آیا تا به حال متوجه شده‌اید که فرزندتان بیشتر اوقات نگران و مضطرب به نظر می‌رسد؟ شاید به دلایلی مثل امتحان مدرسه، رفتن به مهمانی یا حتی خوابیدن در تاریکی، احساس اضطراب کند. اما تشخیص این که آیا اضطراب فرزندتان طبیعی است یا نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر، می‌تواند برای والدین بسیار چالش‌برانگیز باشد.
کودکان اغلب نمی‌توانند به خوبی بزرگسالان احساسات خود را بیان کنند و ممکن است اضطراب خود را به شکل‌های مختلفی نشان دهند.
مثلاً ممکن است از شکم درد یا سردرد شکایت کنند، یا بهانه‌گیری کنند و از رفتن به مدرسه امتناع کنند. این علائم ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهند و تشخیص دقیق اضطراب در کودکان نیازمند توجه و دقت زیادی است.
در این مطلب از کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه، به بررسی روش‌های تشخیص اضطراب در کودکان می‌پردازیم.
تشخیص اضطراب در کودکان
دوران کودکی و نوجوانی پر از تجربیات و اتفاقات جدید است که گاهی می‌توانند ترسناک باشند. بعضی از کودکان به مرور یاد می‌گیرند چگونه با این ترس‌ها کنار بیایند. اما اگر کودکی دچار اختلال اضطرابی باشد، ممکن است نتواند به‌راحتی با این ترس‌ها مقابله کند.
برای تشخیص اختلالات اضطرابی در کودکان از معیارها و ابزارهای مشابه بزرگسالان استفاده می‌شود. در مصاحبه‌ای به نام ADIS-5 که بر اساس راهنمای تشخیصی DSM-5 است، پزشک با کودک و والدین او درباره علائم اضطراب صحبت می‌کند.
نشانه‌های اضطراب در کودکان شبیه به بزرگسالان است. اگر متوجه علائم اضطراب یا رفتارهای نگران‌کننده‌ای در فرزندتان شدید که بیش از دو هفته طول می‌کشد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا بررسی‌های لازم برای اختلال اضطراب انجام شود.
برخی تحقیقات نشان می‌دهد که اضطراب می‌تواند ریشه ژنتیکی داشته باشد. اگر کسی در خانواده شما سابقه اضطراب یا افسردگی دارد، به محض مشاهده علائم اضطراب در کودکتان، به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص و اقدامات لازم انجام شود.
تشخیص به‌موقع می‌تواند به مداخله‌های مؤثر کمک کند و به کودک یاری دهد که از سنین پایین بتواند با اضطراب کنار بیاید.
اختلالات اضطرابی در کودکان بر اساس راهنمای تشخیصی DSM-5
تشخیص اضطراب در کودکان طبق معیارهای راهنمای DSM-5 شامل ترس‌ها و نگرانی‌های شدید و طولانی‌مدتی است که بر زندگی روزمره آن‌ها تأثیر می‌گذارد. این معیارها به تشخیص دقیق‌تر علائم اضطرابی و شدت آن‌ها کمک می‌کند.
برخی از معیارهای DSM-5 برای تشخیص اختلالات اضطرابی در کودکان عبارت‌اند از:
- نگرانی شدید و مداوم که حداقل شش ماه طول بکشد
- مشکلات در تمرکز و حواس‌پرتی ناشی از اضطراب
- بی‌قراری و بی‌صبری یا احساس دائمی تنش
- خستگی مفرط به دلیل فعالیت بیش‌ازحد ذهنی
- مشکل در به خواب رفتن یا بی‌خوابی ناشی از نگرانی‌ها
- واکنش‌های جسمی مانند تپش قلب، تعریق و سرگیجه
- اجتناب از موقعیت‌های خاص به دلیل ترس و اضطراب شدید
تشخیص اضطراب در کودکان نیازمند توجه به شدت و تداوم علائم است. ارزیابی به‌موقع می‌تواند به برنامه‌های درمانی مؤثر برای کاهش اضطراب و بهبود کیفیت زندگی کودک کمک کند.
برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله اضطراب در کودکان چیست؟ مراجعه کنید.
روانشناسان چگونه می توانند اضطراب را در کودکان خردسال تشخیص دهند؟
به طور کلی، زمانی که علائم اضطراب در کودکان به‌صورت رفتارهایی مثل نرفتن به مدرسه یا دوری از جمع بروز پیدا می‌کند، تشخیص این مشکل راحت‌تر می‌شود.
توصیه می‌شود که غربالگری اولیه برای تشخیص اضطراب در کودکان از محیط‌هایی مثل مطب پزشک اطفال انجام شود، اما تحقیقات نشان می‌دهد که غربالگری در مدرسه نیز می‌تواند به شناسایی مشکلات روانی از جمله اضطراب کمک کند.
در سه دهه گذشته، ابزارهای غربالگری برای تشخیص اضطراب و دیگر مشکلات روانی به شکل قابل توجهی پیشرفت کرده‌اند.
