه شوند که اضطراب چه تأثیری بر رفتار او دارد. گاهی اوقات، پیدا کردن درمان مناسب برای فرزندتان ممکن است زمانبر باشد، اما باید بدانید که این موضوع طبیعی است و نباید از ادامه مسیر منصرف شوید.
همچنین، مهم است که برای خودتان نیز زمانی را اختصاص دهید. ممکن است حتی متوجه سطح استرس و اضطراب خود نشوید، اما همانطور که شما به اضطراب فرزندتان توجه میکنید، او نیز از اضطراب شما آگاه شده و تحت تأثیر آن قرار میگیرد.
منبع: clevelandclinic