اضطراب یکی از احساسات طبیعی و ضروری برای همه افراد است، اما وقتی پای کودکان به میان می‌آید، این احساس می‌تواند شکل‌های متفاوتی به خود بگیرد و بر رشد روانی و جسمی آنها تأثیر بگذارد.
بسیاری از والدین ممکن است رفتارهای اضطرابی را به عنوان بخشی از رشد طبیعی کودکان بپذیرند، اما تا چه اندازه می‌توان تفاوت میان اضطراب معمول و اضطراب مشکل‌ساز را درک کرد؟ آیا رفتارهای کودک شما نشانه‌ای از اضطراب است یا بخشی از کنجکاوی‌های طبیعی دوران کودکی؟ درک علائم اضطراب در کودکان می‌تواند به والدین و مربیان کمک کند تا به موقع حمایت‌های لازم را فراهم آورند و از تشدید این احساسات جلوگیری کنند.
علائم اضطراب در کودکان ممکن است به شکل‌های گوناگونی، از مشکلات خواب و کاهش تمرکز گرفته تا دردهای جسمی و گریه‌های بی‌دلیل بروز کند. والدین ممکن است این رفتارها را نادیده بگیرند یا به سادگی به حساب تغییرات رشدی بگذارند.
در این مطلب از کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه، به بررسی دقیق‌تر علائم اضطراب در کودکان، نشانه‌هایی که نیاز به توجه ویژه دارند، و راهکارهای مناسب برای کمک به کودکان در مقابله با اضطراب پرداخته‌ایم.
نگرانی‌های رایج دوران کودکی چیست؟
بسیاری از چیزها ممکن است به طور طبیعی باعث نگرانی و اضطراب کودکان در سنین مختلف شوند. موقعیت‌های تازه، کارهای سخت و حتی افراد غریبه می‌توانند گاهی ترس و اضطراب را در کودکان برانگیزند.
ترس‌های رایج بر اساس سن به این شکل هستند:
- نوزادان ۷ تا ۹ ماهه: ترس از غریبه‌ها و اضطراب جدایی، که به‌طور طبیعی رخ می‌دهند و معمولاً تا حدود ۳ سالگی کاهش می‌یابند.
- کودکان پیش‌دبستانی: ترس از تاریکی، هیولاها، حشرات و حیوانات.
- کودکان دبستانی کوچک: ترس از ارتفاع و طوفان.
- کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان: نگرانی درباره مدرسه و دوستان.
این ترس‌ها در دوران کودکی معمول هستند و اغلب با گذر زمان و بزرگ‌تر شدن کودک کاهش می‌یابند. برای اینکه این اضطراب‌ها به سطح یک اختلال اضطرابی واقعی برسند، باید فراتر از نگرانی‌های گاه‌به‌گاه باشند و در زندگی روزمره کودک تاثیر جدی بگذارند.
علائم اضطراب در کودکان چیست؟
کودکان مبتلا به اضطراب ممکن است علائم آن را متفاوت از بزرگسالان نشان دهند. برای مثال، علاوه بر احساس ترس و نگرانی، ممکن است نشانه‌هایی مانند عصبانیت یا زودجوشی هم از خود بروز دهند.
درک نگرانی والدین از اضطراب فرزندشان طبیعی است، اما باید دانست که بعضی از اضطراب‌ها در دوران کودکی معمول و طبیعی هستند.
با این حال، برخی کودکان به اختلالات اضطرابی دچار می‌شوند. خوشبختانه، والدین می‌توانند اقداماتی انجام دهند تا به فرزندانشان در مقابله با این اضطراب‌ها کمک کنند.
همان‌طور که اضطراب‌های موقتی در کودکان طبیعی هستند، اختلالات اضطرابی نیز در میان کودکان رایج است. به گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، حدود ۹.۴ درصد از کودکان ۳ تا ۱۷ ساله دچار اضطراب قابل تشخیص هستند.