در این راهبردها، اطلاعات از زاویه‌های مختلف مثل کودک، والدین و معلمان جمع‌آوری می‌شود تا دید کاملی از وضعیت کودک در خانه، مدرسه و جامعه به دست آید.
اضطراب یک ویژگی درونی دارد؛ یعنی ممکن است علائم آن برای اطرافیان به‌راحتی قابل مشاهده نباشد که این موضوع شناسایی را دشوارتر می‌کند.
با این حال، روانشناسان توصیه می‌کنند کودکان، تا حد ممکن با توجه به سن و سطح رشدشان، در فرایند غربالگری مشارکت داده شوند.
در بین جوانانی که برای مشکلات روانی تحت درمان هستند، تقریباً دو سوم این خدمات را در مدرسه دریافت می‌کنند، که این موضوع اهمیت غربالگری در محیط مدرسه را نشان می‌دهد.
ابزارهای تشخیصی اضطراب در کودکان چیست؟
ابزارهای تشخیصی اضطراب در کودکان شامل مجموعه‌ای از ارزیابی‌ها و پرسشنامه‌ها هستند که به پزشکان و روانشناسان کمک می‌کنند تا علائم اضطراب را شناسایی و شدت آن‌ها را ارزیابی کنند. برخی از این ابزارها عبارتند از:
۱. پرسشنامه‌های خودگزارش‌دهی:
این پرسشنامه‌ها به کودک یا والدین داده می‌شود تا علائم اضطراب کودک را توصیف کنند. مانند پرسشنامه اضطراب کودکان که توسط والدین یا معلمان تکمیل می‌شود و علائم اضطراب در کودکان را از جنبه‌های مختلف مانند نگرانی‌های اجتماعی، اضطراب جدایی و فوبیاها ارزیابی می‌کند.
۲. پرسشنامه سلامت بیمار (PHQ-9):
این پرسشنامه برای ارزیابی افسردگی و اضطراب در کودکان و نوجوانان استفاده می‌شود و به پزشکان کمک می‌کند تا علائم را شناسایی کنند.
۳. تست اضطراب اجتماعی:
این ابزار به‌ویژه برای شناسایی اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان طراحی شده است و به بررسی ترس‌ها و نگرانی‌های کودک در موقعیت‌های اجتماعی می‌پردازد.
۴. مصاحبه بالینی:
در این نوع ارزیابی، پزشک یا روانشناس با کودک و والدین صحبت می‌کند تا علائم اضطراب را بررسی کرده و یک ارزیابی دقیق انجام دهد. این مصاحبه می‌تواند شامل سوالات خاصی برای ارزیابی نگرانی‌ها و واکنش‌های کودک در موقعیت‌های مختلف باشد.
۵. ابزارهای غربالگری مبتنی بر مدارس:
برخی مدارس از ابزارهای غربالگری برای شناسایی مشکلات اضطرابی در دانش‌آموزان استفاده می‌کنند. این ابزارها شامل پرسشنامه‌های ساده هستند که معلمان و والدین می‌توانند آن‌ها را تکمیل کنند.
این ابزارها کمک می‌کنند تا تشخیص دقیقی از نوع و شدت اضطراب کودک انجام شود و درمان‌های مناسب‌تر برای او ارائه گردد.
برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله علائم اضطراب در کودکان مراجعه کنید.
غربالگری یا ارزیابی تشخیص اضطراب در کودکان چگونه انجام می‌شود؟
غربالگری جهانی برای همه کودکان، حتی آن‌هایی که هیچ علائمی ندارند، به عنوان یک روش پیشگیری برای شناسایی کودکانی به‌کار می‌رود که ممکن است در آینده در معرض خطر مشکلات روانی باشند. این روش می‌تواند برای کودکانی که نیاز به ارزیابی دقیق‌تر یا مداخله زودهنگام دارند، مفید باشد.
هدف این کار کاهش علائم و پیشگیری از مشکلات روانی طولانی‌مدت است. با این حال، باید توجه داشت که غربالگری به‌معنای تشخیص نهایی نیست، بلکه بیشتر برای شناسایی نیاز به بررسی دقیق‌تر انجام می‌شود.
ارزیابی تشخیصی، عمیق‌تر و پرهزینه‌تر است، در حالی که غربالگری کوتاه و مقرون‌به‌صرفه‌تر می‌باشد. غربالگری و تشخیص اضطراب در کودکان معمولاً شامل پرسشنامه‌های کوتاهی است که توسط کودک و والدین در مطب پزشک تکمیل می‌شود؛ مشابه روشی که پزشکان اطفال برای بررسی اختلال کمبود توجه/بیش‌فعالی (ADHD) انجام می‌دهند.
هیچ ابزار یا زمان‌بندی خاصی برای غربالگری توصیه نشده است. بلکه، پیشنهاد می‌شود که پزشکان با توجه به شواهد و نیازهای کودک از ابزارهایی مثل پرسشنامه اختلالات عاطفی کودکان و پرسشنامه سلامت بیمار استفاده کنند. این ابزارها به‌صورت رایگان در دسترس هستند و به ارزیابی سلامت عاطفی و رفتاری کودکان کمک می‌کنند.
