ترس در کودکان یک واکنش طبیعی و بخشی از رشد آنهاست. بسیاری از کودکان با ترس‌هایی مانند ترس از تاریکی، جدایی از والدین، یا صداهای بلند مواجه می‌شوند.
این ترس‌ها معمولاً با تغییرات رشدی و یادگیری‌های جدید ظاهر شده و به مرور زمان کاهش می‌یابند. با این حال، در برخی کودکان، ترس‌ها شدت بیشتری پیدا می‌کنند و می‌توانند باعث ایجاد اضطراب و اختلال در زندگی روزمره آنها شوند.
شناسایی علائم اولیه ترس و اضطراب در کودکان، به والدین و مراقبان کمک می‌کند تا با به‌کارگیری روش‌های مناسب به آنها کمک کنند تا این نگرانی‌ها را مدیریت کنند.
علائم ترس کودکان می‌تواند به صورت‌های مختلفی ظاهر شود. کودکان ممکن است نشانه‌های جسمی مانند تعریق، لرزش یا حتی دل‌درد داشته باشند.
همچنین برخی از کودکان ممکن است با چسبیدن به والدین، امتناع از رفتن به مدرسه یا مشکلات خواب این اضطراب را بروز دهند. این نشانه‌ها می‌تواند به صورت موقتی یا در مواردی به شکل مداوم و مزمن باشند که نیازمند توجه و مراقبت بیشتری است.
در این مطلب از کلینیک روانشناسی و مشاوره جوانه به علائم رفتاری و جسمی ترس در کودکان می پردازیم پس تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
۱۰ مورد از مهمترین علائم ترس کودکان را بشناسید!
به عنوان سرپرست، پرورش سلامت عاطفی کودک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در حالی که سعی دارید محیطی امن و حمایتگر برای او فراهم کنید، توجه به وضعیت عاطفی او نیز اهمیت زیادی دارد. یکی از احساساتی که در کودکان اغلب کمتر به آن پرداخته می‌شود، ترس است.
ترس پاسخی طبیعی به تهدیدات ادراک‌شده است و کودکان به دلیل آسیب‌پذیری و تخیل فعال، ممکن است این احساس را به‌شدت تجربه کنند.
آگاهی از علائم ترس کودکان به شما کمک می‌کند تا به آنها در مواجهه با این احساس یاری رسانده و انعطاف‌پذیری عاطفی را در آنها تقویت کنید.
۱.تغییرات فیزیکی
ترس می‌تواند باعث بروز واکنش‌های مختلف جسمی در کودکان شود. علائمی مانند لرزش، افزایش ضربان قلب، تعریق، رنگ‌پریدگی پوست و حتی شکایت از دل‌درد یا سردرد، بدون دلیل پزشکی مشخص، ممکن است نشانه‌هایی از اضطراب یا علائم ترس کودکان باشند.
این واکنش‌ها به دلیل افزایش سطح هورمون‌های استرس در بدن رخ می‌دهند که به دنبال احساس تهدید یا خطر در کودک فعال می‌شوند. این نشانه‌ها ممکن است ناگهانی ظاهر شوند و نشان‌دهنده‌ی آن باشند که کودک شما با محرک‌هایی روبه‌رو شده که احساس امنیت او را تهدید می‌کنند، حتی اگر تهدید واقعی وجود نداشته باشد.
آگاهی از این تغییرات جسمی می‌تواند به شما کمک کند تا زودتر متوجه وجود ترس یا اضطراب شوید و در راستای کاهش آن، اقدامات حمایتی لازم را انجام دهید.
۲. نشانه‌های رفتاری
تغییرات ناگهانی در رفتار می‌تواند نشان‌دهنده‌ی وجود مشکلی در وضعیت عاطفی کودک باشد. اگر کودک به طور غیرعادی به والدین وابسته می‌شود، از موقعیت‌های خاص دوری می‌کند یا به رفتارهای تهاجمی و پرخاشگرانه روی می‌آورد، ممکن است دلیل این تغییرات، احساس ترس عمیق و ناپیدا باشد.