کودکانی که نشانه‌های واقعی اضطراب را تجربه می‌کنند، ممکن است علائمی مانند موارد زیر داشته باشند:
- خشم یا پرخاشگری
- دوری از موقعیت‌های خاص
- شب‌ادراری
- تغییرات در اشتها
- احساس خستگی
- مشکل در مدرسه
- سردرد
- تحریک‌پذیری
- تنش عضلانی
- عادات عصبی مثل جویدن ناخن
- کابوس
- امتناع از رفتن به مدرسه
- بی‌قراری
- کناره‌گیری اجتماعی
- دل‌درد
- مشکل در تمرکز
- مشکل در خواب (بی‌خوابی)
میزان و شدت علائم بسته به نوع اضطراب متفاوت است. برخی ترس‌ها (مانند اضطراب اجتماعی یا فوبیا) توسط موقعیت‌ها، اشیاء یا شرایط خاصی ایجاد می‌شوند، درحالی‌که انواع دیگر، مانند اختلال اضطراب فراگیر یا اختلال هراس، می‌توانند باعث بروز علائم مکررتر و گسترده‌تری شوند.
انواع اضطرابی و علائم هرکدام را بشناسید!
انواع رایج علائم اضطراب در کودکان عبارتند از:
۱. اضطراب جدایی:
این نوع اضطراب با ترس شدید از جدا شدن از والدین یا مراقبان همراه است. اضطراب جدایی در کودکان خردسال رایج است و معمولاً از حدود سه یا چهار سالگی کاهش می‌یابد. کودکانی با این اضطراب ممکن است از رفتن به مدرسه یا مهدکودک امتناع کنند.
۲. اختلال اضطراب فراگیر (GAD):
کودکانی که به این نوع اضطراب مبتلا هستند، به مدت شش ماه یا بیشتر دچار نگرانی و ترس بیش از حد درباره چند موضوع مختلف مانند مدرسه، فعالیت‌های ورزشی، وظایف روزمره و دوستان خود می‌شوند.
کنترل این نگرانی‌ها برای آنها دشوار است و این امر ممکن است منجر به مشکلاتی مانند کاهش نمرات به دلیل عدم تمرکز یا ایجاد تنش در روابط با دوستان شود.
۳. فوبیای خاص
کودکان علاوه بر اضطراب فراگیر ممکن است به ترس‌های خاصی نیز دچار شوند. در این نوع فوبیا، آنها نسبت به موارد خاصی مانند رعد و برق، عنکبوت، تنها ماندن یا حتی رفتن به استخر نگرانی شدیدی پیدا می‌کنند.
این کودکان ممکن است در صورت مواجهه با این عوامل گریه کرده و به والدین خود بچسبند. خوشبختانه، بیشتر کودکان با گذر زمان از این نوع ترس‌ها عبور می‌کنند.
۴. اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD)
علائم اضطراب در کودکان مبتلا به OCD افکار مزاحم مکرری (وسواس) در مورد موضوعات خاصی دارند که باعث می‌شود رفتارهای تکراری یا اعمال ذهنی (اجبار) انجام دهند؛ مثل شستن زیاد دست‌ها، بررسی چندباره وسایل یا تکرار برخی کلمات یا جملات برای کاهش اضطراب خود.
۵. حملات پانیک
حملات پانیک می‌تواند بخشی از سایر اختلالات اضطرابی یا نشانه‌ای از اختلال هراس باشد. اگرچه حملات پانیک در کودکان نادر است، اما در دوران نوجوانی بیشتر دیده می‌شود. علائم اضطراب در کودکان و نشانه‌های حمله پانیک شامل موارد زیر است:
- احساس غیرواقعی بودن یا جدا شدن از خود
- درد قفسه سینه
- سرگیجه
- ترس از دست دادن کنترل
- تنگی نفس
- حالت تهوع یا درد شکمی
- تپش قلب یا ضربان سریع
- عرق کردن و لرزش
کودکانی که دچار اختلال هراس هستند، اغلب از تجربه مجدد حملات پانیک می‌ترسند و از موقعیت‌ها یا مکان‌هایی که ممکن است حمله پانیک ایجاد کند، اجتناب می‌کنند. این حملات ممکن است در هر زمانی حتی هنگام استراحت یا خواب رخ دهند.