روانشناسان در زمان غربالگری اضطراب به دنبال چه نشانه‌هایی هستند؟
علائم اضطراب در کودکان با توجه به نوع اضطراب آن‌ها متفاوت است. مثلاً در اختلال اضطراب اجتماعی، کودک از موقعیت‌های اجتماعی می‌ترسد و مضطرب می‌شود، در حالی که در فوبیاهای خاص، ترس از یک موضوع خاص مانند استفراغ یا رعد و برق وجود دارد. با این حال، بسیاری از اختلالات اضطرابی علائم مشترکی دارند و کودکان همیشه در یک دسته مشخص قرار نمی‌گیرند.
روانشناسان معمولاً برخی از الگوهای مشترک در کودکان مضطرب را مشاهده می‌کنند. این الگوها شامل خودگویی منفی مانند “حتماً در امتحان ریاضی مردود می‌شوم” یا “همه مرا مسخره می‌کنند” و همچنین مشکلات در کنترل احساسات مانند افزایش عصبانیت و حساسیت به انتقاد است. الگوهای رفتاری دیگری نیز مانند اجتناب از فعالیت‌ها یا تعاملات اجتماعی به دلیل اضطراب دیده می‌شود.
اضطراب می‌تواند به شکل علائم فیزیکی که دلیل جسمی مشخصی ندارند، نیز بروز کند. مثلاً کودک ممکن است از درد معده، سردرد یا احساس ضعف عمومی شکایت کند. تحقیقات نشان می‌دهند که در محیط‌های پزشکی، کودکان مضطرب را می‌توان با توجه به همین علائم فیزیکی نامشخص شناسایی کرد.
هدف از غربالگری و تشخیص اضطراب در کودکان این است که شدت علائم و تأثیر آن‌ها بر زندگی روزمره کودک بررسی شود. به عبارت دیگر، ببینیم این علائم تا چه حد در عملکرد کودک اختلال ایجاد می‌کنند، چرا که مقداری اضطراب طبیعی و حتی مفید است.
برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله انواع اضطراب در کودکان مراجعه کنید.
توصیه هایی برای حمایت از کودکان مبتلا به اضطراب چیست؟
برای حمایت از کودکان مبتلا به اضطراب، اولین قدم این است که به احساسات آن‌ها گوش بدهیم و آن‌ها را درک کنیم. زمانی که کودک احساس اضطراب می‌کند، مهم است که او بداند که نگرانی‌هایش مورد توجه قرار می‌گیرد و کسی هست که از او حمایت کند.
صحبت کردن با کودک و تشویق او به بیان نگرانی‌هایش می‌تواند کمک کند تا احساس کند تنها نیست. همچنین، والدین و مراقبان باید رفتارهای آرام‌بخش را تشویق کنند، مانند تنفس عمیق یا تکنیک‌های آرام‌سازی که می‌توانند به کودک در مدیریت اضطراب کمک کنند.
ایجاد یک محیط امن و ثابت در خانه می‌تواند به کودک کمک کند احساس امنیت و کنترل بیشتری داشته باشد.
علاوه بر این، مهم است که کودک را به تدریج با موقعیت‌های اضطراب‌زا مواجه کنیم تا یاد بگیرد چگونه با آن‌ها مقابله کند. این کار باید به شیوه‌ای تدریجی و با حمایت انجام شود تا کودک احساس کند که قادر است مشکلات را پشت سر بگذارد.
ایجاد روال‌های روزانه ثابت و تعیین انتظارات واضح به کودک کمک می‌کند که احساس کند زندگی قابل پیش‌بینی و کنترل است.
همچنین، در صورتی که اضطراب کودک به شدت و به‌طور مداوم ادامه پیدا کند، مراجعه به یک مشاور یا روانشناس می‌تواند بسیار مفید باشد تا راهکارهای حرفه‌ای برای کاهش اضطراب ارائه شود.
سخن پایانی
تشخیص اضطراب در کودکان یک فرآیند مهم و ضروری است که می‌تواند به شناسایی مشکلات روانی و بهبود کیفیت زندگی کودک کمک کند.
این فرآیند نیاز به دقت و توجه ویژه دارد، چرا که علائم اضطراب ممکن است در کودکان به شکل‌های مختلفی بروز کند و گاهی اوقات به راحتی قابل مشاهده نباشند.
استفاده از ابزارهای تشخیصی مختلف مانند پرسشنامه‌ها، مصاحبه‌های بالینی و ارزیابی‌های رفتاری می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر و به‌موقع کمک کند.
از آنجا که اضطراب می‌تواند تأثیرات عمیقی بر رشد و عملکرد اجتماعی و تحصیلی کودک بگذارد، شناسایی زودهنگام و ارائه حمایت‌های مناسب می‌تواند به کودک در یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای مؤثر و کاهش اثرات منفی اضطراب کمک کند.
منبع: healthline, theconversation