حتی رفتارهایی مانند بازگشت به عادت‌های دوران کودکی، مثل شب‌ادراری یا مکیدن انگشت در سنین بالاتر، می‌تواند از نشانه‌های ترس و اضطراب در او باشد.
پارول ورما، مادر چاوی ورما، که دانش‌آموز مدرسه‌ای در ناحیه آپی‌جای نودیا است، می‌گوید: «در دوران نوجوانی، شناسایی و درک نشانه‌های ترس در فرزندتان اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند، زیرا این تغییرات رفتاری ممکن است نامحسوس و در عین حال تأثیرگذار باشند.
توجه به تغییرات ناگهانی در خلق‌وخو، انزوا از فعالیت‌های اجتماعی، افت تحصیلی یا تغییر در الگوهای خواب بسیار مهم است. ایجاد فضای ارتباطی باز نقش اساسی دارد؛ کودک را تشویق کنید که احساسات خود را بیان کند تا به او اطمینان دهید در فضایی امن و حامیانه قرار دارد.
فراهم کردن محیطی امن برای صحبت از نگرانی‌ها به کودک کمک می‌کند تا احساس آرامش کند. در صورت تداوم علائم ترس کودکان یا اضطراب، دریافت کمک تخصصی را در نظر بگیرید تا از حمایت‌های مناسب و آموزش راهبردهای مقابله‌ای بهره‌مند شود و بتواند با قدرت و انعطاف‌پذیری از این مرحله حساس عبور کند.
۳. کابوس‌ها و مشکلات خواب
کابوس دیدن یکی از نشانه‌های رایج ترس در کودکان است. وقتی کودکان مرتباً خواب‌های ترسناک می‌بینند یا با مشکلاتی در خواب روبرو هستند، ممکن است این نشان‌دهنده‌ی آن باشد که احساس ترس یا نگرانی دارند.
کابوس‌ها معمولاً زمانی اتفاق می‌افتند که کودک در طول روز با موضوعات یا افکاری که او را می‌ترسانند درگیر شده باشد و شب‌ها در خواب این احساسات بروز پیدا کنند.
مشکلات خواب در کودکان ممکن است به شکل‌هایی مثل بیدار شدن‌های مکرر، سخت به خواب رفتن، یا حتی امتناع از خوابیدن تنها ظاهر شود.
این مشکلات می‌تواند کودک را در طول روز خسته و بی‌حوصله کند و بر روی عملکردش در مدرسه و ارتباطات اجتماعی نیز اثر بگذارد.
والدین می‌توانند با صحبت کردن در مورد کابوس‌ها یا افکار ترسناک فرزندشان، به او کمک کنند تا احساس امنیت بیشتری پیدا کند.
اگر این مشکلات خواب و کابوس‌ها همچنان ادامه داشتند، بهتر است از یک متخصص کمک بگیرید تا کودک بتواند آرامش و کیفیت خواب بهتری را تجربه کند.
۴. رفتارهای اجتنابی
اگر کودک شما از برخی موقعیت‌ها، مکان‌ها یا حتی افرادی که قبلاً به راحتی با آنها کنار می‌آمد دوری می‌کند، ممکن است دلیل آن ترس باشد.
این رفتار اجتنابی به این معناست که کودک سعی دارد از چیزهایی که او را نگران یا مضطرب می‌کنند فاصله بگیرد. مثلاً ممکن است از رفتن به مدرسه یا شرکت در فعالیت‌هایی که قبلاً دوست داشت، خودداری کند.
گاهی این رفتارها ناگهانی بروز می‌کنند؛ مثلاً کودکی که قبلاً با شوق به کلاس‌های ورزشی می‌رفت، حالا بهانه می‌آورد یا از رفتن امتناع می‌کند.