۶. لالی انتخابی
لالی انتخابی یکی از اختلالات اضطرابی کمتر شناخته شده در کودکان است که اغلب با خجالتی بودن اشتباه گرفته می‌شود.
کودکان مبتلا به این اختلال تمایلی به صحبت کردن ندارند و معمولاً فقط با اعضای نزدیک خانواده در خانه صحبت می‌کنند. در محیط‌های مدرسه یا سایر موقعیت‌های اجتماعی، اضطراب زیادی پیدا می‌کنند و از صحبت کردن پرهیز می‌کنند.
چگونه به علائم کودک مبتلا به اختلال اضطرابی کمک کنیم؟
خوشبختانه، اختلالات اضطرابی در کودکان قابل درمان است. اگر علائم اضطراب در کودکان فعالیت‌های روزمره کودک شما مشکل ایجاد کرده، بهتر است با یک پزشک اطفال، روانشناس کودک یا روانپزشک کودک مشورت کنید.
همچنین مشاوران مدارس می‌توانند برای بچه‌های مدرسه‌ای راهنمایی، مشاوره و در صورت نیاز ارجاع به متخصص را فراهم کنند. درمان به موقع می‌تواند مانع از شدت گرفتن علائم در نوجوانی و بزرگسالی شود.
روان‌درمانی، به‌ویژه درمان شناختی-رفتاری، به کودک کمک می‌کند تا به شیوه‌های مؤثری با ترس‌ها و نگرانی‌هایش روبه‌رو شود.
این روش به کودک می‌آموزد که افکار اضطراب‌زا را شناسایی و رفتارهای اجتنابی را کنترل کند. با تمرین و تکرار، کودکان می‌توانند یاد بگیرند که چرخه اضطراب را متوقف کنند.
همچنین والدین در خانه می‌توانند با راهکارهایی به کودک کمک کنند تا احساسات خود را مدیریت کند:
- اجتناب از چیزهای ترسناک را تقویت نکنید: اگرچه ممکن است در لحظه باعث آرامش کودک شود، اما اجتناب به‌مرور اضطراب را تقویت می‌کند.
- گوش دهید و واکنش‌های مثبت نشان دهید: با دقت به نگرانی‌های کودک گوش کنید، اما سعی کنید ترس‌های او را تقویت نکنید. در عوض، تکنیک‌های آرامش‌بخش را با او تمرین کنید و پاسخ‌های منطقی و آرام به منبع اضطراب نشان دهید.
- به کودک کمک کنید تا با ترس‌هایش مواجه شود: به تدریج و با آرامش، کودک را در معرض موقعیت‌های ترسناک قرار دهید تا یاد بگیرد که می‌تواند با آنها روبه‌رو شود.
نحوه واکنش والدین به اضطراب، تأثیر زیادی بر مدیریت اضطراب کودک دارد. والدین لازم نیست وانمود کنند که هرگز اضطراب ندارند؛ اما با نشان دادن برخورد آرام و منطقی، به کودکان یاد می‌دهند که اضطراب نیز می‌تواند مدیریت شود.
سخن پایانی
کودکان خردسال معمولاً در فرآیند شناخت دنیای اطراف خود ترس و اضطراب را تجربه می‌کنند که این موضوع بخشی طبیعی از رشد آنها است.
با گذر زمان و با رشد مغز و تجربه بیشتر، بسیاری از کودکان از این ترس‌ها عبور می‌کنند. اما برخی از کودکان دچار اختلالات اضطرابی می‌شوند که نیاز به مداخله زودهنگام دارد تا از شدت یافتن آن در آینده جلوگیری شود.
منبع: verywellmind
