روابط وابسته اشکال مختلفی دارند و می‌توانند در زمینه‌های گوناگون زندگی افراد ظاهر شوند. برخی از این روابط طبیعی و سالم هستند، اما برخی دیگر می‌توانند به وابستگی بیمارگونه و ناسالم تبدیل شوند. 

شناخت انواع مختلف این روابط می‌تواند به افراد کمک کند تا وابستگی‌های خود را بهتر درک کرده و در صورت لزوم تغییراتی در سبک ارتباطی خود ایجاد کنند.

۱. وابستگی عاطفی

یکی از رایج‌ترین انواع روابط وابسته، وابستگی عاطفی است. در این نوع وابستگی، فرد به شدت به حمایت احساسی و تأیید دیگران نیاز دارد و بدون حضور فرد مقابل، احساس تنهایی و ناامنی می‌کند. 

این نوع وابستگی ممکن است در روابط عاشقانه، دوستی‌های نزدیک و حتی در روابط خانوادگی دیده شود. فردی که دچار وابستگی عاطفی است، اغلب ترس شدیدی از طرد شدن دارد و ممکن است به هر قیمتی بخواهد رابطه را حفظ کند، حتی اگر این رابطه ناسالم باشد.

۲. وابستگی اقتصادی

در برخی از روابط، وابستگی بیشتر جنبه مالی دارد. در این نوع رابطه، یکی از طرفین از نظر اقتصادی کاملاً به دیگری متکی است و توانایی استقلال مالی ندارد. 

این وابستگی ممکن است در روابط زناشویی، بین والدین و فرزندان یا حتی در محیط‌های کاری دیده شود. وابستگی مالی می‌تواند باعث شود که فرد احساس کند برای ادامه زندگی مجبور به ماندن در یک رابطه نامطلوب است و راهی برای خروج از آن ندارد.

۳. وابستگی اجتماعی

برخی افراد برای تأیید هویت و جایگاه اجتماعی خود، به دیگران وابسته هستند. این نوع وابستگی زمانی رخ می‌دهد که فرد بدون حضور در گروه‌های خاص یا تأیید از سوی دیگران، احساس کمبود ارزش و هویت می‌کند.

این وابستگی می‌تواند در دوستی‌ها، محیط‌های کاری و حتی در شبکه‌های اجتماعی مشاهده شود. افراد دارای وابستگی اجتماعی معمولاً به شدت نگران نظرات و قضاوت‌های دیگران هستند و ممکن است برای جلب رضایت دیگران، خود را تغییر دهند یا کارهایی را انجام دهند که برخلاف میل واقعی‌شان است.

۴. وابستگی فکری و تصمیم‌گیری

در برخی از روابط، فرد در تصمیم‌گیری‌های شخصی و مهم خود کاملاً به طرف مقابل وابسته است. این افراد توانایی تصمیم‌گیری مستقل را از دست می‌دهند و همواره نیاز دارند که شخص دیگری برای آن‌ها تصمیم بگیرد یا نظر نهایی را بدهد. 

این نوع وابستگی معمولاً در روابط والدین و فرزندان، روابط عاشقانه و حتی در محیط‌های کاری دیده می‌شود. فردی که دچار این نوع وابستگی است، معمولاً اعتماد به نفس پایینی دارد و از گرفتن تصمیم‌های اشتباه می‌ترسد.

۵. وابستگی هم‌ وابستگی (Codependency)

یکی از شدیدترین و پیچیده‌ترین انواع وابستگی، هم‌ وابستگی است. در این نوع رابطه، هر دو نفر به یکدیگر به شکلی ناسالم وابسته هستند. معمولاً یکی از افراد نقش مراقب و فداکار را ایفا می‌کند، در حالی که فرد دیگر رفتارهای کنترل‌گرانه، سوءاستفاده‌گرانه یا منفعلانه دارد. 

هم‌ وابستگی اغلب در روابطی که یکی از طرفین دچار مشکل اعتیاد، بیماری‌های روانی یا مشکلات شدید رفتاری است، دیده می‌شود. در این حالت، فرد هم‌ وابسته تمام تلاش خود را برای “نجات” یا “تغییر” شریک زندگی‌اش به کار می‌برد، حتی اگر این مسئله به ضرر خودش باشد.

به طور کلی، وابستگی در روابط می‌تواند به اشکال مختلفی بروز کند و در برخی موارد منجر به مشکلات عاطفی، اجتماعی و روانی شود. شناخت این انواع مختلف وابستگی به افراد کمک می‌کند تا بتوانند روابط سالم‌تر و متعادل‌تری ایجاد کنند و در صورت نیاز، برای کاهش وابستگی‌های ناسالم تلاش کنند.

تشخیص یک فرد وابسته به کد از کسی که فقط به شخص دیگری علاقه دارد یا به او چسبیده است می‌تواند چالش‌بردار باشد. یک فرد وابسته به کد ممکن است ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

• رضایت شخصی در زندگی خارج از انجام کارها برای طرف مقابل وجود ندارد. آنها هیچ لذت یا شادمانی را تجربه نمی‌کنند.
• پایداری در رابطه به این معنی است که در یک رابطه باقی می‌مانند حتی اگر از رفتارهای آزاردهنده شریک زندگی خود آگاه باشند.
• فداکاری بی‌قید و شرط به این شکل است که هر کاری را برای جلب رضایت توانمندساز انجام می‌دهند، حتی اگر به قیمت از دست دادن منافع شخصی باشد.
• اضطراب دائمی به دلیل تلاش مداوم برای خوشحال کردن طرف مقابل وجود دارد.
• متمرکز شدن بر نیازهای شریک به این معنی است که تمام وقت و انرژی خود را صرف برآوردن هر آنچه که شریک زندگی از آنها می‌خواهد می‌کنند.
• احساس گناه در مورد فکر کردن به خود در رابطه وجود دارد و هیچ نیاز یا خواسته شخصی را ابراز نمی‌کنند.
• نادیده گرفتن اصول اخلاقی ممکن است اصول اخلاقی یا وجدانی خود را نادیده بگیرند تا کاری را انجام دهند که طرف مقابل می‌خواهد.

افراد دیگر ممکن است سعی کنند با فرد هم وابسته در مورد نگرانی‌های خود صحبت کنند. با این حال، حتی اگر دیگران پیشنهاد کنند که فرد بیش از حد وابسته است، ترک رابطه برای او بسیار دشوار است.

فرد وابسته ممکن است در مورد جدا شدن از توانمندساز با احساسات درگیری شدید مواجه شود، زیرا هویت او بر قربانی کردن خود برای شخص دیگر متمرکز شده است.