یا شاید کودک از حضور در محیط‌های شلوغ یا تاریک بترسد و به این دلیل از رفتن به مهمانی‌ها، کلاس‌ها یا حتی بازی در بیرون از خانه خودداری کند.
درک این رفتارها و توجه به علت احتمالی آنها، به شما کمک می‌کند تا بهتر بفهمید که چه چیزی باعث نگرانی کودک شده و بتوانید به او کمک کنید تا با این احساسات روبرو شود و دوباره به فعالیت‌های مورد علاقه‌اش بازگردد.
۵. نگرانی بیش از حد
کودکان مبتلا به ترس ممکن است بیش از حد نگران چیزهای مختلف زندگی‌شان شوند، حتی مسائلی که برای بزرگ‌ترها ممکن است اهمیتی نداشته باشد.
برای مثال، ممکن است کودک از اینکه به مدرسه نرود یا چیزی که می‌خواهند در خانه اتفاق بیفتد، نگرانی زیادی داشته باشد. این نگرانی‌ها معمولاً به صورت مداوم و بی‌وقفه در ذهن کودک باقی می‌ماند و می‌تواند بر فعالیت‌های روزمره او تأثیر بگذارد.
این نگرانی‌ها ممکن است باعث شوند که کودک نتواند تمرکز کند یا حتی در فعالیت‌هایی که قبلاً از آنها لذت می‌برد، احساس راحتی نکند.
ممکن است از انجام تکالیف مدرسه، بازی با دوستان یا حتی خوردن غذا اجتناب کند. این نگرانی‌های زیاد، کودک را خسته و مضطرب می‌کنند و ممکن است بر روابط اجتماعی و عملکرد تحصیلی او نیز تأثیر منفی بگذارد.
اگر کودک شما چنین نگرانی‌هایی دارد، مهم است که به او کمک کنید تا این احساسات را بشناسد و راه‌هایی برای آرام شدن و مقابله با آنها پیدا کنید.
۶. تغییرات در اشتها
علائم ترس کودکان می‌تواند گاهی باعث تغییراتی در اشتهای آنها شود. برای برخی از کودکان، احساس ترس و نگرانی می‌تواند باعث کاهش اشتها و عدم تمایل به غذا خوردن شود، در حالی که برای دیگران ممکن است باعث پرخوری یا خوردن بیش از حد شود.
این تغییرات در غذا خوردن ممکن است نشان‌دهنده اضطراب یا ترس عمیقی باشد که کودک در درون خود تجربه می‌کند.
برای مثال، کودکانی که دچار ترس می‌شوند، ممکن است حتی هنگام گرسنگی هم علاقه‌ای به غذا نداشته باشند یا از خوردن غذا امتناع کنند.
از سوی دیگر، برخی کودکان ممکن است در تلاش برای مقابله با احساسات خود، به خوردن زیاد روی بیاورند تا احساس راحتی کنند. این رفتارها می‌تواند به طور موقت یا در طولانی مدت بر سلامت جسمی کودک تأثیر بگذارد و نشان‌دهنده وجود مشکل عاطفی باشد.
اگر متوجه تغییرات در اشتهای کودک شدید، مهم است که علت این تغییرات را بررسی کنید و در صورت لزوم از یک متخصص برای کمک به کودک در مدیریت این احساسات استفاده کنید.
۷. طغیان‌های عاطفی
علائم ترس کودکان می‌تواند باعث بروز احساسات خیلی شدید در کودک شود. وقتی کودک شما دچار نوسانات خلقی ناگهانی، عصبانیت زیاد یا طغیان‌های عاطفی غیرقابل کنترل می‌شود، این‌ها می‌تواند نشانه‌ای از استرس ناشی از ترس باشد.
گاهی کودک ممکن است بدون دلیل مشخصی شروع به گریه کند، عصبانی شود یا رفتارهای تند و تیز از خود نشان دهد. این واکنش‌ها معمولاً به دلیل احساسات قوی مثل ترس، اضطراب یا نگرانی است که نمی‌تواند آنها را به خوبی بیان کند.
در چنین مواقعی، کودک ممکن است به شدت تحریک‌پذیر شود و حتی مسائل کوچک هم می‌تواند باعث واکنش‌های شدید احساسی در او شود.
این رفتارها معمولاً به خاطر فشارهای درونی است که کودک تجربه می‌کند و نیاز به حمایت و توجه دارند. اگر چنین طغیان‌های عاطفی ادامه پیدا کرد، مهم است که به کودک کمک کنید تا این احساسات را مدیریت کند و در صورت نیاز از مشاور یا متخصص برای مدیریت استرس و ترس او استفاده کنید.
۸. عدم تمایل به صحبت کردن
کودکان گاهی اوقات نمی‌توانند یا نمی‌خواهند که ترس‌های خود را بیان کنند. اگر متوجه شدید که کودک شما از صحبت کردن درباره موضوعات خاص خودداری می‌کند یا تلاش دارد از بحث در مورد مسائل حساس اجتناب کند، ممکن است این نشان‌دهنده این باشد که او با ترس‌هایی روبرو است که نمی‌تواند آنها را بیان کند.
این نوع رفتار ممکن است زمانی بروز کند که کودک از بازگویی احساسات خود می‌ترسد یا نمی‌داند چطور باید در مورد آنها صحبت کند.
برخی کودکان ممکن است در برابر پرسش‌های والدین یا معلمان در مورد ترس‌هایشان واکنش نشان دهند یا به طور کامل از گفتگو با دیگران در مورد نگرانی‌هایشان پرهیز کنند.
این اجتناب از صحبت کردن می‌تواند نشانه‌ای از احساس ناراحتی یا اضطراب باشد. در این شرایط، بسیار مهم است که والدین فضای امن و حمایت‌گرانه‌ای برای کودک فراهم کنند تا او احساس راحتی کرده و بتواند درباره احساسات و ترس‌های خود صحبت کند.
۹. تغییرات در بازی و تخیل
بازی یکی از راه‌های اصلی است که کودکان برای کنار آمدن با احساسات خود از آن استفاده می‌کنند. وقتی کودکان احساسات شدیدی دارند، ممکن است این احساسات را از طریق بازی نشان دهند.
اگر متوجه شدید که بازی‌های کودک شما به موضوعات ترسناک یا خطرناک تبدیل می‌شود یا ممکن است شامل صحنه‌هایی از آسیب و خطر باشد، این می‌تواند نشانه‌ای از ترس‌هایی باشد که او در درون خود احساس می‌کند.
برای مثال، کودک ممکن است در بازی‌های خود داستان‌هایی بسازد که در آن شخصیت‌ها دچار آسیب می‌شوند یا با خطرات مختلف روبرو هستند.
این نوع بازی می‌تواند به طور ناخودآگاه ترس‌های عمیق او را نشان دهد. حتی ممکن است کودک در تخیل خود برای فرار از موقعیت‌های ترسناک، داستان‌هایی بسازد که در آن همه چیز تحت کنترل است.
این تغییرات در نوع بازی می‌تواند به والدین کمک کند تا بیشتر با احساسات و ترس‌های کودک آشنا شوند و به او در مقابله با این احساسات کمک کنند.
۱۰. احساسات درونی
به عنوان والدین، شما ممکن است احساسات و شهود خود را درک کنید که می‌تواند ابزار مفیدی باشد. اگر رفتار فرزندتان باعث نگرانی شما شد یا حس می‌کنید چیزی درست نیست، به غرایز خود اعتماد کنید و در ارتباط با فرزندتان باز و شفاف عمل کنید.
وقتی علائم ترس کودکان خود مشاهده می‌کنید، مهم است که با دلسوزی و توجه به احساسات او پاسخ دهید. فضایی امن و آرام فراهم کنید تا کودک بتواند آزادانه درباره احساساتش صحبت کند.
او را تشویق کنید تا از ترس‌هایش بگوید و به او اطمینان بدهید که شما کنار او هستید. گاهی فقط با گوش دادن و پذیرش ترس‌های کودک، می‌توان احساس آرامش و اطمینان به او داد.
در نهایت، شناخت و رسیدگی به ترس‌های کودک جزء مهمی از رشد عاطفی اوست. با شناسایی این علائم ترس کودکان و ایجاد یک محیط حمایتی، شما می‌توانید به فرزندتان کمک کنید تا با ترس‌های خود روبه‌رو شود و اعتماد به نفس لازم برای مقابله با چالش‌های زندگی را پیدا کند.
چگونه به کودک خود کمک کنیم تا با ترس‌هایش مقابله کند؟
در هنگام برخورد با ترس‌های فرزندتان، از گفتن جملاتی مانند «همه چیز خوب است» یا «هیچ مشکلی نیست» اجتناب کنید. فرزندان شما معمولاً می‌توانند احساس کنند که وضعیت واقعی چیزی غیر از آن چیزی است که شما می‌گویید.
حتی اگر اوضاع خوب باشد، ممکن است برای فرزند شما مناسب نباشد و باید به احساساتش توجه شود. در واقع، این نوع صحبت‌ها می‌تواند تاثیر معکوس بگذارد و باعث شود که کودک احساس کند نمی‌تواند به شما اعتماد کند و این خود باعث افزایش احساس ناامنی می‌شود.
راه حل اصلی در مواجهه با علائم ترس کودکان، یاد گرفتن اعتماد است. اعتماد به معنی توانایی واگذاری کنترل به دیگران است. کودکان وقتی قدم‌های کوچکی برای مواجهه با ترس‌های خود بردارند و تجربه‌های مثبت داشته باشند، می‌توانند اعتماد کنند.
به آرامی فرزند خود را تشویق کنید تا با ریسک‌های کوچک مثل جدایی از شما روبه‌رو شود و در این راه، شما باید او را با محبت، صبر و حمایت‌تان همراهی کنید. در این فرآیند، فرزند شما نیاز به تشویق و حمایت زیادی از طرف شما دارد تا احساس امنیت کند و به شما اعتماد بیشتری پیدا کند.
سخن پایانی
در پایان، شناسایی علائم ترس کودکان بسیار مهم است، زیرا این علائم می‌توانند نشانه‌هایی از احساسات عمیق و ناپیدای آنها باشند که ممکن است نتوانند به راحتی بیان کنند.
علائم ترس کودکان می‌تواند به شکل‌های مختلفی از جمله تغییرات رفتاری، مشکلات خواب، نگرانی‌های بیش از حد، یا حتی تغییرات در اشتها و بازی ظاهر شود.
به عنوان والدین، توجه به این علائم و پاسخ‌گویی به آنها با دلسوزی و درک، به کودکان کمک می‌کند تا احساسات خود را مدیریت کنند و مهارت‌های مقابله‌ای سالم را یاد بگیرند.
ایجاد فضایی امن و حمایتی برای صحبت کردن در مورد ترس‌ها، تشویق کودک به بیان احساساتش و ارائه حمایت‌های لازم، باعث می‌شود که کودک احساس امنیت کند و به مرور زمان انعطاف‌پذیری بیشتری در مقابل چالش‌ها پیدا کند.
در نهایت، از آنجا که رشد عاطفی کودکان تحت تأثیر تعاملات و حمایت‌های والدین قرار دارد، شناسایی و رسیدگی به ترس‌های کودک بخش اساسی از فرآیند تربیت و پرورش یک کودک سالم و شاد است.
منبع: apeejay.news, imom
